ابراهیم حاجی محمدزاده، سردار سرافراز اسلام و مجاهد فی‌سبیل‌الله، در ۲۹ آبان 1398 دارفانی را وداع گفت.
حاجی محمدزاده از مبارزان شناخته‌شده نهضت امام خمینی(ره)، تبیین‌گر برجسته‌ اندیشه‌های ناب بنیانگذار جمهوری اسلامی، عضو شورای عالی سپاه در بدو تأسیس، مؤسس و اولین مسئول دفتر سیاسی سپاه، مؤسس‌ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ و پژوهشگر مؤسسه کیهان بود.
در سالگرد درگذشت این مجاهد نستوه مروری می‌نماییم بر زندگینامه و خدمات انقلابی‌اش.
***
مبارزات درخشان انقلابی
ابراهیم حاجی محمدزاده، در مشهد متولد شد و در دانشگاه علم و صنعت تحصیل کرد. از همان دوران نوجوانی و در دهه 40 به صف مبارزه علیه طاغوت پیوست. به همین دلیل هم تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و در دهه 50 به زندان افتاد. همان زمان با حسین شریعتمداری آشنا شد. زمانی که هر دو توسط ساواک دستگیر و به حبس ابد محکوم شدند و هر دو در کمیته مشترک ضدخرابکاری تحت شکنجه قرار گرفتند.
حاجی محمدزاده در زندان، علی‌رغم شکنجه‌های ساواک و تهدید مافیای رجوی، نسبت به انحراف سازمان مجاهدین خلق هشدار داده و افشاگری نمود، در حالی که برخی مبارزان هنوز به مسعود رجوی خوشبین بودند. دندان‌های ردیف جلویش در همان زندان شکسته شده و ریخته بود. تا مدت‌ها بعد از آزادی درگیر صدماتی بود که در زندان متحمل شد. بیماری‌های چند سال آخر عمرش به نوعی به آسیب‌های آن مقطع برمی‌گردد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، او نیز مانند همه زندانیان سیاسی آزاد شد.
از بنیانگذاران سپاه پاسداران
بعد از آزادی از زندان و با پیروزی انقلاب اسلامی، جزو افرادی بود که سپاه را بنیانگذاری کرد. سپس دفتر سیاسی سپاه را با ابتکار خویش دایر نمود.
از اساسنامه تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در صحن علنی مجلس اول شورای اسلامی به خوبی دفاع کرد و پس از تشکیل سپاه، عضو شورای فرماندهی سپاه شد و با تلاش و پیگیری‌هایش دفتر سیاسی سپاه را تأسیس و سازماندهی کرد.
تشکیل دفتر سیاسی سپاه
حاج ابراهیم ماجرای تشکیل دفتر سیاسی سپاه را چنین روایت می‌نماید:
«آن موقع کسی در سپاه نبود که کار سیاسی و روشنگری سیاسی انجام دهد؛ بنابراین ما باید این خلأ سیاسی را پر می‌کردیم. در همین راستا از همان ابتدا به سراغ افرادی که مناسب این کار بودند، رفتم که یکی از آنها آقای حسین شریعتمداری بود. از ایشان که آن موقع در کمیته فعال بود، خواستم تا به سپاه بیاید و در دفتر به ما کمک کند. البته اولین نفری که با خودم به دفتر آوردم و مدت‌ها دو نفری کار آنجا را دنبال می‌کردیم، طلبه جوانی به نام جلال اشجع بود که بعدها مسئول دفتر ما شد. فرد دیگری که در زندان با او آشنا شده بودم و اهل مسائل سیاسی بود، بهاءالدین شیخ‌الاسلامی نام داشت که با اصرار و تلاش زیادی وی را از دادستانی به دفتر آوردم.»
حاج ابراهیم مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ را نیز راه‌اندازی نمود که آن موقع زیر مجموعه دفتر سیاسی بود و بعدها به یک بخش مستقل و مجزا تبدیل گردید. راه‌اندازی این مرکز از جمله ابتکارات مهم و بنیادینش بود که حکایت از دید بالا و آینده‌نگری اعلایش داشت. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ابتدا زیرمجموعه معاونت سیاسی سپاه بود، اما بعد‌ها تبدیل به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس شد و سپس به مرکز اسناد و تحقیقات تغییر نام داد.
در دوران جنگ، حاجی‌محمد‌زاده مکرر در جبهه‌ها حضور می‌یافت و در عملیات‌های مختلف شرکت می‌کرد.
تأسیس مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
همان‌گونه که گفته شد از جمله ابتکارات مهم حاجی محمدزاده راه‌اندازی بخش جنگ در دل دفتر سیاسی سپاه بود.
در آغاز جنگ تحمیلی در شرایطی که سپاه درگیر مسائل سیاسی و امنیتی و دفاعی بود، نگرانی از تحریف تاریخ جنگ، موجب طرح ایده ثبت و ضبط تاریخ جنگ در سپاه شد. حاجی محمدزاده پیشنهاد این کار را در سمینار فرماندهان مطرح کرد و به این ترتیب تاریخ‌نگاری جنگ در سپاه از خرداد سال ۶۰ آغاز گردید.
