فرصت‌ها و تهدیدهای عضویت در سازمان شانگهای برای اقتصاد کشور
گروه گزارش
سازمان همکاری شانگهای سازمانی است برای همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی که در سال 2001 توسط سران کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و با هدف «برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه» پایه‌گذاری شد. هم اکنون ایران با عضویت دائم در این سازمان می‌تواند نقش مؤثرتری در معادلات بین‌المللی ایفا نماید.
هند و پاکستان نیز که چند سال عضو ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای بودند، از تابستان 2016 به عضویت کامل این سازمان درآمدند. در حال حاضر 9 کشور فوق عضو دائمی و 3 کشور مغولستان، افغانستان و بلاروس نیز عضو ناظر این سازمان منطقه‌ای می‌باشند.
ایران از سال 1384 به‌عنوان عضو ناظر در این سازمان حضور داشت و این سازمان در سال 1395 درخواست عضویت رسمی و دائم جمهوری اسلامی ایران را رد کرده بود اما نهایتاً پس گذشت 16 سال، بالاخره روز جمعه 26 شهریور در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای، ایران به عضویت دائم این سازمان منطقه‌ای درآمد و سند عضویت دائم ایران در این سازمان از طرف رهبران سازمان شانگهای از جمله روسیه و چین امضا شد.
چرا سازمان شانگهای مهم است؟
محمدرضا سبزعلیپور رئیس‌مرکز تجارت جهانی ایران با اشاره به نحوۀ شکل‌گیری سازمان همکاری‌های شانگهای و عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران نزد این سازمان منطقه‌ای می‌نویسد: «سازمان همکاری‌های شانگهای یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین، وسیع‌ترین و ثروتمندترین سازمان‌های منطقه‌ای جهان می‌باشد و نقش بسیار مهمی در مناسبات تجاری و امنیتی جهان بازی می‌کند.»
در بیان میزان اهمیت این سازمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری‌های شانگهای، روی‌هم بیشترین و پرحجم‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند.
- مساحت کشورهای عضو این سازمان روی‌هم 36 میلیون و 889 هزار و 607 کیلومترمربع است که در اصل حدود یک‌چهارم سطح خشکی‌های
کره زمین است.
- همچنین 9 کشور عضو این سازمان در حدود
3 میلیارد و 363 میلیون نفر جمعیت دارند که در حدود 43 درصد جمعیت جهان را دارا هستند.
- اعضای «پیمان شانگهای» بخش اعظمی از تولید و تجارت جهانی کالا و خدمات را در سطح جهان بر عهده دارند، (درکل، کشورهای عضو این سازمان
25 درصد ذخایر نفت، 30 درصد ذخایر گاز و 50 درصد ذخایر اورانیوم جهان را در اختیار دارند.)
فرصت‌ها و تهدیدها
سبزعلیپور حضور ایران در این سازمان را مهم دانسته و معتقد است: «این عضویت می‌تواند فواید بسیار مهمی برای کشورمان درپی داشته باشد از جمله:
- حضور دائمی ایران در «پیمان شانگهای» و برافراشته شدن پرچم کشورمان بر فراز یکی دیگر از سازمان‌های مهم بین‌المللی.
- موفقیت و سربلندی دیگری برای ایران و ایرانی که باتدبیر دولت سیزدهم از قوه به فعل تبدیل شد.
- تأثیرگذاری بیش‌ازپیش ایران در معادلات امنیتی و اقتصادی منطقه.
- افزایش قدرت مانور سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران در برابر غرب علی‌الخصوص در برابر آمریکا.
- کاهش فشارهای اقتصادی غرب و غلبه بر تحریم‌های آمریکا که چند سالی است علیه کشورمان اعمال شده است.
- فعالیت مهم و تأثیرگذار ایران در بخش امنیت انرژی «پیمان شانگهای».
- ورود به بخشی از بازارهای مهم جهان و انجام مبادلات تجاری متقابل با آنها.
