صدیقه توانا
از شب قبل در فضای سبز اطراف میدان بهارستان بیتوته کرده، راهی طولانی را برای دیدن نماینده شهرش به پایتخت آمده است. با لهجه شیرین جنوبی‌اش می‌گوید: دو دختر دانشجو دارم، کارگری ساده‌ام، آمده‌ام به اینجا شاید فرجی حاصل شود و بتوانم با نامه‌ای که از نماینده شهرم می‌گیرم تخفیفی درست وحسابی برای ثبت نام بچه‌ها بگیرم و یکی از آنها را هم به تهران منتقل کنم.
- وام ازدواج می‌خواهم، یک سال و نیم است منتظرم، هنوز نوبتم نشده، گفتم بانکی‌ها حتما به نامه نماینده‌ام ترتیب اثر می‌دهند.
- پسرم پارسال لیسانس گرفته و بیکاره، به هر دری زدیم نتوانستیم دستش را جایی بند کنیم، منتظریم تا نوبتمان شود و در ملاقات حضوری یک نامه بگیریم، بلکه در اداره دولتی، یا شرکتی استخدام شود.
نامه وام ضروری و غیرضروری، معرفی‌نامه جهت اشتغال در مراکز دولتی و غیردولتی، نامه انتقالی دانشجو از شهری به شهر دیگر، درخواست تخفیف در شهریه دانشجویان در دانشگاه آزاد، درخواست نامه برای رفع مشکلات مختلف مردم در ادارات و ارگانها و... بخشی از فعالیت‌های امروزی بسیاری از نمایندگان مردم در خانه ملت است.
دفاتر نمایندگان هم در شهرستانها و البته در مجلس شورای اسلامی در روزهای ملاقات مردمی جای سوزن انداختن نیست، ازدحام جمعیت و خواسته‌های رنگ و وارنگ؛ اما آیا به‌راستی انجام چنین کارهایی در حیطه وظایف قانونی و تعریف شده یک نماینده مجلس است؟ آیا نمایندگان می‌توانند با نوشتن یک نامه به بانکها دستور پرداخت وام به موکلین خود را صادر کنند آیا اصولا دستگاه‌ها و ارگانهای متعدد موظف به اجرای دستور نمایندگان هستند.
چرا فلان فرماندار، استاندار، شهردار یا یک مقام مسئول، صرفا به دلیل موقعیت شغلی خود و بعضا از روی ترس به نامه یک نماینده جهت رفع مشکل موکلش پاسخ مثبت می‌دهد؟
البته گاهی هم دیده می‌شود که آن‌قدر نمایندگان به این اداره و آن اداره یا سازمان نامه نوشته‌اند که دیگر حتی نامه خود آنها هم از سکه افتاده و توصیه‌ها برش سابق را ندارد.
با این حال باید اذعان داشت که امروزه علی‌رغم بالا و پایین شدنها ورود بسیاری از نمایندگان در مسائلی که قانونا از اختیارات آنان خارج است سبب شده تا بخشی از وقت نمایندگان صرف اموری شود که از چارچوب‌های قانونی وظایف آنان خارج است و حتی می‌توان آن را به نوعی مداخله در کار دستگاههای اجرایی تلقی کرد.
اما از سوی دیگر هم با این موضوع روبه‌رو هستیم که اصلا چرا بسیاری از مردم نمایندگان را حلال تمام مشکلات خود می‌پندارند و برای رفع هر نوع مشکلی راهی دفاتر نمایندگان و خانه ملت می‌شوند؟ با حضور در دفاتر ملاقاتهای مردمی نمایندگان در بهارستان، با خیل عظیم افرادی روبه‌رو می‌شویم که ساعتها در انتظار دیدار نماینده خود هستند و از راه دور به تهران آمده و شب را در خیابانهای اطراف بهارستان به صبح رسانده تا شاید بتوانند از آنها نامه مورد نظر را دریافت کنند و البته اغلب نمایندگان هم دست رد به سینه مراجعه‌کنندگان خود نمی‌زنند و اقدام به نوشتن چنین نامه‌هایی می‌کنند. حال چقدر ترتیب اثر دارد، الله اعلم!
