حمایت از تولید هنر دست ضرورت ادامه حیات صنایع دستی
علی آبشناس
افزایش قیمت مواد اولیه، نیاز به افزایش حمایت‌های دولتی دارد، مشکلات در بازپرداخت وام‌های حمایتی و تشکیل یک انجمن متشکل از خود جامعه هنرمندان و صنعتگران، از جمله مواردی است که بسیاری از فعالان حوزه صنایع دستی به آن اشاره داشته‌‌اند.
اینکه دولت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چه تدابیر و راهکارهایی را در رابطه با ارتقای سطح نگرش جامعه و حمایت‌های تولیدی و صادراتی می‌توانند در نظر بگیرند، موضوعاتی است که برای بررسی و اتخاذ راه حل برای آنها، گفت وگوی صمیمانه و رو در روی
مسئولین با هنرمندان و فعالان حوزه صنایع دستی را می‌طلبد. هدف ما در این گزارش بررسی همین موارد، موانع موجود و انتقال دادن راهکارهای پیشنهادی فعالان و هنرمندان این حوزه در رسانه است، که در ادامه به آن می‌پردازیم.
افزایش قیمت مواد اولیه و مشکلات تهیه آن
آقای ستایش استاد خاتم‌کاری شیراز، با گلایه از افزایش قیمت مواد اولیه و سختی‌های موجود در تهیه آنها، به گزارشگر کیهان میگوید: « قبل از کرونا، به خاطر اینکه شهر شیراز، به عنوان شهر صنایع دستی ایران ثبت جهانی شده بود، یک شادی بین دوستان صنعتگر بود و با توجه به ورود گردشگران و این موضوع شهر جهانی، همگی دست به دست هم داده بودیم که شرایط را به سمتی ببریم واقعاً درخور باشد اما متأسفانه کرونا همه چیز را نابود کرد. افزایش وحشتناک قیمت در زمینه مواد اولیه معضل و مشکل دیگری است که نیازمند حمایت دولت است تا صنعتگران این حوزه بتوانند کارها را تولید کنند. نیاز به واردات بعضی از مواد اولیه همچون چسب چوب برای خاتم، مس برای رشته قلمزنی، چوب برای کار چوب و... سبب شده است تا برای تهیه آن با مشکل مواجه باشیم و تهیه آن برای هنرمندان، به نحوی وحشتناک شده است که منصرف می‌شوند.»
هنرمند خاتم‌کاری شیراز می‌افزاید: «اگر قرار باشد دولت کمکی بکند، حداقل وام‌هایی با تنفس خوب اختصاص بدهند. اگر وزیر و دولت نگاهی به جامعه صنایع دستی داشته باشند قطعاً ارزآفرینی خیلی خوبی می‌تواند برای کشور داشته باشد. با ورود کرونا، تمام نمایشگاه‌های ما از قبیل نمایشگاه‌های داخلی، بین‌المللی و فروشگاه‌ها کنسل شد و همان‌طور که می‌دانید در ابتدای ورود کرونا اولین جایی که پیشانی بود و می‌بایست بسته می‌شد بازارها بودند، و این قضیه روزبه‌روز وحشتناک‌تر می‌شد. وام‌هایی با تنفس خوب، قطعا کارساز است چرا که در تولید کارهای صنایع دستی امکان تولید یک‌روزه وجود ندارد، کالاهایی داریم که
۲ تا ۳ ماه برای تولید آن زمان صرف می‌شود.»
آقای نویدگویی از پیشکسوتان حوزه صنایع دستی استان فارس، درباره راهکار پیشنهادی برای برون‌رفت از این وضعیت، به گزارشگر کیهان میگوید: «از نظر بنده، در وهله اول کمک‌های بلاعوض آن هم براساس اولویت‌هایی که کارگاه‌ها دارند، می‌تواند کارساز باشد تا اینها را به رونق مجدد برگرداند. اگر دولت بتواند مصوباتی داشته باشد که حداقل هر پنج سال یک‌بار کمک‌های بلاعوض بر اساس توانمندی‌های کارگاه‌ها، اتحادیه‌ها و موسسات صنایع دستی، و طبق یک‌سری اصول و قواعد پرداخت بشود، قطعا بازخورد این کمک‌ها را در تولیدات و صادرات صنایع دستی می‌توان مشاهده نمود.»