- امکان فروش و صادرات کالاهای تولیدی ایران به بیش از 3 میلیارد نفر از جمعیت جهان
همکاری‌های بانکی، یکی دیگر از دستاوردهای مهم عضویت دائمی کشورمان در این سازمان و حضور در شورای مشترک بانکی بین کشورهای عضو است که هدف شورای مشترک بانکی، تسهیل در فراهم نمودن سرمایه موردنیاز برای اجرای پروژه‌‌های مشترک سازمان است.
رئیس مرکز تجارت جهانی ایران تأکید می‌کند: «زمانی عضویت در چنین سازمان‌های مهمی و حضور در جمع چنین کشورهای بزرگ و قدرتمندی می‌تواند مفید و کارساز باشد که ما بتوانیم باسیاست‌های درست و برنامه‌ریزی‌های صحیح و مدیریت قوی، ابتدا زیرساخت‌های کشورمان را تقویت نموده، چرخ تولید را به‌خوبی به گردش درآوریم، صادرات و صادرکننده را بیش‌ازپیش تقویت کرده و موانع مزاحم و بروکراسی‌های زائد را از سر راه تجارت و کسب‌وکار برداریم و ده‌ها پیش‌نیاز تولید و تجارت، صادرات و حمل‌ونقل و پولی و بانکی را اجرا و انجام دهیم تا کم‌کم بتوانیم از فرصت‌های مطلوب به وجود آمده استفاده بهینه کرده و وارد بازارهای دیگر کشورها بشویم، و الا اگر زیرساخت‌ها، تولید و تجارت و صادراتمان همچنان غرق در مشکل باشد، حضور در سازمان‌هایی همچون «پیمان شانگهای» نه‌تنها فرصت و موفقیتی برای ما نیست بلکه تهدیدی بیش برای صنایع و اقتصاد ما نخواهد بود!»
او توضیح می‌دهد: «زیرا اگر ما تولید و کالایی برای صادرات نداشته باشیم، به‌جای 3 میلیارد نفر، چنانچه
7 میلیارد نفر از جمعیت جهان هم آماده خرید کالاهای ایرانی باشند، متأسفانه هیچ موفقیت اقتصادی حاصل نخواهد شد و راه به جایی نخواهیم برد! چراکه خریدار بالقوه هست اما کالایی برای فروش نیست! حضور در سازمان‌هایی مثل «سازمان شانگهای» باعث می‌شود تا آنان بتوانند به‌راحتی کالاهای تولیدی خودشان را به ما بفروشند و ایران را به بازار بزرگی برای کالاهای خودشان مبدل کنند که خریدار بودن ما جز خروج ارز و تعطیلی صنایع فعال کشور و ازدیاد بیکاری و در نهایت افزایش مشکلات اقتصادی حاصلی دربر نخواهد
داشت!»
سبزعلیپور تصریح می‌کند: «بنابراین اول باید باتدبیر و بستر‌سازی‌های درست به فکر افزایش تولید و صادرات باشیم (یعنی هم شعار سال را محقق کنیم و هم اقتصاد کشور را قوی کنیم) تا نه‌تنها متضرر نشویم بلکه ارزآوری بالایی هم داشته باشیم.»
شکست نظام تک‌قطبی حاکم بر دنیا
به گفته کارشناسان، پیوستن کشورمان به سازمان شانگهای از نظر سیاسی در منطقه برای ما بسیار مهم است. اما به لحاظ امنیتی و حتی اقتصادی ثمرات آن در کوتاه‌مدت نمایان نخواهد شد و به‌تدریج پس از گذشت حداقل 3 تا 5 سال یک حاشیه امنی برای ما ایجاد خواهد کرد.
سید محمدحسین ملائک، سفیر اسبق ایران در چین در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «بهره‌برداری اقتصادی ما از بستر سازمان شانگهای بیشتر به روابط دوجانبه‌ای که در این بستر تقویت خواهد شد بستگی دارد.»
او می‌افزاید: «هرچند این سازمان عضویت دائمی کشورمان را پذیرفته اما برای نهایی شدن این عضویت لازم است فرایندهای لازم نیز در داخل کشور طی شود که بخش زیادی از آن از مسیر مجلس می‌گذرد.»
