رفـع مشقت‌های آموزش مجـازی اهـرم کمک به آموزش حضـوری
گالیا توانگر
در دوره‌ای که شیوع ویروس کرونا، اهمیت آموزش از راه دور را بیش‌ازپیش روشن کرده است، حتی اگر مدارس به‌صورت حضوری بازگشایی شوند، نباید ارتقای کیفیت آموزشی را با کمک‌گرفتن از آموزش آنلاین و ارتقای ساختارهای این نوع آموزش نادیده گرفت. اکنون که با وجود شرایط پیش‌آمده افراد زیادی با مفهوم آموزش از راه دور دست و پنجه نرم کرده‌اند و مزایا و چالش‌های آن را خودشان متوجه شده‌اند، می‌توان راحت‌تر در مورد آن
قضاوت کرد. راحت‌تر می‌توان نقشه‌هایی برای برقراری عدالت آموزشی پروراند. راحت‌تر می‌توان دنیایی را تصور کرد که در آن عمر که حقیقتاً باارزش‌ترین دارایی انسان‌هاست، در ترافیک و رفت‌وآمدهای خسته‌کننده تلف نشود و لااقل کلاس‌های تقویتی مدارس از طریق آموزش آنلاین ارائه گردند تا هم در زمان و هزینه‌ها صرفه‌جویی شود و هم عدالت آموزشی در اقصی‌نقاط کشور محقق شود. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر ارتقای کیفیت آموزشی با بهره‌برداری بهینه از آموزش آنلاین شود و نباید با احتمال راه‌اندازی، حضوری مدارس تقویت زیرساخت آموزش آنلاین را به کل
نادیده گرفت.
نظام آموزش مجازی و سیستم‌های آموزش از راه دور، با وجود محاسن و مزایا، مشکلات و ضعف‌هایی هم دارند. برخی مصرانه مدعی‌اند که آموزش آنلاین موجب شده تا دانش‌آموزان بدون یادگیری
قرص و محکم روانه کلاس‌بالاتر شوند.
برخی می‌گویند؛ نمرات در این شیوه شفاف نیستند. برخی مدعی‌اند که عملاً والدین هم جایگزین معلمین در امر یاددهی و هم جایگزین دانش‌آموزان در امر انجام تکالیف شده‌اند و حتی از چالش‌های بزرگ‌تری چون نبود زیرساخت آموزش آنلاین در مناطق کم‌برخوردار کشور انتقاد کرده‌اند، اما در برابر این موضع‌گیری‌ها هستند کارشناسانی که مؤکداً می‌گویند؛ در سال‌های پیش رو چاره‌ای جز نشان دادن اقبال خوش به آموزش آنلاین نداریم و در بهترین شیوه باید از هر دو نوع آموزش حضوری و آموزش غیرحضوری
(آموزش ترکیبی) بهره بگیریم.
آموزش ترکیبی
حلال مشکلات کرونایی نظام آموزشی
طبق آخرین اخبار مدارس فعلاً مهرماه به شیوه برگزاری کلاس‌های آنلاین اداره می‌شوند و تا زمانی که از سطح ایمنی جامعه اطمینان حاصل نشده، همین شیوه ضرورت اجرایی دارد.
عاطفه عابدینی دبیر کمیته علمی کشوری
کووید ۱۹ با بیان اینکه اگر واکسیناسیون به سطح مناسبی رسیده باشد، شاید سطح ایمنی جامعه قبول کند یکسری مراکز و فضاها و بازگشایی شود، می‌گوید: «بازگشایی مدارس تصمیم اجرایی است، ولی لازم است که موج پنجم کرونا کنترل شده باشد و جهش جدیدی هم نداشته باشیم.»