برای حل مشکلات در کنار دولت هستیم
مشکلات هنرمندان این حوزه در شیراز که به تازگی در
دو سال اخیر به عنوان شهر جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده است، نمونه‌ای از معضلات موجود بر سر راه فعالان و هنرمندان صنایع دستی است که همت و یاری خود صنعتگران و دولت را برای رونق مجدد صادرات و فروش می‌طلبد.
حسین همتی با اشاره به اینکه صنایع دستی و هنر ما نشان از صلح دارد و ما سفیران صلح هستیم، به گزارشگر کیهان میگوید: «این هنر ظریف و زیبا پر از عشق، دوستی و خارج از هرگونه نفاق و دشمنی است و ما می‌خواهیم چهره واقعی ایران عزیزمان را در قالب هنر نشان بدهیم. برای برقراری ارتباط با دنیای خارج و برگزاری نمایشگاه‌ها، رویدادها می‌توانیم نشست‌های صمیمانه با آقای وزیر در زمینه برگزاری نمایشگاه خارجی داشته باشیم که همین جا اعلام آمادگی می‌کنیم (کما اینکه
اتفاق‌های مهمی که قبلا افتاده و ما توانمندی‌های خودمان را قبلاً و در طول سال‌های گذشته نشان دادیم) و می‌گوییم در میدان هستیم و آماده‌ایم تا به دولت و کشور عزیزمان در هر کاری که باعث رونق این صنعت بشود کمک کنیم. خواهشی که از دولت و وزیر داریم؛ ایجاد ارتباط، برگزاری نمایشگاه‌ها و هموار کردن مسیر صادرات است. هرچند که بیشتر محصولات ما به صورت چمدانی است، منتها کاغذبازی‌ها و بروکراسی‌هایی برای صادرات به بعضی از کشورها وجود دارد. مخصوصا هزینه حمل‌ونقل که خیلی وحشتناک است و سبب می‌شود بسیاری از هنرها را نتوانیم صادر کنیم. متاسفانه به خاطر اینکه حجم یا وزن دارند و هزینه حمل‌ونقل آنها خیلی بیشتر از هزینه تمام‌شده خود هنر است، دوستان ما در بعضی از رشته‌ها منصرف می‌شوند.»
آقاي حكمت‌نيا مشاور فرهنگی و گردشگری معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری شیراز، تصریح می‌کند: «از دولت درخواست داریم که در زمینه بیمه به فکر صنعتگران باشند. به خصوص کمک‌های بلاعوض که می‌تواند چراغ کارگاه‌ها را روشن نگه دارد و تسهیلاتی که دارای تنفس باشد. در خصوص شیراز به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، از آقای ضرغامی خواهشمندیم به این نهال تازه کاشته شده ثبت برند جهانی، نگاهی داشته باشند که باعث رونق این شهر و حتی ارزآوری برای کشور عزیزمان بشود و امیدواریم که مسئولان امر کمک کنند به جامعه زخمی و خسته صنایع دستی که با حجب و حیا
کارش را انجام می‌دهد و اگر به آن توجه بشود و ما به سمت تولیدات فاخر و ارزشمند صنایع دستی حرکت کنیم و دولت هم حمایت کند، در سال‌های آینده قطعاً تا حدود بسیار زیادی می‌تواند جایگزین صادرات نفتی بشود. ما هم به عنوان سربازان این وطن کمک می‌کنیم و هر کاری از دستمان بر بیاید برای بهتر شدن این صنعت انجام می‌دهیم.»
علل ضعف صنایع دستی در چند سال اخیر
خانم استاد رضایی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان تهران و رئیس هیئت‌مدیره شبکه تعاون تجارت ایران، درباره وضعیت موجود در بخش صنایع‌دستی به گزارشگر کیهان میگوید: «در رابطه با تمامی دست‌ساخته‌ها و دست‌بافته‌های سنتی ایران، اول اینکه در چهار دولت قبل از دولت سیزدهم، شاهد
فراز و نشیب‌های وحشتناک در حوزه مدیریت ارشد سیستم خودمان بودیم که در نوع خودش واقعاً از جهت تزلزل، بی‌برنامگی و متأسفانه عدم اراده برای ساخت و دقیقاً اراده برای از بین بردن فضا، بی‌نظیر و بی‌سابقه بوده است. البته ما نمی‌خواهیم بی‌انصافی کنیم و از چهار سال گذشته یک سری اتفاقات شروع شد و ما در دولت یازدهم و دوازدهم بعضا در شرایطی قرار داشتیم که هنرمندان و صنعتگران ما در حوزه صنایع دستی و به‌طور کل با سازمان صنایع‌دستی، میراث فرهنگی و گردشگری کشور به حالت قهر و جدایی افتاده بودند اما تلاش‌هایی از دولت یازدهم شروع شد که این آشتی اتفاق بیفتد. مانند: راه‌اندازی دوباره پژوهشگاه، مباحث فعال‌‌سازی دوره‌های آموزشی- خدماتی در حوزه اعتبارات و امور نمایشگاهی.»
