نبود شبکه ملی اطلاعات کجا خود را نشان می‌دهد؟
4 ابزار مورد غفلت برای ساخت و رشد پیام‌رسان داخلی
چند سال برنامه‌ریزی و حمایت برای پاگرفتن پیام‌رسان داخلی، بیش از آنکه نتیجه عملی داشته باشد، به پرونده‌های کاغذی قطور ختم شده است. اما چه پیش‌نیازهایی لازم است که این طرح مهم عملی نمی‌شود؟
به گزارش خبرگزاری فارس، چند سال پیش زمانی که بحث شبکه‌های پیام‌رسان خارجی در کشور داغ شده بود و به‌ویژه موضوع فعالیت یا عدم فعالیت تلگرام به‌عنوان زمین بازی مهم کاربران ایرانی اینترنت، در صدر اخبار مربوط به فضای مجازی در ایران قرار گرفته بود، بحث لزوم ایجاد پیام‌رسان داخلی مطرح شد.
از آن زمان تاکنون سال‌ها است که بحث پیام‌رسان داخلی، همواره در اخبار شنیده می‌شود و هرچه جلوتر آمده‌ایم و پیامرسانها نقشی کلیدی‌تر در فضای سایبر کشور ایفا کرده است؛ اما هیچ‌گاه به سرانجام مطلوبی نرسیده است.
البته پروژه پیام‌رسان داخلی و شبکه اجتماعی داخلی تنها پروژه فضای مجازی کشور نیست که بدون نتیجه مشخص ادامه یافته یا بر زمین مانده است.
نبود شبکه ملی اطلاعات کجا‌ها خودش را نشان می‌دهد؟
پیام‌رسان‌های داخلی اتفاقاً یکی از اجزای اصلی در معماری کلان پروژه بزرگ شبکه ملی اطلاعات هستند که تکلیف اجرای خود شبکه ملی اطلاعات هم هنوز روشن نیست.
در ساختار طراحی شبکه ملی اطلاعات دیده شده که با توجه به اینکه پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای ارتباطی کاربران، به زیست‌بومی برای توسعه خدمات و کسب‌وکارها نیز تبدیل شده‌اند، شکل‌گیری حداقل یک پیام‌رسان اجتماعی با ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال و با امکان کسب سهم از کاربران منطقه و بین‌المللی از اقدامات ضروری در حوزه خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات است.
به این ترتیب طراحان شبکه ملی اطلاعات هم بر ضرورت داشتن پیام‌رسان داخلی و هم برخورداری از شبکه اجتماعی داخلی تأکید کرده‌اند. اما همواره ایده‌‌ها و برنامه‌‌ها به‌طور کامل اجرا نمی‌شوند.
پیام‌رسان داخلی، به بلوغ نرسیده، پیر شد
در همه سال‌های گذشته، بحث قدیمی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی، روی کاغذ و در اخبار پررنگ‌تر از واقعیت بوده است.
نتیجه چندین سال برنامه‌ریزی و حمایت برای پا گرفتن پیام‌رسان‌های داخلی، بیش از آنکه نتیجه عملی داشته باشد، پرونده‌های کاغذی را قطور کرده و در صفحات اخبار پرتکرار شده است.
با این اوضاع هم‌اکنون، از جمع پیام‌رسان مورد تایید وزارت ارتباطات شامل بله، بیسفون، سروش، ویسپی، گپ و آی‌گپ که بنا بود از سال ۹۷ جایگزینی برای تلگرام باشند، برخی تعطیل شدند، برخی باقی مانده‌اند و برخی هم به تازگی به این بازار اضافه شده‌اند.
اما همه کسب‌وکارهایی که امروز در بازار پیام‌رسان داخلی حضور دارند، با جامعه محدودی از کاربران و سختی‌هایی برای پذیرفته شدن در جامعه، مواجه هستند و از این رو برای موفقیت کسب‌وکار خود هر یک این راه سخت را با ایده منحصر به خودشان ادامه می‌دادند. یکی بر خدمات پرداخت متمرکز شده، دیگری بر خدمات ویدئویی و یکی هم درصدد جلب نظر کسب‌وکارها و مشاغل است. در این سال‌ها هم همواره صدای گلایه از نامهربانی بخش دولتی و حاکمیتی نسبت به این پروژه‌های مهم و اولویت‌دار شنیده شده است.
آیا هنوز هم نیاز به پیام‌رسان داخلی وجود دارد؟
تکرار چند ساله موضوع ضرورت داشتن پیام‌رسان‌های داخلی بدون اینکه نتیجه مشخصی داشته باشد، باعث کهنه شدن بحث و شاید کم‌اهمیت شدن و از نظر دور ماندن آن شد. برخی می‌پرسند آیا هنوز هم نیاز به پیام‌رسان داخلی وجود دارد؟
با توجه به اهمیت روز افزون، فضای مجازی در حکمرانی کشورها، شاهد هستیم که توجه کشورها به مسائل ملی در حوزه فضای مجازی در حال افزایش است. یکی از این موارد، شبکه‌های اجتماعی این است که به نوعی زمین بازی شهروندان در فضای مجازی هم محسوب می‌شود. شبکه‌های اجتماعی علاوه بر بعد اجتماعی محسوس، دارای ابعاد متعدد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی هستند و از این رو می‌توانند از ابعاد گوناگونی بر جوامع تأثیر داشته باشند.