علیرضا کمرئی معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش با تاکید بر لزوم آموزش ترکیبی (حضوری و غیرحضوری) می‌گوید: «شروع فعالیت آموزشی دانش‌آموزان از اول مهر به احتمال زیاد به‌صورت غیرحضوری خواهد بود. بازگشایی مدارس از آبان با اطمینان از سلامت دانش‌آموزان آغاز می‌شود و به‌تدریج گسترش می‌یابد. حضور دانش‌آموزان و آموزش به روش‌های متنوع حضوری و غیرحضوری (ترکیبی) انجام می‌شود. مناطق آموزشی که تراکم دانش‌آموز در آنها کمتر است، کلاس‌های با جمعیت کمتر دارد و امکان فاصله‌گذاری اجتماعی در محیط آموزشی آنها بیشتر است، در اولویت بازگشایی قرار می‌گیرند.»
کارنامه‌‌هایی که نمرات را عکس نشان دادند!
والدین با دیدن کارنامه تحصیلی فرزندانشان دچار بهت شده‌اند. برخی که در سیستم آموزشی حضوری نمراتشان اصطلاحاً ناپلئونی بوده، به یکباره در سیستم آموزش غیرحضوری به معدلی ورای تصور
دست یافته‌اند و برخی دیگر که شاگرد خوبی بوده‌اند، به مرز رد شدن رسیده‌اند. به‌راستی چرا کارنامه‌ها نمرات را عکس نشان داده‌اند؟
گرچه آمار نشان می‌دهند، افت تحصیلی فاجعه‌بار نبوده، اما آموزش مجازی آن‌گونه که باید نتوانسته برای دانش‌آموزان در فرایند یادگیری مؤثر باشد و اغلب دانش‌آموزان را در مقاطع مختلف دچار افت تحصیلی کرده است که این موضوع موجب نارضایتی خانواده‌ها و حتی دانش‌آموزان و سیستم آموزشی کشور شده است. زیرساخت‌های آموزشی مناسب نیست. این اولین دلیل و مهم‌ترین دلیل است.
علی مقصودی یک دبیر گله‌مندانه می‌گوید: «شیوع کرونا باعث شد تا دانش‌آموزان از حضور در مدارس بازبمانند و برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا و کنترل چرخه انتقال آن در خانه و از طریق آموزش مجازی، یادگیری را دنبال کنند، اما بسترهای لازم در این زمینه آماده نبوده و برنامه‌هایی که وزارت آموزش و پرورش درخصوص آموزش دانش‌آموزان ارائه داد، کارایی لازم را نداشت و شیوه‌هایی که آموزش و پرورش برای یاددهی دانش‌آموزان برگزید برای دانش‌آموزان مفید نبود.
از جمله برنامه‌هایی که آموزش و پرورش برای یاددهی دانش‌آموزان انتخاب کرد اپلیکیشن «شاد» بود که سردرگمی و شوک زیادی را برای دانش‌آموزان و خانواده‌ها ایجاد کرد، اما باگذشت چندماه به‌قدری این برنامه اندرویدی ضعیف و بی‌کیفیت بود که بخش عمده‌ای از آموزش‌ها از طریق پیام‌رسان غیربومی دنبال شد، اما با این وجود آموزش‌ها آن‌گونه که باید در رشد و پیشرفت درسی دانش‌آموزان مقبول نیفتاد و مقوله پرورش هم کلاً تعطیل شد.»
مه‌رو حسینی از جمله شهروندانی است که با داشتن سه فرزند دانش‌آموز از شیوه‌های تدریس و برنامه‌های آموزشی به‌شدت گلایه دارد و معتقد است: «زیرساخت‌های آموزشی برای تحصیل دانش‌آموزان از طریق فضای مجازی مناسب نیست. به اعتقاد او، ابتدا باید مسئولان امر آموزش، دانش‌آموزان و اولیای آنان را آماده می‌کردند تا بتوانند در ایام همه‌گیری کرونا به شیوه مطلوب محتواهای آموزشی را به دور از چالش و تنش دنبال کنند که متأسفانه این موضوع اتفاق نیفتاد.»
وی همچنین معتقد است: «آموزش‌های مجازی به‌واسطه اینکه تک‌بعدی است و تنها صدای معلم را می‌شنویم و چهره‌به‌چهره نیست آن‌گونه که باید دانش‌آموزان مفاهیم آموزشی را یاد نمی‌گیرند و همین موضوع باعث افت تحصیلی آنها شده است.»
