اشاره
روز یک شنبه (24 مرداد) به دنبال پیشروی‌های سریع طالبان و سقوط اکثر ولایت‌های این کشور،«اشرف غنی» رئیس‌جمهور به همراه شماری از مقامات این کشور فرار کرد و همزمان نیروهای طالبان وارد کابل پایتخت شدند. سخنگوی طالبان روز سه شنبه (16شهریور ماه) اسامی اعضای دولت جدید را اعلام کرد. در ادامه طالبان مراسم تحلیف را نیز لغو کرده و اعلام کرد دولت جدید بلافاصله کار خود را آغاز کرده است. اما تحولات این 86 روزی که از تشکیل دولت طالبان می‌گذرد نشان می‌دهد که خطر فروپاشی اقتصادی و احیای داعش به مهم‌ترین چالش‌های این روزهای این کشور بحران‌زده تبدیل شده است.گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد که 97 درصد مردم افغانستان در خطر قرار گرفتن زیر خط فقر هستند، میلیون‌ها افغانی غذای کافی برای خوردن ندارند و طالبان نیز به نظر نمی‌رسد که توانایی این را داشته باشد که افغانستان را از این بحران عبور دهد. همزمان شاخه خوراسان داعش نیز حملات خود را در این کشور تشدید کرده است.
سرویس خارجی کیهان

خطر فروپاشی اقتصادی
افغانستان این روزها به گفته کارشناسان و سازمان ملل با خطر فروپاشی کامل اقتصادی رو‌به‌رو است. طالبان برای افزایش ارزش پول ملی، کاهش تورم، تامین بودجه ادارات دولتی، مبارزه با کرونا‌، مبارزه با قحطی‌، مبارزه با گرسنگی، تامین کالاهای عمومی و همزمان مقابله با چالش‌های نظامی و امنیتی‌، نیازمند منابع گسترده مالی است. «یورونیوز» در این باره در گزارشی می‌نویسد «افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای دنیاست. پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، کمک‌های فراوان خارجی برای باز‌سازی به این کشور اهدا شد اما به دلیل فساد شدید مالی دولتمردان، بسیاری از این کمک‌ها در جای درستی هزینه نشد. تنها در سال ۲۰۲۰ کمک‌های جامعه جهانی ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می‌داد. حالا با به قدرت رسیدن مجدد طالبان، بخش اعظمی از این کمک‌ها به حالت تعلیق درآمده‌اند. طالبان به بخش مهمی از پول بانک مرکزی افغانستان دسترسی ندارند چرا که پول‌ها در خارج از افغانستان ذخیره شده‌اند.کاخ سفید پیشاپیش اعلام کرده است که دسترسی طالبان به اموال و املاک دولت افغانستان در آمریکا را به حالت تعلیق درخواهد آورد. به همین دلیل معلوم نیست طالبان در قدرت، چگونه خواهند توانست بودجه لازم برای اداره مملکت را تامین کنند سازمان ملل می‌گوید درآمد سالانه طالبان که بخش اعظمی از آن طریق قاچاق مواد مخدر و جرم و جنایت به‌دست می‌آید بین ۳۰۰ تا یک میلیارد دلار در سال است. درآمدی که در مقابل هزینه‌های واقعی دولت افغانستان به مثابه قطره و دریا خواهد بود. بی‌دلیل نیست که سازمان ملل پیش‌بینی کرده تا هفته و ماه‌های آینده شاهد یک فاجعه انسانی در افغانستان خواهیم بود.»
