کارنامه عملکرد دانشگاه ها پس از یکسـال همنشینی بـا کـرونا
حالا دیگر یک سال از مجازی شدن آموزش در دانشگاهها میگذرد؛ هر چند که دانشگاهها در آغاز آموزش الکترونیکی نابالغ بودند، با این وجود اما به تدریج زیرساختهای خود را تقویت کرده و با آموزش به اساتید، سعی داشتند آموزش بهتر و با کیفیتتری را از پشت مانیتورها به دانشجویان عرضه کنند.
پیش از آغاز نیمسال اول تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ گمانهزنیها حاکی از آن بود که احتمالاً دانشگاهها بازگشایی و دانشجویان طبق روال گذشته بر سر کلاسها حاضر خواهند شد، اما سیر صعودی آمار مبتلایان به کرونا این اجازه را نداد و در نهایت، دانشجویان، این ترم را باز هم مجازی پشت سر گذاشتند و حال این سؤال مطرح است که آیا آموزش مجازی در دومین ترم کرونایی دانشگاهها نمره قبولی میگیرد؟
چالشهای دانشجویان و اساتید در آموزش الکترونیک
درحالی دانشجویان در ترم گذشته، آموزش مجازی پر چالشی را پشت سر گذاشتند، اما به گفته برخی دانشجویان و اساتید، آموزش آنلاین در این ترم از نظم بیشتر، کیفیت بالاتر و ارائه محتوای آموزشی دقیقتری از سوی اساتید همراه بود؛ هرچند همچنان مشکلاتی در این مسیر خودنمایی میکند که قطع و وصلی اینترنت در سامانههای داخلی دانشگاه، عدم تفهیم دروس فنی مهندسی، نبود امکان دسترسی دانشجویان روستایی و مناطق محروم به گوشی هوشمند و یا لپتاپ، عدم دسترسی برخی روستاها به اینترنت پر سرعت و عدم اتصال به کلاسهای آنلاین از جمله این مشکلات به شمار میرود.
اساتید نیز مشکلات دیگری را در این نوع آموزش نوین مطرح میکنند؛ آنها بر این باورند که در آموزش آنلاین و یا امتحان آنلاین، نمیتوان ارزیابی دقیقی از دانشجو داشت و حتی برخی میگویند تعدادی از دانشجویان تنها آغاز و پایان کلاس حاضری میزنند و در طول مدت تدریس، حضور ندارند. همچنین معضل کمک همیار تقلب همچنان به طور محسوس ادامه دارد. از طرفی دیگر، آموزش برخی دروس تخصصی به صورت آنلاین دشوار است و باید در یک پرسش و پاسخ دانشجو/استادی، این محتوا قابل درک شود. هرچند در این ترم برخی دانشگاهها با برگزاری کلاسهای رفعاشکال، سعی در هموارسازی مسیر یادگیری داشتند.
آمار وزارت علوم از آموزش آنلاین چه میگوید؟
آن طور که وزارت علوم اعلام کرده است، تنها درصد پایینی از دانشجویان برخی دانشگاهها هنوز به آموزش مجازی دسترسی ندارند؛ براساس آمار ارائه شده، در نیمسال تحصیلی اخیر، ۹۷ درصد دانشجویان از آموزش مجازی بهرهمند شده و تنها ۳ درصد دسترسی نداشتند.
گزارش وزارت علوم از عملکرد ۲۲۰ دانشگاه دولتی و غیردولتی در حوزه آموزش الکترونیکی، حکایت از این دارد که بیش از ۹۸ درصد کلاسهای تئوری به صورت مجازی ارائه شده است. همچنین کلاسهای برخط با حضور همزمان استاد و دانشجو بیش از ۸۵ درصد از مجموعه ساعات رسمی کلاسها را شامل شده است. درحالیکه اسفندماه سال قبل، آمار کلاسهای برخط با حضور استاد و دانشجو، زیر ۲ درصد بود. و حدود ۷ درصد از دروس به صورت برون خط یا آفلاین برگزار شد.
حذف فایلهای ضبط شده
بعد از چند روز از سامانه دانشگاه
با این حال برخی دانشجویان، به بیان نقطه نظرات و مشکلات خود در ترم اخیر پرداختند. یکی از دانشجویان ارشد دانشگاه شهید بهشتی که در رشته مدیریت مالی تحصیل میکند، میگوید: وضعیت آموزش مجازی در مقایسه با ترم گذشته، تغییر خاصی نکرده، اما از آنجایی که این ترم حجم دورههای تدریس افزایش یافت، دانشگاه اعلام کرد به علت بستر محدود برای حفظ کلاسهای آفلاین و فایلهای ضبط شده، آنها را بعد از چند روز حذف میکند که با اعتراض دانشجویان رو به رو شد.
این دانشجو یکی از مشکلات دانشجویان شهریهپرداز را پرداخت شهریه کامل عنوان کرد و گفت: این دانشجویان خواستار تخفیف در شهریه هستند؛ به طور مثال دانشگاه علم و صنعت مصوبهای برای کاهش شهریه دانشجویان شهریهپرداز داشته، اما فعلاً با درخواست دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی موافقت نشده است.
این دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی معضل دیگر مجازی شدن آموزش را موضوع تکمیل پایاننامه و رسالهها عنوان کرد و گفت: با توجه به کاهش تعامل دانشجو و اساتید، در شرایط کنونی پژوهش به سختی صورت میگیرد، بنابراین دانشجویان یا شیوه آموزش محور را به جای ارائه پایان نامه انتخاب کردهاند و یا فارغالتحصیلی خود را به تعویق انداختهاند.
عدم دسترسی دانشجویان مناطق محروم به اینترنت
یکی از اعضای شورای صنفی دانشگاه خوارزمی نیز میگوید: «اگر اعتراضات نسبت به ترم گذشته کمتر شده، به این علت است که یا دانشجویان ترفند پیچاندن کلاسها را یاد گرفتهاند و یا مجبورند با این وضعیت کنار بیایند. از طرفی برخی دانشجویان ساکن در روستاها به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند و از سوی دیگر، اساتید بعضاً فایلهای سنگین و با کیفیت پایین آموزشی را روی سامانه بارگذاری میکنند. وی افزود: تجربه ترمهای گذشته نشان داد اساتیدی که در زمان آموزش حضوری، خوب فعالیت میکردند، در دوران مجازی شدن هم عملکرد خوبی داشته و به هر شکل ممکن کار دانشجو را راه انداختند و بالعکس.
عضو شورای صنفی دانشگاه خوارزمی یکی دیگر از مشکلات دانشجویان تحصیلات تکمیلی را عدم سهولت در دسترسی به اساتید عنوان کرد و گفت: برخی اساتید مشغول بیزنسهای خودشان هستند و اهمیتی به این نمیدهند که دانشجو سنوات بخورد و یا جریمه شود. دانشجو برای تکمیل پایان نامهاش نیاز به ارتباط مستمر با استاد دارد، درحالیکه برخی اساتید حتی جواب تماسهای تلفنی دانشجویان را نیز نمیدهند و بعضاً بدرفتاری میکنند.
عدم تناسب حجم تمرینها در کلاسهای مجازی
یکی از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف هم در ارزیابی آموزش مجازی در ترم اخیر میگوید: «من دانشجوی ترم آخر رشته مهندسی شیمی نفت هستم و در این ترم فشار زیادی را متحمل شدم؛ عدم تناسب حجم تمرینها و کوئیزها از یک سو، و از سوی دیگر مدت کم امتحانات مجازی برای پایین آوردن ضریب تقلب، کار را برای ما بسیار سخت کرد.
وی افزود: از طرفی برای یک درس ۳ واحدی استاد میگوید پیشخوانی کنید، هر جلسه کوئیز میگیرد و سرعت پیشروی تدریس کتاب بسیار زیاد است. اساتید در ترم مجازی سؤالات را بسیار سخت طراحی میکنند و البته پیش از آن حتی دسترسی به استاد برای رفعاشکال چندان راحت نیست.
به علاوه، یکی دیگر از نودانشجویان همین دانشگاه میگوید: «در این شرایط اقتصادی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان هزینه خریداری لپتاپ میشود از آن طرف هزینه خرید کتابها افزایش یافته است و ایکاش پی دی اف کتابهای فارسی و حق نشر آنها توسط دانشگاه خریداری میشد و در اختیار دانشجویان قرار میگرفت.
چالش امتحانات و حفظ امنیت آزمونها
برای روشن شدن ابعاد مختلف آموزش مجازی در ترم اخیر به سراغ برخی از اساتید هم رفتیم. استاد علوم ارتباطات دانشگاه تهران در این خصوص، میگوید: ابتدای ترم مهرماه ایرادات در سامانه دانشگاه زیاد بود اما هر چقدر به اواخر ترم نزدیکتر شدیم، وضعیت به مراتب بهتر شد و دانشگاه نرمافزار جدیدی را اضافه کرد.
این استاد ارتباطات دانشگاه تهران یکی از چالشهای مجازی شدن دانشگاهها را بحث امتحانات و کیفیت برگزاری آن عنوان کرد و گفت: دانشگاهها از هر ترفندی استفاده کردند، اما باز هم نتوانستند به آن درجه از امنیت و کیفیت امتحانات حضوری و کتبی برسند و احتمالاً هم به این راحتیها نتوان به شیوه امتحانات حضوری ارتقا یافت.
وی افزود: اساتید نحوه طراحی سؤالات را تغییر دادند و حتی مدل ارزشیابیها هم عوض شد اما باز هم بالاخص برای امتحانات دوره کارشناسی این تغییرات، فایدهای نداشت و امکان راستی آزمایی برای دانشجویان دوره لیسانس (رشتههای علوم انسانی) وجود ندارد؛ چرا که دروس این رشتهها اغلب جنبه حفظی دارند و ما نمیدانیم این یادگیری چقدر محقق شده است.