سید رحیم میری شهروند دیگری که دو فرزند دانش‌آموز دارد، می‌گوید: «وضعیت آموزش مجازی و تأثیر آن بر یادگیری دانش‌آموزان به‌شدت ضعیف بود و اصلاً دانش‌آموزان ابتدایی چیزی یاد نگرفتند.»
وی با بیان اینکه دانش‌آموزان ابتدایی به دلیل شرایط سنی و مقطع آموزشی که دارند باید در کلاس‌های حضوری آموزش ببینند و ارتباط مؤثری برقرار کنند، می‌افزاید: «متأسفانه بیشترین آسیب تدریس آنلاین متوجه دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی شده است و دانش‌آموزان از حضور در مدرسه و ارتباط با دیگر بچه‌ها که باعث تقویت روابط عاطفی و روحیه تیمی آنان می‌شود، محروم ماندند.»
این پدر یک دانش‌آموز ابتدایی با بیان اینکه آموزش مجازی باعث آسیب به خانواده‌ها هم شده که این آسیب‌ها به دانش‌آموزان نیز سرایت کرده و تأثیر منفی گذاشته، عنوان می‌کند: «شیوه‌های تدریس مجازی باعث شده که والدین به‌ویژه آنها که شاغل هستند، به دلیل فشارهای ناشی از کار و امور روزمره و مشکلات زندگی توان رسیدگی کافی و همراهی با دانش‌آموز را نداشته باشند و نتوانند فرزندانشان را کنترل کنند که این موضوع چالش‌آفرین بوده است.»
ضرورت ارتقای سواد رایانه‌ای
چالش دوم بعد از مشکل نبود زیرساخت، سطح پایین سواد رایانه‌ای در بین آحاد جامعه و خانواده‌هاست.
میلاد کبیری کارشناس ارشد رایانه برایمان صراحتاً می‌گوید: «داوطلبان یادگیری به سواد رایانه‌ای نیاز دارند. بدیهی است که بسیاری از افرادی که در نظام‌های سنتی خواندن و نوشتن آموزش‌وپرورش باسواد محسوب می‌شوند، در ارتباط با فناوری رایانه و سوادی که از این طریق و با معیارهای تعاملی جدید به وجود می‌آید، با ایجاد و تغییر مطالب ارائه شده از طریق رایانه را به‌هیچ‌وجه ندارند. حتی هنگام قرارگرفتن در کنار افرادی که در حال تعامل با رایانه‌اند، از درک آنچه می‌گذرد، عاجزند و به بی‌سوادانی می‌مانند که قابلیت رمزگشایی علائم رمزگذاری شده برای حواس گوناگون به‌صورت‌های جدید را ندارند. بنابراین سواد تعاملی چند حسی که از مهارت‌های لازم برای کنترل ابعاد گوناگون محسوب می‌شود، بر اصولی مبتنی است که فراگرفتن آنها، پیش‌نیاز استفاده از آموزش مجازی است.»
چالش سوم یک نوع بی‌معیاری در ارزیابی دانش‌آموزانی است که به‌صورت آموزش مجازی فرایند یادگیری را طی کرده‌اند.