یورونیوز در گزارش دیگری در این باره نوشته است:
« اگرچه رئیس‌جدید بانک مرکزی افغانستان منصوب شده و طالبان اصرار دارد که کشورها روابط اقتصادی خود با کابل را حفظ کنند، اما بانک‌ها در خارج از افغانستان می‌گویند کارکردن دوباره با سیستم مالی که متخصصانش در جریان عملیات بین‌المللی تخلیه از افغانستان خارج شده‌اند، آسان نیست. طالبان باید بر کشوری حکومت کنند که به شدت به کمک‌های بین‌المللی متکی است و در بحبوحه بحران اقتصادی قرار دارد. علاوه‌بر نگرانی‌ها در مورد منابع غذایی، کارمندان دولت ماه‌هاست که حقوق نگرفته‌اند و پول ملی نیز ارزش خود را از دست داده است. بیشتر ذخایر خارجی افغانستان در خارج از کشور نگهداری می‌شود و در حال حاضر مسدود است.» «دبورا لیونز»، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان گفته است: «باید هر چه سریعتر راهی برای ارسال پول به افغانستان به منظور اجتناب از فروپاشی کامل اقتصاد و نظم اجتماعی در این کشور پیدا شود و اطمینان خاطر حاصل شود که این پول از سوی طالبان در مسیر نادرست استفاده نشود.» بر اساس گزارش رویترز بیش از ۱۰ میلیارد دلار دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان خارج از این کشور است که برای غرب به منزله اهرم فشاری بر طالبان محسوب می‌شود. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز گفته که تحریم‌ها علیه طالبان را نه کم می‌کند و نه به این گروه اجازه می‌دهد تا به سیستم مالی جهانی دسترسی پیدا کند. صندوق بین‌المللی پول نیز دسترسی طالبان به ۴۴۰ میلیون دلار منابع ذخایر اضطراری را مسدود کرده است.این در حالیست که روسیه و چین بر آزاد‌سازی دارایی‌های مسدود شده افغانستان تاکیده کرده‌اند.
97 درصد مردم زیر خط فقر
سازمان ملل همچنین هشدار داده که 97 درصد افغانستانی‌ها در خطر قرار گرفتن زیر خطر فقر قرار دارند. این سازمان خواستار افزایش کمک‌های بشردوستانه برای بهبود وضعیت زندگی در این کشور شده است. در گزارش سازمان ملل آمده است: «در صورتی که به درخواست‌ها برای کمک به مقابله با بحران‌های سیاسی و اقتصادی در افغانستان پاسخ داده نشود تا 97 درصد از افغانستانی‌ها با خطر رفتن به زیر خط فقر مواجه هستند.» در این گزارش آمده است که «احتمال دارد که تولید واقعی ناخالص داخلی در افغانستان تا 13.2 درصد کاهش یابد که همین موضوع درصد فقر در این کشور را تا
25 درصد افزایش خواهد داد.» سازمان ملل متحد تقاضای کمک تقریباً ۲۰۰ میلیون دلاری بیش‌تر برای کمک‌های نجات‌بخش در افغانستان کرده است آژانس توسعه ملل متحد نیز می‌گوید «افغانستان در آستانه «فقر همه‌گیر» قرار دارد و این خطر می‌تواند به یک واقعیت تبدیل شود مگر اینکه تلاشی فوری برای تقویت این کشور و اقتصاد آنها صورت پذیرد. «وال استریت ژورنال» هم در گزارشی دیگر از قول برنامه جهانی غذای سازمان ملل نوشته «تقریباً کل جمعیت ۴۰ میلیون نفری افغانستان ممکن است در ماه‌های آینده به زیر خط فقر بروند» بر اساس این گزارش تکان‌دهنده «در حال حاضر،
۹۵ درصد افغان‌ها غذای کافی برای خوردن ندارند و برای برخی از خانواده‌های ناتوان، وضعیت به حدی وخیم شده است که آنها مجبور شده‌اند برای تسویه بدهی‌های خود، فرزندانشان را (به طلبکاران) تقدیم کنند.»