ملائک درخصوص ظرفیتی که سازمان شانگهای می‌تواند برای شکستن نظام تک‌قطبی موجود در صحنه روابط بین‌الملل داشته باشد، اظهار می‌دارد: «این ظرفیت وجود دارد اما نه در کوتاه‌مدت. تعریفی که چینی‌ها از این سازمان دارند و به عقیده من یک تعریف قوی هست این است که؛ سازمان شانگهای می‌تواند پایه‌گذار یک نظام بین‌الملل جدید باشد. این نظام جدید که بر مبنای تساوی رأی و استقلال کشورها و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر می‌تواند شکل بگیرد، با نظامی که پس از جنگ جهانی دوم در قالب سازمان ملل متحد به وجود آمده بسیار متفاوت خواهد بود. اما چنین ظرفیتی در درازمدت قابل
تحقق است.»
سفیر اسبق ایران در چین با اشاره به دیگر ظرفیت‌های این سازمان می‌گوید: «از جمله این ظرفیت‌ها می‌توان به بانک توسعه زیرساخت‌های آسیایی اشاره کرد. این بانک بسیار مهم و ارزشمند ظرفیت این را دارد که خود را در کنار بانک جهانی مطرح نماید. علاوه بر این جاده ترانزیتی چین است که در صورت همکاری روسیه ظرفیت بسیار بزرگی را می‌تواند در منطقه ایجاد نماید.»
ملائک تصریح می‌کند: «همکاری و هماهنگی کشورهای عضو در این سازمان بسیار در تحقق اهداف آن تعیین‌کننده است و این موضوع نشان می‌دهد مسیر طولانی در پیش است و باید هریک از این مسائل را به صورت جداگانه مورد توجه و بررسی و تحلیل
قرار داد.»
فرصت‌های بی‌نظیر همکاری‌های اقتصادی
مجید رضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین با بیان اینکه عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای می‌تواند یک فرصت مناسب برای افزایش سطح تبادلات تجاری با اعضای این سازمان مهم باشد، به اقتصاد آنلاین می‌گوید: «بسیاری بر این باورند که ظرف دو تا سه دهه آتی، هژمونی غرب بر آسیا در حوزه اقتصاد شکسته خواهد شد و آسیا حرف اصلی را در تجارت جهانی خواهد زد، به این معنا که چین و هند به عنوان قدرت‌های برتر دنیا معرفی شده و روسیه نیز در این میان، نقش‌آفرینی بسزایی
داشته باشد.»
رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین می‌افزاید: «این یک فرصت بسیار مناسب برای ایران است که با عضویت دائم خود در این سازمان بین‌المللی مهم، بتواند به لحاظ اقتصادی و سیاسی، ارتباطات قوی‌تری را در دنیا برقرار ساخته و نقش‌آفرینی نماید.
ایران و چین برنامه‌ها و پروژه‌هایی همچون سند 25 ساله همکاری‌های مشترک را به امضا رسانده‌اند که وجود آن می‌تواند در کنار عضویت دائم ایران، تغییرات گسترده در روابط تجاری و اقتصادی دو طرف را رقم زند؛ بر همین اساس این امیدواری وجود دارد که با استقرار دولت سیزدهم، به‌سرعت این سند اجرایی شده و در بستر جدیدی که فراهم گردیده، بتوان شاهد توسعه روابط ایران و چین باشیم.»
حریری تصریح می‌کند: «تحریم همواره یک مانع اصلی بر سر راه فعالیت‌های اقتصادی ایران در خارج از مرزها بوده و بر این اساس، اگر نگاه به الحاق دائم ایران به پیمان شانگهای یک نگاه راهبردی و هوشمندانه باشد، می‌توان تحریم‌کنندگان را متوجه این موضوع نمود که ایران با بخش بزرگی از اقتصاد دنیا حتی در شرایط تحریم هم به‌واسطه حضور در این سازمان بین‌المللی مهم، ارتباط خواهد داشت و بنابراین تحریم را تا حدودی بی‌اثر خواهد کرد.»