پس پیام‌رسان و شبکه اجتماعی یک لایه مهم از فناوری است که اتفاقا نه تنها زمان آن نگذشته، بلکه تازه آغاز شده و از این پس زوایا و کاربردهای جدید و بیشتری از این فناوری نمایان خواهد شد.
بنابراین پروژه پیام‌رسان داخلی، طرحی نیست که به اتمام برسد. به همین دلیل است که می‌بینیم کشورها به تدریج قوانین ویژه خود را برای مدیریت بهتر حضور شهروندان خود در شبکه‌های اجتماعی و همچنین حضور مطلوب‌تر شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی شهروندان‌شان وضع می‌کنند.
4 ابزار لازم که برای ساختن پیام‌رسان داخلی نداریم
اما برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در عمل چه کارهایی لازم بود و امروز برای داشتن این ظرفیت در کشور، به چه پیش‌نیازهایی نیاز داریم؟
بیشترین و خبرساز‌ترین حمایتی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از پیام‌رسان‌های داخلی کرد، اختصاص وام پنج میلیارد تومانی بود که در رسانه‌ها هم بسیار خبرساز شد. اما این حمایت هرگز نتوانست گره کار پیام‌رسان‌های داخلی را باز کند، زیرا به گفته همه کارشناسان و متخصصان امر، پروژه‌هایی مانند پیام‌رسان، موتور جست‌وجو یا ایمیل، هیچ‌گاه با توان مالی و فنی محدود یک شرکت اجرایی نخواهند بود.
تجربه‌های جهانی نشان می‌دهند که به‌طور مشخص برای ساختن پیام‌رسان داخلی، به حداقل‌هایی نیاز داریم که این پیش‌نیازها را در مورد خلاصه می‌کنیم:
خدمات رایانش ابری (Cloud Computing): رایانش ابری یا به اشتراک‌گذاری محتوای بستر شبکه، بستری است که وظیفه نگهداری اطلاعات و اجرای برنامه‌های مختلف را برای دارنده اطلاعات انجام می‌دهد.
در حال حاضر سرورهای ابری در کشور گران است که برخی استفاده از آنها را به صرفه نمی‌دانند و برخی‌ها هم از نظر پایداری سرویس به آن اطمینان ندارند، بازیگران بازار خدمات رایانش ابری هم محدود هستند. در نتیجه وضعیت به‌گونه‌ای است که دارندگان سرویس‌های پیام‌رسانی و شبکه اجتماعی ترجیح می‌دهند که سرورهای مورد نیاز خود را به‌صورت فیزیکی و اختصاصی تهیه کنند. اما به‌طورکلی توسعه خدمات رایانش ابری با کیفیت، به مرور هزینه راه‌اندازی و اداره انواع کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده خدمات داده‌ای و کاربرمحور را کاهش خواهد داد.
موضوع دوم، نحوه به دست آمدن درآمد در ساختار شرکت ارتباطات زیرساخت و وزارت ارتباطات است. فروش اینترنت بین‌الملل بخش مهمی از درآمدها در این ساختار را تشکیل می‌دهد که با ذات تمایل برای داخلی شدن ترافیک در پیام‌رسان‌های داخلی در تضاد است.
پیش‌نیاز سوم، تعیین تکلیف مسئولیت محتوا در پلتفرم‌های داخلی است. در حال حاضر مسئولیت محتوای منتشر شده در پلتفرم روی دوش پلتفرم است و نه کاربر. در این شرایط وقتی هر محتوایی بدون محدودیت در پیام‌رسان خارجی در دسترس است، وقتی به پیام‌رسان داخلی حق انتشار آن محتوا را نمی‌دهیم، در واقع زمین بازی را به سمت رقیب خارجی شیب داده‌ایم.
نیاز آخر، ضرورت ملی و کلان دیدن پروژه‌هایی مانند پیام‌رسان و برنامه‌ریزی و حمایت در سطح کلان برای آنها است. وقتی پروژه‌ای با اولویت ملی دیده شود، طبیعی است که ابعاد کار روی آن از سطح یک شرکت با اختیارات و توان محدود فراتر می‌رود و زمینه بیشتری برای رشد پروژه فراهم می‌شود. تاکنون شرکت‌های پیام‌رسان، در حد توان خود، این فناوری را وارد کرده‌اند، توسعه داده‌اند و تا حد امکان بومی کرده‌اند. نهادهای حامی بخش علمی کشور مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌تواند فناوری پیامرسانها را جزو فناوری‌های سطح بالا محسوب کند و حمایت‌ها و جایزه‌هایی برای توسعه این فناوری در نظر بگیرند. با این اقدامات امکان توسعه فناوری پیام‌رسان به‌صورت بومی افزایش می‌یابد تا از حالت واردات فناوری خارجی خارج شود.
در نهایت در صورت فراهم شدن این پیش‌نیازها، در شرایط مطلوب انتظار می‌رود که در عرصه رقابت عادلانه و بدون انحصار، در نهایت یک یا دو پیام‌رسان و شبکه اجتماعی در سطح ملی و سراسری مطرح شوند، زیرا بدیهی است که جامعه آماری محدود و سرگردانی کاربر در چندین شبکه، به نفع هیچ‌یک از شرکت‌های موجود نیست.