دعا کردن از سالیان دور در بین تمام ادیان و مکاتب بشری وجود داشته است به طوری که تمام مکاتب و نحله‌های بشری در اموری مانند بیماری و گرفتاری‌ها از آن استفاده می‌کردند اما بعد از انقلاب صنعتی و ورود تکنولوژی به زندگی بشر تا حدی تأثیر دعا کم رنگ دیده شد و تا جایی رسید که تأثیر آن را در سلامتی و مسائل فیزیکی منکر شدند.

اما در سال‌های اخیر دوباره دانشمندان بر این اعتقاد مهر تأیید زده‌اند که تأثیر دعا در سلامتی و بیماری‌ها بسیار زیاد است. به طوری که برای اثبات این ادعا پژوهشگاه‌ها و مراکز خاصی را به خاطر این مسأله تأسیس کرده‌اند.

نکته جالب این است که هرروزه این دانشمندان به دستورات اسلام در رابطه با دعادرمانی و تأثیرات آن مهر تأیید زده و باعث شگفتی بسیاری از صاحب‌نظران غربی شده‌اند.

چیستی دعا

دعا از جهت لغوی به معنای «کسی را صدا زدن- کسی را خواندن» (1)«خواندن و حاجت خواستن و استمداد» است. (2)

منظور از دعا در اصطلاح، حاجت خواستن و طلب شفا از خداوند است که اعم از بیماری‌ها، دردها و غیره می‌باشد.

اهمیت دعا در قرآن

 خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «بگو:پروردگارم براى شما ارجى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد؛ شما(آيات خدا و پيامبران را) تكذيب كرديد و(اين عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد!».(3)

خداوند در این آیه بیان می‌کند که اگر دعا نبود هیچ جایگاه و اهمیتی برای مردم قرار نمی‌داد. بنابراین از این کلام فهمیده می‌شود که جایگاه و منزلت انسان در نزد خداوند به اندازۀ دعا کردن اوست.

برخی گفته‌اند که در این آیه منظور از دعا «عبادت و پرستش خداوند» است. ولی این درست نیست، بلکه آنچه که از امامان معصوم(ع) دربارۀ این آیه نقل شده ‌است، نشان می‌دهد که منظور از دعا در این آیه همان دعایی است که در  عرف شرع فهمیده می‌شود. (4)

مضمون این آیه نشان دهندۀ آن است که اهتمام خداوند به انسان از سوی دعا سرچشمه می‌گیرد، یعنی همان حاجت خواستن، که اهتمام خداوند شامل دادن نعمت – سلامتی و.... است.

همچنین خداوند می‌فرماید: «چرا هنگامى كه مجازات ما به آنان رسيد، (خضوع نكردند و) تسليم نشدند؟! بلكه دل‌هاى آنها قساوت پيدا كرد».(5)

خداوند در این آیه سه هشدار می‌دهد که اگر کافران تضرع و زاری می‌کردند، خداوند سختی و ناگواری و عذاب و ناراحتی‌های آنان را برطرف می‌کرد. (6)

البته منظور از ناراحتی‌ها انواع ناراحتی‌های جسمی و روحی و عذاب را شامل می‌شود، از این رو انسان در تمام گرفتاری‌ها مانند بیماری و مشکلات روحی و جسمی باید به خداوند متوسل شود و دعا را فراموش نکند.

 دعای همراه با اعتقاد 

سبب تندرستی و بهبودی از هر بیماری 

محمد بن مسلم می‌گوید: به امام باقر(ع) عرض کردم: آیا اینکه رسول خدا (ص) دربارۀ حبهًْ السوداء (سیاه دانه) فرموده که: «مایه شفا و بهبودی از هر بیماری است، جز مرگ» صحیح است؟ فرمود: بله، سپس فرمود: آیا می‌خواهی تو را چیزی که سبب بهبودی از هر بیماری و آسیب، حتی مرگ است، آگاه سازم؟» عرض کردم: بله، فرمود: دعا.(7)

آنچه که از مجموع روایات فهمیده می‌شود این است، دعایی که برای سلامتی و شفا خوانده می‌شود باید همراه با اعتقاد باشد، لذا اگر در دعا کردن اعتقاد نباشد تأثیر عملی و مثبتی نخواهد داشت که البته اعتقاد در دعا شامل همۀ انواع دعاها می‌شود.

