تقویت «تعلیم و تربیت» اولویت نظام آموزشی
رضا الماسی
کمتر از دو هفته از رای اعتماد قاطع نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی به وزرای دولت سیزدهم می‌گذرد. از میان 19 وزیر پیشنهادی آیت‌الله رئیسی به مجلس تنها گزینه پیشنهادی وزارت آموزش و پرورش نتوانست رای اعتماد بگیرد. حالا این وزارتخانه با سرپرست اداره می‌شود و آقای رئیس‌جمهور باید تا کمتر از
3 ماه دیگر وزیر پیشنهادی دیگری را برای جلب اعتماد نمایندگان ملت به مجلس معرفی کند.
حسین باغگلی که در روز نخست بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم برنامه‌های خود را برای نمایندگان مجلس تشریح کرده بود، نتوانست رای اعتماد بهارستان را برای تصدی وزارت آموزش و پرورش کسب کند.
سند تحول آموزش و پرورش
اکثر قریب به اتفاق کارشناسان بر این باورند علی‌رغم تاکید مکرر بر اهمیت دستگاه تعلیم و تربیت، متاسفانه آموزش و پرورش در اولویت هیچ کدام از دولت‌های بعد از انقلاب نبوده است. بعد از تصویب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در سال 1390 در شورای انقلاب فرهنگی امید می‌رفت این سند نقطه اتکای دولت و مجلس باشد و ارکان موثر در مدیریت کشور، آموزش و پرورش را به عنوان یک اولویت اساسی قرار دهند. اما با گذشت 10 سال از تصویب سند متاسفانه فقط بخش ساختاری آن انجام گرفته و می‌توان ادعا کرد اغلب بخش‌های سند تحول مسکوت مانده و انجام نگرفته است.
دکتر حسین مولوی، از مدیران اسبق سازمان آموزش و پرورش در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «با انتخاب آیت‌الله رئیسی در انتخابات و تشکیل دولت قوی و مردمی امید می‌رود آموزش و پرورش در عرصه عمل – نه در مقام شعار و حرف – به اولویت مهم دولت و به تبع آن مجلس و همه نهادهای موثر در نظام تعلیم و تربیت تبدیل شود.»
او درخصوص شاخص‌های مهم در معرفی وزیر پیشنهادی به مجلس اظهار می‌دارد: «انتخاب وزیر قوی و مجرب و جوان از بدنه آموزش و پرورش یکی از انتظارات فرهنگیان از دولت آیت‌الله رئیسی است. به نظر می‌رسد اولین قدم برای ایجاد اعتماد بین دولت جدید و معلمان، انتخاب وزیری توانمند است که بتواند همگرایی بین همه وزارتخانه‌ها را در جهت تقویت وزارت آموزش و پرورش ایجاد کند.»
این مدیر جوان آموزش و پرورش با بیان اینکه متاسفانه در دولت‌های پیشین، وزرای آموزش و پرورش قوی نبوده‌اند، تصریح می‌کند: «در میان غالب فرهنگیان این ذهنیت شکل گرفته که در دولت‌های قبلی، وزیران آموزش و پرورش بسیار ضعیف بوده‌اند. البته این درخواست نباید دولت را تسلیم باندهایی کند که در آموزش و پرورش منافعی ترسیم کرده و دنبال انتصاب وزیری هستند تا وضعیت کنونی را استمرار
بخشند.»
اجرای ناقص سند تحول
اجرای واقعی و دقیق سند تحول آموزش و پرورش یکی دیگر از انتظارات کارشناسان دستگاه تعلیم و تربیت و مجموعه حاکمیت از دولت سیزدهم است.
دکتر مولوی در این باره می‌گوید: « متاسفانه سند تحول در دولت‌های دهم و یازدهم و دوازدهم قربانی شد. در برخی دولت‌ها سند تحول شتابزده و بدون توجه به زیرساخت‌های تحولی به اجرا در آمد (مانند تغییر ساختار از 5-3-4 به 6-3-3 ) و در دولت یازدهم و دوازدهم هم اجرای سند تعطیل شد و زیر نظام‌های آنکه طبق مفاد همین سند قرار بود طی یکسال (1392) آماده و در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شود با تاخیرهای چندساله مصوب شد. آخرین زیرنظام در سال 1399 تصویب شده است یعنی 9 سال دیرتر از موعد مقرر!»