به نظر می‌رسد همه این مسائل نشان از ضعف فرهنگ عمومی جامعه در شناخت و اختیارات یک نماینده مجلس دارد و از سوی دیگر ضعف و کم‌کاری دستگاه‌های اجرایی، نمایندگان را مجبور به نوشتن این گونه نامه‌نگاری‌ها می‌کند که اگر این ضعف‌ها برطرف شود امید می رود نمایندگان با خاطری آسوده‌تر بتوانند به وظیفه اصلی خود یعنی قانونگذاری و نظارت بپردازند. در گزارش پیش رو به آسیبهایی که این‌گونه مراجعات مردمی به وظیفه اصلی نمایندگان وارد می‌کند می‌پردازیم.
خریدن رنج سفر به تن
عدم آشنایی دقیق با اختیارات نمایندگان مجلس و حیطه کاری آنها یکی از مشکلاتی است که امروز در جامعه با آن مواجه هستیم.
اکبر غفاری کارشناس مسائل اجتماعی به این نکته مهم اشاره می‌کند که بسیاری از مردم برای رفع مشکلات خود راه دفتر نمایندگان را در پیش می‌گیرند یا راهی خانه ملت می‌شوند و گاهی رنج سفر را به تن می‌خرند، این است که بدون آنکه تامل کنند آیا رفع این مشکل به دست نماینده امکان‌پذیر است یا خیر، از سوی دیگر هم می‌بینیم برخی از نمایندگان به راحتی نامه‌ای به دست موکل خود می‌دهند تا مثلا مشکل وام یا انتقال دانشجویش حل شود. در حالی‌که نتیجه کار اصلا برای خود نماینده و شخص مراجعه‌کننده مشخص نیست، مهم این است که یک کاری انجام گرفته باشد.
نماینده تنها حلال مشکلات!
ولی دلیل اینکه چرا برخی از مردم نماینده را تنها حلال مشکلات خود می‌دانند یا نمایندگان بر چه اساس و مبنایی نامه‌ای را به دست مراجعه‌کنندگان خود می‌دهند جای تأمل دارد.
البته برای یافتن دلیل این مسئله و آیا اینکه نفس نوشتن نامه یک کار قانونی است یا خیر گفت‌وگوی کوتاهی با خانم فاطمه مونسی استاد دانشگاه انجام دادیم. وی این مسئله را یک بحث فرهنگی می‌داند و معتقد است: «باید اول فرهنگ این موضوع را اصلاح کنیم، به عنوان مثال وقتی که یک فردی به نماینده مراجعه می‌کند و نامه وام دریافت می‌دارد همین مسئله باعث می شود که افراد دیگری هم برای دریافت چنین نامه‌ای مراجعه کنند. از آن طرف هم برخی از نمایندگان برای اینکه محبوبیت خود را در حوزه انتخابیه بالا ببرند و بتوانند دوره بعدی هم رای لازم را کسب کنند به نوشتن چنین نامه‌هایی اقدام می‌کنند که همه این موارد به عدم اطلاع مردم از وظایف نمایندگان در این باره مرتبط است.»
99 درصد مراجعات مردمی
 خارج از حیطه کاری!
ابراهیم نکو عضو کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده مردم رباط کریم و بهارستان ضمن تشکر از روزنامه کیهان و صفحه گزارش روز که چنین سوژه‌ای را مطرح کرده تا بدین وسیله مردم نسبت به وظایف نمایندگان آگاهی بیشتری پیدا کنند مراجعات زیاد مردم به نمایندگان را یکی از معضلات پیش‌روی جامعه می‌داند که دلیل اصلی آن را هم البته عدم آشنایی مردم با وظایف و اختیارات نمایندگان ذکر می‌کند.
وی می‌گوید: «وظایف نمایندگان مشخص است و عیب و ایرادی به صورت مبهم هم ندارد، وظیفه نمایندگان قانونگذاری و نظارت بر حسن اجرای کار دستگاه‌ها است. ولی در حال حاضر 99 درصد مراجعین مسائلی را از نمایندگان می‌خواهند که جزو وظایف ما نیست.»
آقای نکو که هنگام مصاحبه با گزارشگر کیهان در حوزه انتخابیه خود حضور داشت به این نکته اشاره می‌کند که الآن که دو سال و اندی از زمان خدمت ما در مجلس می‌گذرد، مردم وظایف ما را از ما نمی‌خواهند و تمام مراجعات مردمی وام، اشتغال، تخفیف در مورد شهریه‌ها یا کمکهای بلاعوض است که ربطی به ما ندارد ولی چون متأسفانه عرف شده ما مجبوریم به‌خاطر آنکه متهم نشویم به مسائل و مطالبی روی آوریم که جزو وظایف ذاتی ما نیست.»