بحث اعتقاد یک مبحث مهمی است که در همۀ مکاتب دینی، طبی، عرفانی و حتی ورزشی و... وجود دارد، یعنی در تمام مکاتب برای اینکه به نتیجۀ مطلوب و عالی بتوان رسید باید به آن مکتب و آموزه‌های آن اعتقاد داشت تا تأثیر آن را مشاهده کرد.

دعا ، داروی همه بیماری‌ها

امام صادق (ع) فرمود «عَلَيْكَ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ شفا مِنْ كُلِّ دَاءٍ». (8) بر تو باد به دعا کردن که شفای هر درد و بیماری است.

در روایت دیگر امام رضا (ع) می‌فرماید: «لَا يَذْهَبُ بِالْأَدْوَاءِ إِلَّا الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَةُ وَ الْمَاءُ الْبَارِدُ». (9) 

درد و بيمارى‏‌ها را چيزى جز دعا و صدقه و آب سرد از بين نمى‌‏برد.

از مجموع روایاتی که دربارۀ سلامتی بدن و شفا از بیماری‌ها بیان شده‌ است می‌توان به این نتیجه رسید که تنها دارویی که برای هر درد، بیماری و بلایی تأثیر دارد همان دعا کردن است به صورتی که بعضی روایات این مطلب را می‌رساند که اگر بیماری‌ای وجود داشته باشد که دوایی نداشته باشد، دعا کردن دوای آن است مانند بیماری «سام» که در روایات آمده است که موجب مرگ می‌شود. (10)

تفکر در مفاهیم و الفاظ دعاها

تفکر در مفاهیم دعاها و معنای آنها یکی از اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذار در درمان و سلامتی توسط دعا است. مثلاً در روایت داریم که «حوقله» یا همان  گفتن« لا حَولَ وَ لا قوَّه الّا بِالله» ،نود و نُه بیماری را درمان می‌کند که کمترینش همّ و غم است. از مجموع روایات به دست می‌آید که «حوقله» برای درمان بیماری‌هایی همچون؛ همّ، غم، وسوسه، جنون، افسردگی و حزن و اندوه مفید است و با اندک توجهی می‌توان فهمید که همۀ اینها بیماری‌های روحی و روانی هستند.

شاید با توجه کردن و تأمل کردن در معنای «حوقله» تا حدی روشن شود که چرا و چگونه بیماری‌های روحی و روانی را درمان می‌کند.

اگر در معنای «حوقله» توجه کنیم می‌بینیم که معنای آن اینگونه است «هیچ حرکت و هیچ نیرویی نیست، مگر به امر خداوند» گفتن حوقله به معنای کنار گذاشتن منیّت و تسلیم شدن در برابر امر پروردگار است. یعنی اینکه همۀ امور به دست خداوند است و هر فعلی که انجام می‌شود و هر تغییر و دگرگونی که بوقوع می‌پیوندد به دست خداوند است. در هر کاری اوست که بخواهد می‌تواند تغییر و دگرگونی ایجاد کند، لذا اگر کسی این معنا را حقیقتاً بداند و با توجه، آن را بگوید خداوند غم و اندوهش را بر طرف می‌کند.

در روایتی پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «اگر بنده حوقله را بگوید، امر خودش را به خداوند متعال واگذار کرده است و این بر خداست که کفایتش کند» (11)

شرایط استجابت دعا

از مجموع روایات، شرایطی برای دعا کردن وارد شده است که اگر رعایت شود دعا سریع‌تر به اجابت می‌رسد و اثرش بیشتر است. اهمّ آنها به شرح ذیل است:

1- باید زیاد و مکرر باشد.

2- هنگام دعا کردن، حاجت را بر زبان بیاورد و بیان کند .«در روایت داریم که خداوند می‌داند که شما چه می‌خواهید، ولی دوست دارد، گرفتاری خود را بیان کنید».