«پیتر مایرر»، رئیس‌ کمیته بین‌المللی صلیب سرخ درباره اوضاع اقتصادی افغانستان گفته: «افغانستان به دلیل وضع تحریم با کمبود پول نقد مواجه است و در حال حاضر برای پرداخت حقوق کارکنان این کشور پول نقد موجود نیست... هر چند دولت در افغانستان تغییر کرده، اما کارکنانی که در بخش‌های مختلف از جمله بهداشت، آموزش و پرورش و خدمات آب و برق تغییر نکرده‌اند و حقوق این افراد پرداخت نشده است.» «مایرر» این را هم گفته که «سازمان‌های بشردوستانه نمی‌توانند تمامی مشکلات افغانستان را حل کنند، اما می‌توان بدون به رسمیت شناختن طالبان، پول نقد را برای پرداخت حقوق کارمندان به این کشور منتقل کرد.» بر اساس گزارش آسوشیتدپرس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ با دریافت مجوز از آمریکا و هماهنگی با طالبان در حال انتقال دلار به افغانستان است تا حقوق کارمندان محلی خود را پرداخت کند. رئیس‌ صلیب سرخ با بیان اینکه اگر خشکسالی بر روی تولید غذا تاثیر گذشته و فروپاشی اقتصادی ادامه یابد، افغانستان به سمت بحران انسانی حرکت خواهد کرد.
برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی افغانستان ماه گذشته اتحادیه اروپا یک بسته بشردوستانه به ارزش یک میلیارد یورو برای مردم افغانستان و کشورهای همسایه از جمله ۳۰۰ میلیون یورو کمک بشردوستانه را اعلام کرد. «اورسولا فون درلین» رئیس‌کمیسیون اروپا جمعه گذشته در سخنرانی در سیزدهمین نشست آسیا و اروپا (ASEM) در همین زمینه گفت: «اتحادیه اروپا رژیم جدید (افغانستان) را که از طریق خشونت تحمیل شده است به رسمیت نمی‌شناسد، اما ما باید از فروپاشی قریب‌الوقوع اقتصادی و اجتماعی که این کشور با آن مواجه است، جلوگیری کنیم. ما باید در کنار مردم افغانستان باشیم و به همین دلیل است که ماه گذشته بسته یک میلیارد یورویی شامل ۳۰۰ میلیون یورو کمک‌های بشردوستانه را اعلام کردیم.» برنامه جهانی غذا نیز توزیع پول نقد در میان فقیرترین شهروندان افغانستان را برای مقابله با آنچه سازمان ملل متحد «بدترین بحران انسانی» توصیف می‌کند، آغاز کرده است. براساس یک گزارش جدید،
۲۳ میلیون شهروند افغانستان در فصل زمستان غذای کافی نخواهند داشت.
با وجود ادامه کمک‌های بشردوستانه جامعه جهانی، زندگی روزمره برای مردم افغانستان سخت و سخت‌تر می‌شود. «یورونیوز» در گزارشی در همین زمینه نوشته است: «بازگشت طالبان به قدرت، این کشور جنگ‌زده را در ورطه یک بحران اقتصادی بی‌سابقه فرو برد. افغانستان از سالی ۸ میلیارد یورو کمک خارجی محروم شد. به‌علاوه ۷ میلیارد و ۸۰۰ میلیون یورو دارایی‌های خارجی افغانستان هم به‌ویژه در بانک‌های آمریکا بلوکه شده است و حاکمان جدید امکان دسترسی به این پول‌ها را ندارند. در نتیجه، امارت اسلامی نمی‌تواند حقوق کارمندان را بپردازد یا کالاهای اساسی را وارد کند» صندوق بین‌المللی پول در آخرین گزارش خود برآورد کرده است که تولید ناخالص داخلی افغانستان در ماه‌های آینده ۳۰ درصد کاهش یابد. سازمان ملل متحد می‌گوید میلیون‌ها نفر گرسنه خواهند ماند. با نزدیک شدن زمستان، امید به بهبود زودهنگام اوضاع در افغانستان کم‌رنگ‌تر می‌شود. به نظر می‌رسد طالبان برنامه‌ای روشن برای مقابله با بحران اقتصادی حاضر ندارند.» یورونیوز می‌افزاید: «جامعه جهانی، مشغول امور دیگری شده است. باوجود وعده و وعیدها، تنها یک سوم منابع مالی کمک‌ها تامین شده است. از قرار معلوم همان کشورهای غربی که عملا اجازه بازگشت طالبان به قدرت را دادند، حالا پا پس کشیده‌اند و ترجیح می‌دهند از دور نظاره‌گر فروپاشی اقتصاد این کشور باشند.»