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در ادامه دلیل این مسئله را از بعد دیگری هم مورد بررسی قرار می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: «هیئت رئیسه و رئیس مجلس از رسانه ملی نمی‌خواهند که هفته‌ای یک یا دوبار نمایندگان مجلس در زمان خاصی با صراحت به مردم بگویند که این خواسته‌ها و کارهای شخصی جزو وظایف نمایندگان نیست.»
به او می‌گویم فکر می‌کنید این کار چقدر مؤثر است، ضمنا خود شما نمی‌توانید این نکته را به مراجعه‌کنندگان بگویید؟ این نماینده مجلس پاسخم را این طور می‌دهد: «این کار قطعا مؤثر است، وقتی بیان وظایف نمایندگان از زبان ما از رسانه ملی عنوان شود قطعا تاثیر بیشتری دارد و بدین ترتیب مراجعه کنندگان سطح توقعات خود را پایین می‌آورند.»
اما آقای نکو دلیل دیگر مراجعات مردمی را ضعف عملکرد دولت بیان می‌کند و در این مورد می‌گوید: «عدم پاسخگویی کافی مسئولان شهرستانی و استانی به مردم باعث شده تنها کسانی‌که در دسترس مردم هستند مورد توجه باشند و آن نمایندگان در این رابطه هستند که به مشکلات شخصی مردم رسیدگی می‌کنند و البته این مسئله گاهی نارضایتی مردم را به دنبال دارد چون گرفتاری‌ها زیاد است و توان پاسخگویی ما کم.»
این عضو کمیسیون اقتصادی ادامه می‌دهد: «دستگاه‌های دولتی عریض و طویل هستند. بخشدار، استاندار، شورایار، فرماندار، ... که هر کدام از آنها می‌توانند کارهای زیادی انجام دهند ولی حضور کمرنگی دارند و بعضی مواقع هم به گمان مردم حرف نمایندگان آن برش لازم را ندارد. مثلا درمورد وام‌ها این قضیه صادق است. مردم از ما نامه برای دریافت وام می‌خواهند، ما نامه را می‌نویسیم ولی چون بانکها محدودیت دارند، مردم این را از ضعف نمایندگان می‌دانند، البته وقتی خواسته‌ها زیاد باشد شاید نامه‌ها آن اثر واقعی خود را از دست بدهد.»نکو معتقد است وقت اصلی نماینده باید صرف کارهای سازنده و مهم برای کشور باشد و مردم باید این موضوع را بیشتر درک کنند.
نظام تک پارلمانی
دکتر جعفر قادری نماینده شیراز و عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات هم در این خصوص معتقداست: «این مشکل به نظام تک‌پارلمانی ما برمی‌گردد. در کشورهای دیگر مجلس دوپارلمانی وجود دارد و مسائل و مشکلات حوزه‌ها تفکیک شده و مشکلات و وظایف قانونگذاری هم جدا شده است. ولی در مجلس ما این چنین نیست و تک‌پارلمانی وجود دارد.»
قادری با اشاره به اینکه این خلأ در نظام پارلمانی ما با توجه به مسائل حوزه‌ انتخابیه وجود دارد، می‌گوید: «درست است که مسائل حوزه انتخابیه در قانون نیامده ولی در عرف آمده است و متأسفانه باعث شده اکثر نمایندگان به مشکلات حوزه انتخابیه بپردازند.»
وی می‌گوید: «البته غیر از این هیچ راهی وجود ندارد متاسفانه در طول سالهای اخیر دیدیم نمایندگانی که در این بخش به انتظارات عرفی توجه نمی‌کنند شانس پیروزشدن‌شان در انتخابات محدود است و وقتی یک نماینده هم و غم خود را روی حوزه انتخابیه می‌گذارد شانس ورود وی در دوره‌های بعد به مجلس بیشتر می‌شود. در حالی که معتقدم ملاک انتخاب یک نماینده باید سازوکار اندیشه، تحصیلات و تعهد وی باشد و پرداختن صرفا به مسائل محلی، ملاکی درست برای انتخاب یک نماینده نیست.» او پیشنهاد می‌کند اگر شورای استانها تقویت شود و مسئولیت مجلس در این حوزه واگذار شود و یک تقسیم کار منطقی حاکم شود و اطلاع‌رسانی خوبی درمورد وظایف نمایندگان صورت گیرد، شاید سطح توقعات مردم از یک نماینده در مورد مسائل شخصی پایین بیاید.