کارشناسان معتقدند؛ اکنون دولت کار دشواری دارد. سند تحول آموزش و پرورش سندی است که علاوه بر همت و تلاش به بودجه نیاز دارد. دولت باید یک بار برای همیشه موضوع آموزش و پرورش را از اولویت‌های آخر به اول بیاورد.
معیشت معلمان
این روزها بحث رتبه بندی معلمان در مجلس مطرح است. متاسفانه موضوع رتبه بندی معلمان سال‌هاست بین مجلس و دولت پاسکاری می‌شود. برقراری نظام ویژه حقوقی و بیمه‌ای و نظام ویژه بازنشستگی معلمان از تاکیدات سند تحول بنیادین و زیر نظام‌های آن است.
دکتر مولوی در این باره توضیح می‌دهد: «در واقع سند تحول بنیادین نه تنها قائل به رفع تبعیض میان فرهنگیان و کارکنان دیگر ارگان‌ها و وزارتخانه‌هاست بلکه قائل به این است که برای دست‌اندرکاران دستگاه
تعلیم و تربیت باید نظام ویژه حقوقی و بیمه‌ای و بازنشستگی ایجاد و تصویب گردد. اکنون معلمان با توجه به همه اسناد بالا دستی معتقدند دولت‌ها در این زمینه بسیار کم‌کاری کرده‌اند وهمه این مطالبات را به لایحه‌ای به نام « رتبه‌بندی» تنزل داده و همین لایحه تنزیل یافته را نیز در پیچ و خم کمیسیون‌ها و دولت نگه داشته و موجبات دلسردی معلمان را فراهم
آورده‌اند.»
شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان مغز دستگاه عریض و طویل آموزش و پرورش است و رئیس‌جمهور طبق قانون رئیس این شوراست. متاسفانه در دولت‌های گذشته رئیس‌جمهور هیچ‌گاه در جلسات شورای عالی آموزش و پرورش شرکت نکرده و در غیاب او وزیر آموزش و پرورش رئیس این شورا می‌شد. اهمیت ندادن رئیس‌جمهور باعث می‌شد که این شورای عالی در بسیاری از موارد در حد یک معاونت وزیر ظاهر شده و در بسیاری از موارد به جای کار کارشناسی، نظرات وزیر را کار‌سازی نماید و این خسارتی عظیم است که یک شورای عالی که به منزله مغز وزارتخانه است تنها در نقش تصویب‌کننده درخواست‌های وزیر عمل کند.
مولوی که خود از دبیران جوان و مبتکر آموزش و پرورش است در بخش پایانی اظهارات خود به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «از رئیس‌جمهور جدید این انتظار می‌رود که با حضور منظم و مستمر خود جایگاه شورای عالی آموزش و پرورش را به جایگاه رفیع و مطلوب آن برساند. البته حضور نمایشی دردی از آموزش و پرورش دوا نخواهد کرد. بنده معتقدم شورای عالی آموزش و پرورش باید مانند شورای عالی فضای مجازی باشد تا اعضای آن توسط رهبر منصوب شوند. در این صورت است که رؤسای دو قوه دیگر هم در آن عضویت پیدا خواهند کرد و در بسیاری از موارد که نیاز به قانون یا بودجه برای اجرای سند تحول بنیادین است در این شورا بحث و راهکارهای تصویب آن در آن جلسات بررسی و ضمانت اجرای مصوبات بیشتر می‌شود.»
برخی کارشناسان می‌گویند؛ نظام آموزشی ما بیشتر یک نظام منفعل است تا آنکه نقش‌آفرین باشد. قطعاً یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در مسئله جهش تولید، تولید سرمایه انسانی و رویش‌های جوان در کشور است. شروع این کار از سنین کودکی و دوران مدرسه است.
دکتر سعید جلیلی، نماینده رهبر معظم انقلاب در شورای عالی امنیت ملی می‌گوید: «اگر جوان ما احساس رشد پیدا نکند، یعنی مسیر، غلط طی شده است.
12 سال از بهترین دوران عمر در کودکی و نوجوانی و پس از آن نیز یک بازه 10 ساله تا دکتری. جوان ما بهترین ساعات عمرش را در اختیار نظام آموزشی قرار می‌دهد؛ نظام آموزشی مطلوب نظامی است که در آن جوان بعد از طی مراحل آموزش و پرورش، احساس بالندگی و رشد پیدا کند نه احساس سرخوردگی.»