طالبان ابزارهای زیادی برای مهار بحران اقتصادی در دست ندارد بر اساس گزارش‌ها این گروه استفاده از ارزهای رایج خارجی را در افغانستان ممنوع اعلام کرده اقدامی که به گفته برخی کارشناسان می‌تواند وضعیت بحرانی اقتصادی در کشور را بدتر کند. در اطلاعیه طالبان با عنوان اطلاعیه «امارت اسلامی افغانستان» که «ذبیح‌الله مجاهد»، سخنگوی این گروه آن را منتشر کرده، در همین زمینه آمده است: «امارت اسلامی به همه هموطنان، دکانداران، تاجران، کسبه‌کاران و عامه مردم اطلاع می‌دهد که پس از این هر گونه داد و ستد را با پول افغانی انجام دهند و از به‌کار بردن ارز خارجی خودداری نمایند.»
بر اساس گزارش «صندوق بین‌المللی پول» با کاهش ذخایر بانکی، اگر طالبان نتواند «ارز نقدی» وارد بازار کند ممکن است که بانک‌های این کشور مجبور شوند درهای خود را ببندند.این صندوق در گزارش دیگری هشدار داد که بحران اقتصادی باعث افزایش بحران پناهندگان می‌شود که کشورهای همسایه، ترکیه و اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همزمان افغانستان با بحران خشکسالی هم روبه‎رو بوده که بر کشت و زرع اثر بسیار منفی گذاشته است. برنامه جهانی غذا هشدار داده که میلیون‌ها کودک و خانواده افغان در معرض قحطی و مرگ بر اثر گرسنگی هستند. بر اساس گزارش تکان دهنده «فرانس پرس» مردم در برخی اردوگاه‌ها و روستاهایی که که آوارگان را در خود جای داده‌اند مجبور شده‌اند دختران جوان خود را به مبالغی از ۵۰۰ تا ۴ هزار دلار بفروشند.
بر اساس این گزارش «نمایندگان اردوگاه‌ها و روستاها از زمان خشکسالی در سال ۲۰۱۸ به این سو ده‌ها مورد از فروش دختران از سوی خانواده‌های در تنگنا قرار گرفته را گزارش کردند و این میزان پس از خشکسالی‌های سال جاری در میان آوارگان افزایش چشمگیری داشته است.»
احیای داعش
بحران اقتصادی و ناتوانی طالبان در مدیریت بحران بهترین فرصت برای گروه‌های تروریستی مثل داعش برای سربازگیری و جذب نیرو است. جغرافیای افغانستان همراه با یک دولت ورشکسته طی سال‌های اخیر کاملاً این شرایط را برای گروه‌های تروریستی مثل داعش و القاعده فراهم کرده است. طالبان تعهد داده است که خاک افغانستان پایگاه هیچ گروه تروریستی نشود. این گروه مجبور است برای شناسایی از سوی جامعه جهانی با داعش و القاعده مبارزه کند. اما دولت نوپای طالبان اولاً توان و منابع این کار را ندارد ثانیاً بسیاری از نیروهای میدانی داعش و القاعده طی سال‌های اخیر جذب طالبان شده‌اند و در صورت اعلام جنگ طالبان با داعش یا القاعده در افغانستان ممکن است شکاف داخلی در طالبان تشدید شده و جناح‌های ناراضی از طالبان جدا شده و با پیوستن به القاعده و همچنین شاخه «خوراسان» داعش، زمینه تقویت تروریسم در افغانستان بیش از پیش فراهم شود. «انتونی کوردسمن»، پژوهشگر در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در «واشنگتن دی سی» در این باره می‌گوید که طالبان با «تهدید از جانب شاخۀ خوراسان داعش» رو‌به‌رو می‌شود.«ست جونز»، مشاور پیشین فرمانده نیروهای خاص آمریکایی در افغانستان نیز می‌گوید که «شاخۀ خوراسان داعش که به دلیل حملات نظامیان آمریکایی و افغان به شدت ضعیف شده و شمار جنگجویان آن از مرز ۶۰۰۰ نفر به حدود ۲۰۰۰ نفر کاهش یافته است، اکنون فرصت‌های زیادی برای ظهور مجدد دارد.» «مایکل پریجنت»، مقام پیشین اطلاعاتی آمریکا و تحلیلگر انستیتو «هدسن» نیز نسبت به ارتباط طالبان با شبکه حقانی هشدار داده است. «سراج‌الدین حقانی» رئیس ‌گروه حقانی که از سوی طالبان به عنوان وزیر کشور انتخاب شده است گفته می‌شود طی سال‌های گذشته همکاری‌های گستره‌ای با گروه القاعده داشته است و معلوم نیست چگونه یک تروریست می‌خواهد با تروریسم در افغانستان مبارزه کند. دست‌کم ۵ عضو دولت طالبان از فرماندهان مهم شبکه حقانی هستند. اما طالبان می‌گوید شبکه حقانی بخشی از امارت اسلامی هستند و«نام و تشکیلات جداگانه‌ای ندارند.»