قطع و وصلی مکرر اینترنت
این استاد دانشگاه در ادامه ضمن بیان این مطلب که اینترنت برای اساتید در طول ترم رایگان بود اما کیفیت راضیکننده نبود، تصریح کرد: کیفیت خدمات اینترنتی در سامانه دانشگاه در ساعات پیک از ساعت ۱۳ تا ۱۸ کیفیت لازم را نداشت و حتی چندین بار به دلیل قطعی اینترنت مجبور شدم از بسترهای دیگر مانند اسکای روم و واتساپ حتی استفاده کنم. اما به طور مثال در ساعات اولیه صبح وضعیت بهتر بود. وی ادامه داد: پیشنهاد بنده این است که حتی در دوران پساکرونا خدمات آنلاین دانشگاه مستمر باشد و بخشی از موظفی اساتید به تدریسهای آنلاین اختصاص یابد.
مسئولان دانشگاه علم و صنعت نیز بر این باور هستند که در ترم اخیر وضعیت آموزش مجازی بهتر از ترم گذشته بوده است. معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت در همین زمینه میگوید: ترم گذشته ۳ هفته از آموزش به صورت حضوری بود و با شیوع کرونا به طور ناگهانی وارد آموزش غیرحضوری شدیم و در این شرایط به لحاظ زیرساختهای فرهنگی، آموزشی و مدل ارزشیابی از دانشجویان با دشواریهایی رو به رو شدیم اما به تدریج وضعیت بهتر شد.
نامبرده با اشاره به اینکه پیش از شروع ترم اساتید آموزشهای لازم را برای حضور مؤثر و کارایی بهتر در آموزش آنلاین دیدند، گفت: از ابتدای ترم به اساتید تاکید کردیم ارزیابی مستمر و کوییز از دانشجویان داشته باشند و حداکثر ۴۰ درصد نمره یعنی ۸ نمره را به نمره امتحان پایانی اختصاص دهند.
معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت آن طور که میگوید بر اساس ارزیابیهای صورت گرفته، میزان رضایت دانشجویان از اساتید به لحاظ کیفیت حضورشان در کلاسها و همینطور نحوه ارائه دروس ۵ درصد بهبود یافته است.
تقلبهای مجازی در امتحانات
یکی دیگر از چالشهای غیرحضوری شدن دانشگاهها، بحث «همیاران تقلب در امتحانات آنلاین» است. موضوعی که هرچند وزیر علوم نسبت به شوخی بودن آن ابراز امیدواری کرده بود و پلیس فتا هم نسبت به برخورد با متخلفان هشدار داد اما در امتحانات اخیر کسب و کار همیاران تقلب همچنان پررونق بود.
در همین رابطه معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تأیید این موضوع میگوید: یکی از معضلات امتحانات مجازی که همواره وجود دارد، بحث تقلبهای دانشجویان و کمک گرفتن از دیگران حین امتحانات آنلاین است که دانشگاه علامه در ترم اخیر تدابیری برای آن اندیشید از جمله اینکه در بخشنامهای به اساتید اعلام کرد ۷۵ درصد نمره را به فعالیتهای مستمر اختصاص دهند و ۲۵ درصد را به امتحان پایانی تا معیار ارزیابی دانشجو صرفاً نمره امتحان پایان ترم او نباشد.
وی افزود: همچنین برای امتحانات تستی این تدبیر را داشتیم که زمان محدود برای هر سؤال در نظر گرفته شود و امکان بازگشت دانشجو به سؤال قبل دیگر وجود نداشت فکر میکنم امنیت امتحانات نسبت به ترم گذشته بهتر بود.
معاون آموزشی دانشگاه علامه بااشاره به اینکه دانشجویان از این شیوه آموزش خسته شدهاند، گفت: در همین زمینه به اساتید توصیه کردیم با دوربینهای روشن یا با ارائه پاورپوینت و ویدئو کلاسهایشان را ارائه دهند اما هنوز هستند تعدادی از اساتید که از طریق صوت کلاس برگزار میکنند و به این دلیل که دانشجو استاد را نمیبیند، این فضا برای او کسلکننده شده است.
استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به این موضوعاشاره میکند که اگر در ترم قبل ۲۰ یا ۳۰ درصد با قطعی اینترنت و قطعی سامانه مواجه میشدیم خوشبختانه در ترم اخیر قطعیها به زیر ۵ درصد رسید که بخش عمدهای از آن هم به دلیل مشکلات زیرساختی و اینترنت بود.
به نقل از مهر؛ در همین حال دانشگاه تهران در نظرسنجی از ۵ هزار دانشجو در سه مقطع تحصیلی ارزیابی از وضعیت آموزش مجازی داشته است.
براساس اعلام معاون آموزشی دانشگاه تهران در این ارزیابیها مشخص شد که ۷۰ درصد دانشجویان انطباق پذیری بیشتری با شیوه آموزش مجازی در این ترم نسبت به ترم گذشته داشتهاند، نگرش ۵۱ درصد دانشجویان نسبت به آموزش مجازی نسبت به گذشته بدتر شده است، ۲۵ درصد اعلام کردند اساتید مهارت کافی برای آموزش آنلاین ندارند و ۷۰ درصد دانشجویان از سامانه داخلی دانشگاه ابراز رضایت کرده بودند در حالی که این عدد در ترم گذشته ۴۰ درصد بود.