مشکل آموزش و پرورش
مدیریت بودجه است
همواره یکی از اشکالات دولت‌ها این بوده که اصلاحات بنیادین در زمینه‌های مختلف را به خاطر برخی کارهای روبنایی رها می‌کنند.
جلیلی که از سال 92 کارگروه‌هایی تخصصی را زیر چتری به نام دولت سایه تشکیل داده می‌گوید: «در زمینه آموزش و پرورش، با تقسیم‌بندی مقاطع به سه دسته، برنامه‌ای نوشتیم که ما را از وضع فعلی به وضعیت مطلوب برساند. در هر پایه مدرسه الگو را طراحی کردیم و نسبت به مسائل مختلف نظیر کتب درسی و یا فضای آزمایشگاهی و... وضعیت مطلوب را تعریف کردیم. بودجه‌ای که امروز آموزش و پرورش هزینه می‌کند –و معتقدیم بیشتر هم باید بشود- برای هر دانش‌آموز به صورت متوسط بیش از 8 میلیون تومان است؛ این درحالی است که این بودجه تنه می‌زند به بودجه مدارس غیردولتی. این اتفاق نشان می‌دهد که بودجه خوب است اما مدیریت بودجه در سیستم آموزشی دچار مشکل است.»
به گفته کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت، آموزش تفکر، در آموزش و پرورش مبناست؛ سیستم آموزشی ما در این زمینه بسیار ضعیف است. عدم شناخت دقیق استعدادها یکی دیگر از مشکلات بنیادین در سیستم آموزشی ماست. در همه زمینه‌ها کشور نیازمند افراد تحصیل‌کرده است اما اگر استعدادها در رشته‌های مختلف شناخته نشود، جهش واقعی رخ نخواهد داد.
جلیلی می‌گوید: «جالب است؛ برخی مواقع سؤالات دینی کنکور را جلوی یک مجتهد هم بگذارند، ممکن است بین دو گزینه شک کند! کنکور یک نوع امتحان است؛ اما این امتحان باید واقعی باشد تا بتوانیم استعدادها و علاقه‌مندی‌ها را هم شناسایی کنیم. حکومتی می‌تواند مدعی جهش و حکمرانی خوب باشد که برای آحاد جمعیتش برنامه واقعی رشد و استفاده از ظرفیت آنها داشته باشد.»
مدرسه علم و عمل
یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها معمولاً این است که فرزندانشان پس از پایان تحصیل در مدرسه یا دانشگاه وارد چه شغلی خواهند شد. جلیلی در این باره توضیح می‌دهد: «دغدغه شغلی دانش‌آموزان، دغدغه درستی است؛ یک فردی که فوق لیسانس جامعه‌شناسی گرفته، الان در کار خرید و فروش موبایل است. خب مشخصا برنامه در نظام آموزشی به درستی اجرا نمی‌شود. ما بررسی کردیم؛ امروز ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و امکانات بسیار خوبی در کشور داریم که دولت به سراغ آنها نرفته است؛ وزارت
آموزش و پرورش بیش از یک میلیون کارمند دارد و بسیار بزرگ است. این درحالی است که کل کارمندان وزارت خارجه یک درصد این مقدار هم نمی‌شوند. در دولت قبل به وزیر آموزش و پرورش گفتند چرا استعفا کردی؟ گفت چون رئیس‌جمهور دو سال است به من وقت ملاقات نداده است؛ این خیلی اتفاق بدی است.» امروز مطالبه بزرگ‌ترین وزارتخانه‌ای که اکثر مردم به نوعی(مستقیم یا غیرمستقیم) با آن مرتبط هستند این است که مدیری شایسته که توانایی تحول در این وزارتخانه کلیدی را دارد از سوی رئیس‌جمهور به مجلس معرفی شود. مردم امید دارند نفسی تازه بر دستگاه تعلیم و تربیت کشور دمیده شود تا به تبع آن پیشرفتی درخور مردم کشورمان حاصل گردد. بی‌شک این مهم دور از دسترس نبوده و نیست؛ البته همت‌هایی بلند و انگیزه‌هایی پولادین می‌طلبد تا با روحیه‌ای جهادی و حمایتی ویژه از معلمان که افسران سپاه پیشرفت کشور هستند، کیفیت و عدالت آموزشی به این دستگاه انسان ساز بازگردد.