طالبان پیش از این مدعی شده بود که داعش در افغانستان جایگاهی ندارد اما طی سه ماه گذشته شاخه خوراسان داعش مستقر در افغانستان با حملات تروریستی در مناطق مختلف این کشور صدها نفر را به خاک و خون کشیده است.
نشریه «دیپلماسی مدرن» نیز در تحلیلی به بررسی رقابت‌های گروه‌های تروریستی در افغانستان همزمان با قدرت‌گیری طالبان در آن پرداخته و نوشته است: «دیپلماسی عملگرایانه طالبان و خروج تدریجی از ایدئولوژی افراطی، جهادگران آسیای مرکزی را از طالبان دور کرده و دشمن سرسخت آن، داعش خوراسان را تقویت می‌کند. جهادگرایان اویغور مورد پشتیبانی طالبان که از شهید و شهادت بطور انحصاری علیه مقامات چینی در گذشته سوءاستفاده می‌کردند، اخیرا یک حمله انتحاری علیه اقلیت شیعه هزاره تحت حاکمیت طالبان انجام دادند.برقراری روابط گرم توسط دولت موقت طالبان با چین، روسیه و ازبکستان با واکنش منفی رسانه‌های افراطی اسلام‌گرا در ازبکستان و تاجیکستان همراه شده است، زیرا آنها این سه را رژیم طاغوت می‌دانند. طالبان در دیدار با مقامات دولتی آسیای مرکزی و چین، به جز تاجیکستان، متعهد شدند که از خاک افغانستان به عنوان پایگاه تروریستی استفاده نخواهد شد. تعهدی که بعید است اسلام‌گرایان افراطی کهنه کار در آسیای میانه را خوشحال کند.»
این گزارش می‌افزاید: «مصالحه‌های ایدئولوژیک طالبان افغانستان در عقب‌نشینی از اصول جهادی تندرویانه در پی به رسمیت شناختن و مشروعیت بین‌المللی، روابط آنها را با گروه‌های جهادی مرتبط با القاعده که مشترکاً در برابر تهاجم آمریکا در ۲۰ سال گذشته مقاومت کرده‌اند، سردتر کرده است. به دلیل امتیازات عمل گرایانه به دولت‌های «طاغوت»، طالبان به تدریج جذابیت جهادی خود را در چشم گروه‌های جنگجوی خارجی از دست می‌دهند. مشخص است که طالبان و القاعده همواره مغز متفکران ایدئولوژی و الگوهای اسلامگرایان رادیکال آسیای مرکزی و
شبه نظامیان اویغور از منطقه سین کیانگ چین بوده‌اند. علی‌رغم اینکه رهبری طالبان علناً حضور گروه‌های تروریستی فراملی را در این کشور رد می‌کند، گزارش اخیر سازمان ملل نشان می‌دهد که حدود10 هزار جنگجوی خارجی در افغانستان وجود دارد که بیش‌تر از اعضای القاعده، حزب اسلامی ترکستان (TIP)، کتیبات امام البخاری (KIB)، کتیبات التوحید و جهاد (KTJ)، اتحادیه جهاد اسلامی (IJU) و جماعت انصارالله (JA). هستند.اکنون که طالبان به پیروزی مورد انتظار خود دست یافته و قدرت را به دست دارد، داعش خوراسان در تلاش است تا صندلی خالی جهادی را برای شکار مهاجران آسیای میانه که بدون هدف خصمانه در افغانستان پس از آمریکا باقی مانده‌اند را تصاحب کند. گروه‌های جهادی ازبک، اویغور و تاجیک که از سوی طالبان حمایت می‌شوند، تحت تأثیر توانایی‌های عملیاتی پیچیده و پتانسیل بالای داعش خوراسان برای انجام حملات هدفمند بر نقاط آسیب‌پذیر طالبان قرار گرفته‌اند تا مشروعیت آنها در چشم افغان‌ها و جهان تضعیف شود. از زمان به قدرت رسیدن طالبان در ۱۵ اوت (24 مرداد)، داعش خوراسان مسئولیت بیش از ۵۰ حمله جداگانه از جمله یک بمب‌گذاری انتحاری در فرودگاه بین‌المللی کابل، مساجد شیعیان هزاره در قندوز و قندهار را بر عهده گرفته است.»
