گزینش عادلانه مدیران همه رده‌ها
سید محمد حسن میردامادی
«گزینش» افراد برای پست‌های مختلف، یکی از آوردگاه‌های بزرگ برای «سنجش عدالت» است، عدالت یعنی قرار‌دادن هر چیز سر جای خود، و در دادن پُست به اشخاص معنی می‌یابد. مسئولینی که برای پست‌ها انتخاب می‌شوند لازم است تعهد و تخصص لازم را داشته باشد. پس از گذشت
40 سال از انقلاب اسلامی، دعوای برتری «تعهد یا تخصص» سخن اشتباهی است. آن سال‌ها به دلیل عدم وجود افراد متخصص در همه رشته‌ها، این نزاع ایجاد می‌شد که آیا متعهد باید گذاشت یا متخصص؟ اما امروزه به دلیل وجود بسیار فراوانِ اشخاصِ متخصصِ متعهد، نباید در این زمینه بحثی وجود داشته باشد.
در ابتدای انقلاب اسلامی، ارزش فراوانی به جوانان داده شد و جوانان به سِمَت‌های بسیار بالا منصوب شدند کسانی که در سنین کمتر از 30 سال در فرماندهی‌ها، وزارتخانه‌ها، استانداری‌ها، معاونین وزارتخانه، نمایندگی مجلس و بسیاری نقاط دیگر حضور داشتند اما امروزه، برخی از همان افراد، راه را برای حضور جوانان بسته‌اند.
برخی از افراد در 40 سال گذشته همواره در همه امور بودند، مدیران ثابتی که فقط پُست آنها تغییر می‌کرده، گاه وزیر یا معاون یا مدیرکل در یک وزارتخانه و گاه در وزارتخانه دیگر بوده‌اند، آنها برای همه امور، صلاحیت داشته‌اند و هیچ شخصی جز خودشان، لایق پست و مدیریت و یا به قول متواضعانه «خدمت به مردم» نبوده است.
حضور چند جوان در کابینه جدید، روزنه امید است که اگر ادامه پیدا کند یک نسل جدید برای مدیران کشور ایجاد خواهد شد. کابینه تعداد محدودی افراد دارد اما معاونین وزارتخانه‌ها، مدیران کل، استانداران، فرمانداران، رؤسای شرکت‌های دولتی و شبه دولتی و دیگر رده‌های کشور بسیار فراوانند و می‌توان به جوانان میدان داد تا آنان در بهترین شرایط به کشور خدمت کنند جوانانی که تعهد دارند و همزمان دارای تخصص هستند.
روایت پیامبر اکرم (ص) بسیار گویا است: «مَنْ تَوَلّی عَمَلا وَ هُوَ یعْلَمُ أنَّهُ لَیسَ لَهُ بِأهْلٍ، فَلْیتُبَّوَءُ مَقْعَدُهُ مِنَ النّارِ» یعنی هر که ریاست و مسئولیتی را بپذیرد و بداند که اهلیت آن را ندارد، در قبر و قیامت جایگاه او پر از آتش خواهد شد. (تاریخ إلاسلام، ج 101ـ120، ص 285)
نگاهی به عهدنامه مالک اشتر و توجه به مفاد رهنمودهای
امام علی ابن ابی‌طالب(ع) در گزینش اشخاص، راهگشای عدالت است:
«باید که محبوبترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه روی سازگارتر بود و با عدالت دمسازتر و خشنودی رعیت را در پی داشته باشد زیرا خشم تودههای مردم، خشنودی نزدیکان را زیر پای بسپرد و حال آنکه، خشم نزدیکان اگر تودههای مردم از تو خشنود باشند، ناچیز گردد.
خواص و نزدیکان کسانی هستند که به هنگام فراخی و آسایش بر دوش والی باری گرانند و چون حادثهای پیش آید کمتر از هر کس به یاریش برخیزند و خوش ندارند که به انصاف درباره آنان قضاوت شود. اینان همه چیز را به اصرار از والی میطلبند و اگر عطایی یابند، کمتر از همه سپاس می‌گویند و اگر به آنان ندهند، دیرتر از دیگران پوزش میپذیرند. در برابر سختی‌های روزگار، شکیباییشان بس‌اندک است. اما ستون دین و انبوهی مسلمانان و ساز و برگ در برابر دشمنان، عامه مردم هستند، پس، باید توجه تو به آنان بیشتر و میل تو به ایشان افزونتر باشد».
مشکل زمانی پدید می‌آید که در گزینش، مسائل سیاسی، شخصی، گروهی را مقدم بر بقیه شایستگی‌ها بدانیم اگر توجه داشته باشیم که باید به مردم (همه مردم) و به هر شخصی که دارای فضیلت است مسئولیت دهیم، آنگاه راه‌حل خواهیم داشت.
راه‌حل به روز و علمی
امروزه با دارا بودن پایگاه‌های داده عظیم در کارگزینی وزارتخانه‌ها و نقاط مختلف کشور، می‌توان برای هر پست بزرگ یا کوچک، لیستی پیدا کرد که تعداد بسیار فراوانی را به مدیران ارشد معرفی نماید، «پیوست عدالت» در «گزینش» و «شایسته‌سالاری» آن است که مثلاً در وزارت کشور برای گزینش استانداران، چند شرط در نظر گرفته شود (سن، دانش، تخصص، سوابق، سبک زندگی، موفقیت‌ها و...) و به سامانه‌ها ارائه شود و از آنها تعدادی با آن شرایط، پیدا شود، سپس آن لیست مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد در چنین لیست بزرگی، چه بسا افرادی پیدا شوند که گمنام، اما بسیار توانمند و کار‌آمدند و می‌توانند یک استان یا یک فرمانداری و یا معاونت‌های مختلف را مدیریت نمایند.
همین مسئله در همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و شرکت‌ها و... می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و افراد دارای مشخصات علمی، شناسائی اولیه شوند و از «محدود‌اندیشی» و «گروه‌اندیشی» و «افراد تکراری» آزاد شده، و افراد شایسته مورد نظر را منصوب کرد.
عادلانه‌ترین گزینش آن است که با «علم و اطلاع» نسبت به همه جوانب امور تصمیم‌گیری شود و با وجود سامانه‌ها و پایگاه داده‌ها، کاملا امکان‌پذیر است.
ما می‌توانیم... اگر واقعا اعتقاد به «عدالت در گزینش» داشته باشیم.