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان تهران می‌افزاید: «در دولت دوازدهم دچار نوسانات جدیدی شدیم اولا اینکه در دو سال پایانی دولت قبل با اپیدمی کرونا روبه‌رو شدیم و پس از آن با رشد عجیب‌وغریب ارز و مباحث و حواشی که روی بازار تاثیر گذاشت و در بحث تأمین مواد اولیه به‌خصوص درباره بعضی از صنایع که به بحث منسوجات، قلمزنی و تأمین مس و ابریشم و... بر می‌گشت، ما شاهد یک‌سری اتفاقات خیلی خاص شدیم. به همین دلیل شروع به مراجعات مختلف قانونی کردیم و پیگیری‌های خاصی برای مشکلات موجود جامعه صنعتگری انجام دادیم. مشکلاتی که از تأمین مواد اولیه شروع می‌شد تا صدور مجوز، مباحث بیمه، بازار و فروش، گرانی و پولی‌شدن نمایشگاه‌ها، همه و همه به خصوص با نواقص عجیب‌وغریب در حوزه رفاهی هنرمندان صنایع دستی و فرش، که با توجه به تفکیک و جدا‌سازی که سال‌های پیش در این دو حوزه اتفاق افتاد، یک بی‌مسئولیتی عجیب‌وغریبی حاکم شد و ما تلاشمان بر این بود که به‌عنوان بخش غیردولتی به‌خصوص با دسته‌بندی تعاونی، اتحادیه‌های تعاونی توسط سازمان و وزارت وقت پذیرفته بشوند و بیایند بر مبنای کار جمعی و گروهی مطابق قوانین رایج کشور و مطابق قرارداد قوانین کار، تعاون و تجارت، جمعیت هدف را با گذر از موانع و محدودیت‌ها تحت پوشش قرار بدهند.»
تعطیلی کارگاه‌ها
در اثر بحران بی‌مسئولیتی
دکتر حسن فیروزی عضو تعاونی معرق‌کاران تهران، با تأکید بر مشکلات به وجود آمده در سال‌های اخیر برای صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی، میگوید: «به دلیل اینکه فرانشیز دولتی پرداخت نشد، بیمه‌ها دچار اشکال وحشتناک شدند و ما از مهر ۹۳ با حذف بیمه فعالان صنایع‌دستی و فرش مواجه شدیم. به دلیل تخلفات قبلی و عدم پرداخت فرانشیز دولتی به تأمین اجتماعی و همچنین سخت‌گیری‌هایی که در صدور مجوز وجود داشت، ما عملاً وارد بحران خیلی شدیدی شدیم و این بحران به‌جایی رسید که خیلی از هنرمندان کارگاه‌های خود را تعطیل کردند و به فضای خانگی خودشان هم دیگر نمی‌توانستند اکتفا کنند. چون تولیدکننده‌ای که حتی در فضای مسکونی خود در حال تولید اثر هنری بود، به دلیل عدم ارائه مناسب به بازار دچار اشکال بعدی می‌شد لذا همه مشکلات دست‌به‌دست هم داد و عملاً وارد بحرانی شدید شدیم.»