3- انسان نباید فقط زمان گرفتاری دعا کند.

4- بهتر است هنگام دعا کردن، دستانش را به سوی آسمان بلند کند و بعد از دعا سر، سینه و صورت خود را مسح کند.

5- در روایات آمده است که در بعضی اوقات و زمان‌ها دعا سریع‌تر به اجابت می‌رسد ؛ از جمله: هنگام وزیدن باد، موقع اذان ظهر، موقع خواندن قرآن، بعداز نماز ظهر، موقع صدقه دادن، موقع رفتن به مسجد، در شب جمعه، در روز جمعه، موقعی که دل بشکند، موقعی که ترس از خداوند حاصل شود و در صورتی که با گریه باشد بهتر است، در نماز وتر، ما بین طلوع فجر و طلوع آفتاب، موقع نزول باران، نیمه دوم از شب.

6- قبل و بعد از دعا به پیامبر و اهل بیتش(ع) صلوات بفرستد.

7- بهتر است دعا کردن به صورت جمعی باشد و تعدادشان از 4 تا 40 نفر باشند و یکی دعا کند و دیگران آمین گویند.

8- قبل از بیان حاجت خود، ابتدا خداوند را تعظیم کند – حمد و ثنای خداوند بگوید و به گناهان خود اقرار کند- استغفار و توبه کند.

9- قبل از اینکه برای خود دعا کند، ابتدا، برای پدر و مادر و چهل نفر دعا کند.

10- وقتی دعا کرد و حاجتش را بیان کرد، بگوید: «ماشاء الله، لا حَولَ وَ لا قوَّهَ الّا بِالله». (12)

به هر حال تأثیر دعا در سلامتی انسان از نگاه اسلام یک امر مهم و قطعی است، به گونه‌ای که دین مبین اسلام برای اکثر مشکلات جسمی و روحی دعاهای خاص و عامی را بیان کرده است.

امروزه در بسیاری از مکاتب طبی جدید با این امر که دعا در سلامتی انسان تأثیر دارد مخالفت می‌شود که شاید یکی از دلایل آن مسائل اقتصادی باشد که بر مکاتب طبی جدید ورود پیدا می‌کند، اما این یک واقعیت است که دعا کردن و دعادرمانی در بعضی اوقات تأثیری بیشتر از دارودرمانی دارد، به طوری که در بعضی از بیماری‌ها حتی دانشمندان و پزشکان امروزی هم اذعان دارند که دعا کردن و درمان روحی و روانی بهتر از دارو درمانی جواب می‌دهد.

امروزه در غرب مؤسسات و پژوهشگاه‌هایی تأسیس شده که هدف آنها بررسی کردن تأثیر دعا در درمان و برطرف شدن مشکلات روحی و جسمی می‌باشد.

دین اسلام که در تمام مسائل بشر حرفی برای گفتن دارد و حتی در بعضی موارد مهمترین و اصلی‌ترین نظریه را دارد، در این مسائل یعنی مسائل دعادرمانی و روان درمانی کامل‌ترین و مفید‌ترین مطالب و مضامین را به خود اختصاص داده است به طوری که در دعاهایی که در اسلام وارد شده اگر از جهت مضمون و مفهوم بررسی شود شگفتی‌های آن بیشتر ظاهر می‌شود.

از :حوزه نیوز

پانوشت‌ها:

(1)- ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن 

(2)- قاموس قرآن

(3)- فرقان: 75

(4)- فلاح السائل،سید بن طاووس، ص 65

(5)- انعام: 43

(6)- فلاح السائل، سید بن طاووس، ص 66

 (7)- همان،ص61

 (8)- الكافي(ط - الإسلامية)، ج‏2، ص: 470

(9)- الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا ، ص: 347

(10)- دراسه فی طب الرسول المصطفی، عباس تبریزیان، ج2، ص 124.

 (11)- المحاسن، ج1 ،ص 42.

(12)- دراسه فی طب الرسول المصطفی،

عباس  تبریزیان ، ج2.