رضوان طالب‌پور مدیر آموزشی یک دبیرستان دخترانه برای رفع این چالش پیشنهاد می‌دهد: «برای ارزیابی برنامه ارائه شده به استانداردهای خاص نیاز است. البته در این زمینه، هم اکنون تلاش‌هایی صورت می‌گیرد تا به نوعی، سطح برنامه‌های آموزشی همچون سایر استانداردهای در حال شکل‌گیری اینترنتی، کنترل شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «مشکل دیگر، میزان اعتبار دادن به گواهی‌نامه‌های حاصل از تحصیلات مجازی است. این مشکل را می‌توان با موافقت‌نامه‌های اصولی و ایجاد ضوابطی از طریق وزارت‌خانه‌های علوم و آموزش‌وپرورش، برای جدی گرفته شدن تحصیلات مجازی حل کرد. از سوی دیگر، با از بین رفتن نیاز جامعه به مدارک رسمی و روآوردن به دانش مهارتی برای مشاغل آینده و در نتیجه بی‌نیازی از مدارک رسمی، گرایش‌های سنتی به تحصیل مدارک رسمی در حال کم‌رنگ‌شدن هستند. در نهایت، جدا از مسائل مربوط به حقوق مؤلف، منابع اطلاعاتی و نیاز داشتن و وابسته بودن به استفاده از ابزارها و تجهیزات خاص برای بهره‌گیری از امکانات آموزشی مجازی، می‌تواند تنها مشکلی باشد که تنها راه برخورد با آن، تولید و ارائه انبوه این تجهیزات به‌صورت ارزان است. در این صورت، همگان از نعمت داشتن این امکانات برخوردار می‌شوند.»
تقلب و کپی‌کاری ممنوع!
معلمان باید از قبل برای هر جلسه از تدریس برنامه‌ریزی کنند. بهترین کاری که آنها می‌توانند در این دوران انجام دهند، آموزش از طریق پاورپوینت و اسلایدهای جذاب است. امکاناتی که در حالت عادی معمولاً در دسترس آنها نیست. بهتر است که قبل از هر جلسه مطالبی که قرار است تدریس کنید را به‌صورت اسلایدهای خلاصه درآورید و آنها را برای دانش‌آموزان یا دانشجویان خود بارگذاری کنید. سپس بر اساس طبقه‌بندی و ترتیب اسلاید‌ها درس را پیش ببرید. از پلتفرم‌ها و ابزارهای مختلف استفاده کنید؛ پلتفرم‌های روش‌های یادگیری از راه دور.
موردی که باید به آن توجه داشته باشید، ساده بودن تمرینات است. ساده بودن صرفاً به این معنا نیست که حل آنها برای دانش‌آموزان یا دانشجویان ساده باشد، بلکه باید درک آنها برایشان ساده باشد و پیچیدگی‌های اضافه در آنها دیده نشود. علاوه بر آن سعی کنید بیشتر بر روی کیفیت تمرینات تمرکز کنید. همچنین هر جلسه پاسخ‌ها را به‌دقت بررسی کنید و اشکالات دانش‌آموزان را به آنها گوشزد کنید.
دانش‌آموزان نیز برای اینکه بتوانند مطالب را راحت‌تر مرور کنند، باید از قبل آنها را خلاصه کرده باشند. در واقع خلاصه‌نویسی به ما کمک خواهد کرد تا بتوانیم حجم زیادی از مطالب درسی را، به‌صورت نکات کوتاهی دربیاوریم. این‌گونه تنها با نگاه‌کردن به این نکات، تمام مطالب یادمان خواهد آمد، اما برای خلاصه‌نویسی چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
مختصر و مفید بنویسید، یادتان نرود که قرار است خلاصه بنویسید، پس لازم نیست تمام مطالب را در خلاصه‌های خود تکرار کنید. از کدگذاری استفاده کنید. سعی کنید بعد از خلاصه‌نویسی، مطالب را به شکل نقشه‌های ذهنی دربیاورید که استفاده و یادگیری از روی آنها برای شما ساده‌تر شود. از رنگهای مختلف استفاده کنید و دسته‌بندی‌های خود را بر اساس آنها انجام دهید.
ممکن است خیلی از شما به‌جای اینکه بخواهید تمرینات را خودتان و با توجه به چیزهایی که
یاد گرفته‌اید انجام دهید، سعی کنید که تنها پاسخ‌های دوستانتان را کپی کنید. این کار در حالت کلی و کلاس‌های حضوری هم کاملاً اشتباه است. چرا؟ چون این تمرینات به این دلیل به شما داده شده‌اند که یادگیری شما را افزایش دهند. پس بهترین کار این است که قبل از اینکه به سراغ آنها بروید یک دور تمام مطالب خلاصه‌نویسی شده خود را مرور کنید.