نشریه «دیپلماسی مدرن » در ادامه گزارش خود آورده است: داعش در تبلیغات و رسانه‌های خود پیوسته طالبان را «مرتد» می‌خواند و رهبران آنها را به عنوان دست نشانده آمریکایی‌ها به سخره می‌گیرد. پس از تسلط برق‌آسای طالبان بر کابل، خبرنامه النباء داعش، پیروزی رقیب ایدئولوژیکی خود را نادرست خواند، زیرا این پیروزی یک فتح به شمار نمی‌رفت، بلکه تصرف کشوری بود که با هماهنگی آمریکایی‌ها مطابق روند صلح در دوحه انجام شد. به باور داعش، «این صرفاً یک فرآیند انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از طاغوتی به طاغوت دیگر بود... صفوف داعش خوراسان با فراریان جدید اویغور افزایش یافته است که از سیاست طالبان در قبال چین که نسل‌کشی مسلمانان اویغور را در منطقه
سین کیانگ انجام می‌دهد ناامید شده‌اند.»
علاوه‌بر این رسانه‌ها از بروز شکاف در طالبان و پیوستن بخشی از نیروهای طالبان به داعش نیز خبر داده‌اند.
در همین راستا «فارن پالیسی» در گزارشی ضمن اذعان به بروز شکاف بین طالبان، از تلاش سازمان اطلاعات پاکستان برای متحد کردن گروه‌های ناراضی طالبان خبر داده است. این رسانه در گزارشی مدعی شده نشانه‌هایی از اتحاد برخی گروه‌های کوچک‌تر و ناراضی طالبان توسط سازمان اطلاعات پاکستان دیده می‌شود. به نوشته فارن پالیسی، اتحادی که طالبان را در افغانستان به پیروزی رساند، تحت فشار اختلافات داخلی در حال از هم پاشیدن است که می‌تواند بقای این گروه را تهدید کند. در گزارش فارن پالیسی آمده است: «رهبر سیاسی طالبان یعنی عبدالغنی برادر که این گروه را با ملا محمد عمر بنیان‌گذاری کرده و پایگاه قدرتش در قندهار است با سراج‌الدین حقانی که ریاست شبکه وابسته به حقانی و نزدیک به القاعده را برعهده‌ دارد، به اختلافات ریشه‌ای برخورده است. به گفته برخی منابع امنیتی، در حالی که برخی اعضا و گروه‌های طالبان برای دسترسی به قدرت با یکدیگر رقابت و جنگ دارند، شاخه‌های محلی داعش در حال جذب نیروهای ناامید از جهت گیری سیاسی طالبان است.» به نوشته این نشریه، «در بحبوحه برخی اختلافات داخلی طالبان و تلاش داعش برای عضوگیری از آنان، نشانه‌هایی از تلاش برای اتحاد گروه‌های کوچک‌تر توسط سازمان اطلاعات پاکستان دیده می‌شود و عناصر ناراضی حتی از افراطی‌ترین جناح‌های کنونی را جذب می‌کند.»