حاج ابراهیم نحوه فعالیت این مرکز را چنین شرح می‌دهد:
«بخش جنگ راه‌اندازی شد و برای ثبت وقایع جنگ وارد عمل شدیم. هنگام شروع کار، نیرو نداشتیم و حدود ۱۰۰ نفر دانشجو را پیدا کردیم تا به جبهه بفرستیم؛ البته موفق شدیم همه مراحل عملیات‌ها را از زبان فرماندهان در همه سطوح ثبت و ضبط کنیم. چه جلساتی که آقای‌هاشمی حضور داشت، چه جلساتی که در لشکرها و تیپ‌ها برگزار می‌شد و حتی دستوراتی که از سوی فرماندهان در خط مقدم داده می‌شد. نکته مهم در موضوع روایتگری دفاع مقدس این است که حتی یک مورد هم مطلبی لو نرفت؛ یعنی یک مورد هم پیدا نشد که یکی از راویان جنگ مطلبی را جایی نقل کرده باشد که نباید پخش می‌شد و این به لطف خدا و خلوصی بود که در بچه‌های دفتر وجود داشت. یک روز آقای رضایی مرا دید و گفت کدام آدم عاقل مذاکرات جلسه قبل از عملیات را ضبط می‌کند؛ ولی شما این کار را کردید و موفق هم شدید که نشت اطلاعات نداشته باشید.»
در طول دفاع مقدس، حدود 200 راوی از این مرکز در جبهه‌های جنگ حضور پیدا می‌نمودند که از میان آنها 17 نفر نیز به شهادت رسیدند.
اینک حاصل‌اندیشه و افکار سردار حاجی محمدزاده و دیگر مسئولان سپاه در راه‌اندازی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، مجموعه بی‌نظیری از اسناد، صوت‌ها و تصاویر ناب از صحنه‌های نبرد است که دایره‌المعارف جامع و تصویر شفافی از جنگ ایران و عراق است و مانع تحریفات حقایق و واقعیت‌های ناب جنگ می‌شود.
ده‌ها جلد کتاب، مجله، فصل‌نامه، گزارش و مطالب علمی و تحقیقاتی، کتاب‌های روزشمار دفاع مقدس، تاریخ شفاهی جنگ و... که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده‌اند، همه از ثمرات کار این مرکز هستند.
کتابی تحت عنوان «گذری بر دو سال جنگ» از سوی این مرکز در اوایل جنگ منتشر و به سه زبان ترجمه شد. این کتاب به عنوان یکی از اولین کتاب‌های تخصصی با موضوع دفاع مقدس است.
کوتاه سخن در این زمینه آنکه یکی از اقدامات فوق‌العاده ارزشمند سردار حاجی محمدزاده تشکیل گروهی به منظور ضبط و ثبت مستندات جنگ به صورت زنده، در قالب صوت و تصویر و از دل اتفاقات جنگ و صحنه‌های عملیات‌ها بود که گنجینه ارزشمندی را از آن دوران پرافتخار به منظور تحقیق و تفحص علاقه‌مندان به هشت سال دفاع مقدس و جلوگیری از تحریف جنگ به یادگار گذاشته است.
بولتن‌ها و مکتوبات سیاسی
از جمله اقدامات ماندگار دیگر حاج ابراهیم در دوران ریاست بر دفتر سیاسی سپاه، تدوین و چاپ بولتنی به نام «رویدادها و تحلیل» با دو طبقه‌بندی خیلی محرمانه (ویژه فرماندهان سپاه) و عمومی (برای رده‌های مختلف سپاه) است که با بررسی حوادث سیاسی و امنیتی روز، نقش قابل توجه‌ای در بصیرت‌افزایی و تقویت دانش سیاسی پاسداران و جامعه داشت.
در همان زمان، انتشار تحلیل‌های حسین شریعتمداری از آرایش جریان‌های سیاسی کشور، بازتاب گسترده‌ای در محافل سیاسی داشت.
آن دسته از بولتن‌های رویدادها و تحلیل که دارای طبقه‌بندی محرمانه بودند، به جهت عیار بالایی که داشتند، در اختیار حضرت امام و سران قوا قرار می‌گرفتند.
کتابِ «نقد جنبش مسلمانان مبارز» نوشته حسین شریعتمداری از سوی معاونت سیاسی منتشر شد و تیراژ آن به یکصد هزار نسخه رسید.
دفتر سیاسی پایه‌گذار سبک تحلیل سیاسی جدیدی شد که بر معرفت‌شناسی و روش‌شناسی امام خمینی
تکیه دارد.
حاجی محمدزاده در مورد اهمیت بیانیه‌ها و بولتن‌های معاونت سیاسی سپاه می‌گوید:
«از دیگر اقدامات ما موضع‌گیری در برابر مسائل روز بود که با صدور بیانیه‌ها صورت می‌گرفت. مجموعه بیانیه‌ها در قالب یک کتاب چاپ شد...