مشاور حقوقی تعاونی معرق‌کاران تهران، تصریح می‌کند: «پس از بررسی‌ها، مکاتبات و جلسات زیاد با معاونت ذی‌ربط در گروه‌های مختلف برای حل آسیب در بخش اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها برای تعریف صحیح این بخش در ورود صحیح و قانونمندش در آیین‌نامه اجرایی، نشست‌های مختلفی داشتیم که در انتهای دولت دوازدهم، مصوبات نهایی آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ و ۱۵ حمایت از هنرمندان و فعالان صنعت گردشگری به نتایجی رسید، اما متاسفانه نواقصی همچنان وجود دارد؛ اولا این نتایج هنوز نهایی نشده، دوما اعتبارات و شرایط صدور مجوز، هنوز به‌قدر کافی عملیاتی نیست، سوما مباحث حمایتی ازجمله بیمه و مباحث اعتبارات همچنان شامل افرادی می‌شود که فقط دارای مجوز صادرشده از طرف معاونت باشند و به‌هیچ‌عنوان اتحادیه‌های صنفی و اتحادیه‌های تعاونی در این مبحث تقسیم کار و تفویض اختیار نشدند.»
از بین رفتن گروه‌های تولیدی
عشایری و روستایی
دکتر حاج محمدی عضو هیئت‌مدیره تعاونی گنجینه درباره مشکلات بخش عشایری و روستایی صنایع دستی
به گزارشگر کیهان میگوید: «متأسفانه در بخش روستایی و عشایری به‌قدری فضا محروم و فقیر است که در استان‌های مرزی تعداد زیادی از گروه‌های تولیدی خانگی از بین رفته است، البته کارگاه‌ها به‌شدت تلاش می‌کنند، ولی کارگاه‌هایی که بتوانند به صورت برند و فعال، کاملاً شفاف و با پشتیبانی کار کنند، بسیار بسیار کم هستند. پیشنهادی که ما به دوستان و به‌خصوص به دولت سیزدهم در قالب طرح ملی ساماندهی کسب و کارهای
کوچک به‌خصوص با محوریت صنایع‌دستی و تولیدات روستایی و عشایر داشتیم در قالب راه‌اندازی و فعال‌‌سازی تعاونی‌ها به‌عنوان فضای پشتیبان بوده است. طرحی آماده و در حال اجرایی را هم داشتیم و از سال گذشته شروع کردیم که این طرح قابل ارائه و دفاع در حوزه‌های مختلف است. در بخش تعاونی انتظار داریم که از پتانسیل موجود برای شناسایی و گروه‌بندی واقعا استفاده بشود. برای آموزش و فضای تولید استاندارد و قابل ارائه در سطح بازار داخلی و خارجی، همین‌طور معرفی محصولات برتر کالا و خدمات دانش بنیان حوزه صنایع‌دستی حمایت کاملاً هدفمند
انجام پذیرد.»
مسئولین، هنرها و صنایع دستی را دریابند
سیده گوهرشاد صالحیان کارآفرین و تولیدکننده نمونه کشور، درباره نیاز صنایع دستی برای بهتر شدن این حوزه به گزارشگر کیهان میگوید: «انتظار ما از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و همین‌طور وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این است که جامعه صنایع‌دستی و هنرهای چندین هزار ساله ایران را که فقط جنبه هنر و تزئین نداشته و ندارند (بلکه جنبه معرفی فرهنگ، توسعه و معیشت بابرکت سفره هر خانواده ایرانی و جنبه معرفی اعتقادات و تفکرات ملت ایران را همیشه در دل خود داشته است) را دریابند و در حد شعار
باقی نگذارند. البته ناگفته نماند؛ این انتظار دوطرفه است و ما در صورت حمایت و کمک‌های قانونمند دولت، این تعهد و وظیفه را در خودمان همواره داشتیم و ادای دین و وظیفه خواهیم کرد که به‌عنوان بخش تعاونی و غیردولتی در صورت تعاملات صحیح و قانونمند؛ قدردان، تأمین‌کننده و پاسخگو برای بحث‌های اقتصادی و معیشتی جامعه هدف خودمان باشیم.»
فضای صنایع‌دستی که با مبحث گردشگری
گره می‌خورد، لازمه نگاه و همکاری مسئولین و معاونت‌های این حوزه است. حوزه‌های معاونت‌ها و مدیران کل استانی اگر کنار هنرمند قرار بگیرند و کمک کنند تا چنددستگی را از فضای روانی هنرمندان خارج کنند، می‌توانند قدم عمده و بسیار قابل ارزیابی و نتیجه‌گیری مثبتی را برای اولا جامعه هدف و دوما در سطح ملی بردارند و ما می‌توانیم با کمترین زمان و بهترین کیفیت بحث سبد اقتصادی خانواده را شاهد رشد، توسعه و برکتش باشیم.