شب آدمی آینه روزش است. به این معنا که هر کاری که در روز کردی و هر خلق و خویی که داشتی در شب آشکار می شود. از این رو اگر روزی پرتلاطم و پراشتغالی داشته باشی و به هر دری زدی تا پول و متاعی از دنیا به دست آوری، خواب‌های شب تو نیز همین طور پرتلاطم و پر اشتغال است و به جای خواب‌های تاویلی و تعبیری، خواب‌های پراکنده نصیبت می‌شود؛ خواب و رویاهایی که درهم آمیخته و دسته دسته شده و غیر منظم روی هم انباشته شده که چون کلافی سردرگم است. سرو ته این خواب معلوم نیست و هر چه بگردی کمتر به نتیجه‌ای از خوابت می‌رسی و کسی هم نمی‌تواند بسادگی آن را تعبیر کند.
کسی که در روز در دریای مادیات شنای طولانی دارد و تمام روزش دست و پا می‌زند تا متاعی دنیوی به دست آورد و به تعبیر قرآن گرفتار «سبح طویل» است و تجارت و داد و ستد، او را به خودش مشغول کرده است، او دیگر شبی آرام و بی‌دغدغه ندارد. همین دغدغه دنیا است که حتی نمی‌گذارد برای نماز شب بیدار شود و به تفکر و تدبر در آیات تدوینی قرآن و تکوینی هستی بپردازد و از آیات آفاقی و انفسی بهره‌مند شود، بلکه حتی اگر برای نماز شب برخیزد هنوز گرفتار سبح طویل روز است و افکار و اعمالش آزاد برای بندگی نیست و همچنان در نماز شب در محضر بی‌حضور شرفیاب می‌شود و چیزی دستگیرش نمی‌شود.
اما اگر کسی در روز مرد عبادت حبی و عشقی است و عاشقانه خود را در محضر خدا می‌یابد و دنیا او را سرگرم خود نمی‌کند حتی اگر تمام روز در نخلستان‌های بیرون مدینه کار کند و شخم بزند و درخت بکارد و چاه بکند و آبیاری کند و اگر چاه و نخلستانی را احداث می‌کند همانجا وقف فقیران و مسکینان می‌کند، چون دل به دنیا نسپرده و به تعبیر قرآن «لاَّ تُلْهِيهِمْ تِجَارَهًْ وَلاَ بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللهِ؛ مردانی که تجارت و بیع، آنان را از ذکر الهی باز نمی‌دارد»(نور، آیه 37)، چنین مردانی در شب خویش نیز آزاد از بردگی و بندگی دنیا و متاع‌های فانی آن هستند و شب‌ها خواب‌های خوب می‌بینند و در نماز شب خویش در محضر خداوند حضوری تام و تمام دارند و در اوج حضور به سر می‌برند.
شب‌های چنین مردانی به تعبیر قرآن دارای آثار مهم و سنگین در ارزش و اهمیت است؛ چنانکه خداوند می فرماید: «إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْأً وَأَقْوَمُ قِيلاً؛ قطعاً برخاستن شب، رنجش بيشتر و گفتار در آن هنگام راستينتر است.»(مزمل، آیه 6) چنین افرادی معراج شبانه دارند(اسراء، آیه 1) و دستاوردهایی از شب خواهند داشت که گویی هر شب آنان شب قدری عظیم است که فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند و آنان را بشارت بر آرامش و آسایش می‌دهند(فصلت، آیه 30) و آنان در میقات الهی حضور می‌یابند و مناجات و درگوشی‌های شبانه خواهند داشت.(اعراف، آیه 142)