یکی از فعالیت‌های اصلی و مستمر ما انتشار نشریه «رویدادها و تحلیل» بود که هر ماه منتشر می‌شد. تا سال ۱۳۶۱ که ما در دفتر بودیم، ۴۵ شماره از آن چاپ شد. اگر دقت کرده باشید این شماره‌ها با چاپ استنسیل و دستی است، چون امکانات چاپ نداشتیم و این کار را با کمک «شهید کلاهدوز» در ارتش انجام می‌دادیم. برای تهیه مطالب و محتوای نشریه هر دوشنبه یک جلسه با عنوان «شورای تحلیل» داشتیم که مسائل را در آنجا تحلیل کرده و از نتایج آن در نشریه استفاده می‎کردیم. یک نشریه هم به نام «رویدادها» برای مسئولان و نمایندگان مجلس داشتیم که مطالب محرمانه را در آن درج می‎کردیم.
این بولتن‎ها خدمت حضرت امام(ره) هم می‎رفت و ایشان از کارهای ما اطلاع داشتند. خود ما هم خدمت ایشان می‎رسیدیم و گزارش کارمان را می‎دادیم. کتاب «امام در برابر صهیونیزم» را که به انگلیسی هم ترجمه شده بود، خدمت ایشان بردیم. ایشان خیلی از اینکه سپاه کار سیاسی هم می‌کند، بشاش شدند و فرمودند «چرا این‌ها را به مردم نمی‌گویید» بعد فرمودند که «چقدر من تأکید دارم از کارتان تبلیغ کنید. بروید بگویید.»
ناگفته پیداست که این اقدامات ارزنده و ارزشمند در پرتو منابع خبری و اطلاعاتی گسترده و موثق و دسته اول تحقق یافته است.
فعالیت‌های بعد از جنگ
حاجی محمدزاده مدتی بعد از جنگ به مؤسسه کیهان رفت و چندین سال به صورت مستمر به نوشتن مقالات و یادداشت‌های متعددی در روزنامه کیهان پرداخت.
حاج‌ابراهیم مدتی نیز به عنوان کارشناس دفاع مقدس و مسائل سیاسی در دانشگاه‌ها حضور می‌یافت و سخنرانی می‌نمود.
ولایتمداری و تعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی و دانش، اطلاعات و قدرت تحلیل سیاسی اعلا در یادداشت‌ها و سخنرانی‌هایش موج می‌زند.
قرآنی و اهل‌بیتی بودن
قرآنی و اهل‌بیتی بودنِ حاج ابراهیم مشهور است.
سردار علی‌محمد نایینی می‌گوید: ایشان دارای کارنامه روشن، جهت‌گیری مبنایی و از لحاظ مبانی اعتقادی و سیاسی کاملاً مستحکم بودند. بر قرآن و نهج‌البلاغه کاملاً مسلط بود و متأثر از آموزه‌های قرآنی و مشی امیرالمومنین علی‌بن‌ابیطالب و اهل‌بیت(ع) خودش را تنظیم کرده بود.
مرید و دلباخته امام خمینی
ابراهیم حاجی محمدزاده به تمام معنا مرید و دلباخته امام خمینی بود و رابطه ویژه‌ای با امام داشت و مکرر خدمت حضرت امام میرسید و گزارش‌های پرافتخار و غرورانگیز فعالیت‌های معاونت سیاسی را خدمت رهبر و مقتدایش ارائه می‌نمود.
حاج ابراهیم پژوهشگر ‌اندیشه‌های امام خمینی بود و مطالعه بسیار عمیقی روی ‌اندیشه‌های امام در زمینه‌های مختلف داشت.
تکیه فراوان به صحیفه نور
یکی از ویژگی‌های بارز حاجی عشق و ارادت بی‌پایان به ابعاد شخصیتی و فکری و عملکردی امام خمینی و تکیه فراوانش به کتاب صحیفه نور بود و همیشه صحیفه نور را ملاک و معیار سخنانش قرار می‌داد.
صحیفه نور، مجموعه بیست و دو جلدی شامل کلیه بیانات شفاهی و کتبی امام خمینی است. این مجموعه پس از رحلت بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، ابتدا با عنوان «صحیفه نور» و بعدها با عنوان «صحیفه امام» منتشر گردید.
حسین شریعتمداری با تأکید بر عشق و علاقه مرحوم حاجی ‌محمدزاده به حضرت امام‌خمینی بیان کرد: او از جمله کسانی بود که خیلی شیفته حضرت امام رضوان‌الله تعالی علیه بود. شریعتمداری با اظهار به اینکه از ویژگی‌های مرحوم حاجی‌محمدزاده ولایت‌پذیری او بود، گفت: او اولاً چه در زمان حضرت امام(ره) و چه بعد از حضرت امام(ره) عقربه حرکتشان مستقیماً به سمت ولایت بود و کم‌ترین خدشه‌ای را به این مسیر نمی‌پذیرفت. وی از سردار حاجی‌محمدزاده به عنوان صحیفه متحرک نام برد و اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های برجسته او، این بود که روی صحیفه امام(ره) کار می‌کرد. در حقیقت ما به آقای حاجی‌محمدزاده «صحیفه متحرک» می‌گفتیم. او به‌خاطر مطالعه زیادی که داشت اشراف زیادی بر صحیفه داشت.
ک. پ