بررسی آسیب‌های حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی و راه‌های پیشگیری از آن- بخش دوم
خواب زمستانی مسئولان در بی‌توجهی به آثار سوء آموزش مجازی
اثرات سوء فرهنگی و به طور خاص در فضای مجازی، به تدریج روی ذهن و دل مخاطبان تاثیر می‌گذارد. به طوری که مصرف کنندگان این آثار بدون اینکه متوجه باشند معمولاً در برابر آنها منفعل بوده و در یک بازه زمانی، آرام آرام به یک فرد جدید با افکار و روحیات جدید تبدیل می‌شوند. حال اگر مخاطبین این آثار، کودکان و نوجوانان باشند، به دلیل شکنندگی و اثرپذیری بیشترشان عواقب به مراتب خطرناک‌تری در انتظارشان خواهد بود.
فضای مجازی رها شده اما برای کودکان و نوجوانان دانش‌آموز حکم چرخ‌گوشت روشن
رها شده در گوشه خانه را دارد که هر لحظه ممکن است دست کنجکاوی را طعمه خود کند.
سن کودک و نوجوان سن کنجکاوی است و این رهاشدگی در فضای مجازی مانند همان چرخ گوشت است. با این تفاوت که علاوه‌بر آسیب فیزیکی، آسیب‌های روحی، روانی و فرهنگی ایجاد می‌کند که کنترل و درمان این آسیب‌ها به مراتب از آسیب فیزیکی دشوارتر است و چه بسا که این آسیب‌ها آینده دنیا و آخرت فرد را تباه کند.
افت تحصیلی 70 درصد دانش‌آموزان
آمارهای مختلف پژوهشگران قبل از شروع بیماری کرونا نشان می‌دهد در حدود ۷۰ درصد دانش‌آموزان ما در اثر استفاده غیر صحیح از فضای مجازی دچار افت تحصیلی شده‌اند. حال تصور کنید با شیوع این بیماری منحوس و افزایش استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی برای ادامه روند تحصیلی مدارس تعطیل شده چه مقدار به این اثرات مخرب اضافه شده است.
آقای میثم نهنگی، پژوهشگر علوم تربیتی و کارشناس حوزه آموزش در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با بیان این مطلب اظهار می‌دارد: «تعارض ارزش‌ها، گسترش ارتباطات نامتعارف، شکاف نسل‌ها، سوءاستفاده جنسی و... گوشه‌ای از این اثرات مخرب است که جبران اثرات سوء هر یک از آنها برای یک فرد ممکن است تا آخر عمر هم محقق نگردد.»
او در ادامه همین بحث می‌افزاید: « بعد از شیوع کرونا و افزایش استفاده از فضای مجازی رهاشده در کشور ما، قطعاً تخریب این فضا با توجه به کاهش سن استفاده از آن ریشه‌ای‌تر و عمیق‌تر از گذشته در روح و روان کودکان ما در حال وقوع است اما هنوز آمار رسمی در این مورد منتشر نشده است که این عدم انتشار و یا عدم پژوهش در این زمینه از سوی پژوهشگران خود جای سؤال دارد.»
اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای آنلاین
یکی از آسیب‌های شایعی که در این روزهای کرونایی مبتلابه بسیاری از دانش‌آموزان شده، روی آوری بیش از گذشته نوجوانان به بازی‌های رایانه‌ای آنلاین است.
خانم زهرا حسنی، مادر دو فرزند که یکی از آنها در آستانه ورود به مدرسه است به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «با پیشرفت‌های نرم‌افزاری که در دنیا اتفاق افتاده، کنجکاوی کودکان اصلاً قابل مقایسه با گذشته نیست. فرزند من که هنوز یک سال تا مدرسه رفتنش باقی مانده، به راحتی یاد گرفته که با گوشی موبایل کار کند و حتی قادر است با فعال‌سازی اینترنت گوشی بازی
دانلود نماید.»
او می‌افزاید: « این در حالی است که همیشه مراقب بوده ام که به هیچ وجه دسترسی به گوشی پیدا نکند. اما متاسفانه در رفت و آمدهای فامیلی و استفاده‌هایی که از هم سن و سال‌هایش دیده، با این فضا آشنا شده است.»
حسنی با ابراز نگرانی نسبت به سوق پیدا کردن فرزندش در آینده به سمت بازی‌های آنلاین اظهار می‌دارد: «متاسفانه در حال حاضر اتفاق بسیار خطرناکی که در حال گسترش است اینکه بسیاری از نوجوانانی که در فامیل و اطرافیانمان می‌بینم، علقه خاصی به بازی‌های رایانه‌ای آنلاین پیدا کرده‌اند و زمینه آشنایی آنها نیز از طریق حضورشان در فضای مجازی برای شرکت در کلاس‌های درسی است.»
در همین راستا، آقای عباسی شهروند کرجی که مخالف استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی است، به ایرنا می‌گوید: « اگرچه آموزش به روش مجازی دارای فایده‌هایی چون استفاده از روش‌های نوین آموزشی در زمان بحران است اما استفاده از اینترنت در سنین پایین، آسیب‌هایی را برای آنها به همراه دارد. بیشتر والدین مخالف حضور و استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی هستند، چون هیچ‌گونه کنترل و نظارتی در این زمینه وجود ندارد.»
او خاطرنشان می‌کند: « مجازی شدن آموزش به علت شیوع ویروس کرونا، زمینه وابستگی دانش‌آموزان به گوشی همراه برای وصل شدن به شبکه‌های اجتماعی و حتی بازی‌های رایانه‌ای که بیشتر جنگی است را افزایش داده که امروزه به یک دغدغه در بین خانواده‌ها تبدیل شده است. بسیاری از والدین تسلط بر فناوری ندارند و دانش‌آموزان با دانستن این موضوع به فضای مجازی سفر می‌کنند تا به قول خودشان از شگفتی‌های آن عقب نمانند. همه ساعاتِ فرزندم در تبلت می‌گذرد. یا درس می‌خواند و یا بازی می‌کند. مدام یک گوشه نشسته و سرش توی تبلت است و این موضوع نگران‌کننده است.»
ضرورت توجه به مدل‌های جایگزین در دوران کرونایی
سؤالی که در این میان درخور توجه و پاسخ است اینکه؛ آیا واقعاً هیچ راه‌حل دیگری برای آموزش و پرورش دانش‌آموزان در روزهای کرونایی وجود ندارد؟ و حتماً باید بچه‌ها در این سن حساس به فضای آنلاین اینترنت دسترسی داشته باشند؟
به گفته کارشناسان، در مدل حاضر ۸ مشکل اصلی در ارائه محتوای آموزشی در فضای مجازی وجود دارد که عبارتند از؛
۱- مشکل پوشش کامل آنتن و اینترنت در کشور به خصوص در مناطق دور‌تر نسبت به مراکز استان‌ها
۲- عدم دسترسی بسیاری از دانش‌آموزان با خانواده‌های کم درآمد به گوشی هوشمند
۳- هزینه بسته‌های اینترنت که برای بسیاری از خانواده‌ها غیرقابل تامین است
۴- ضعف‌های موجود در برنامه شاد و سایر برنامه‌های نرم‌افزاری آموزش و پرورش
۵- حواشی موجود در فضای مجازی که به بهانه درس خواندن باعث طولانی‌تر شدن حضور دانش‌آموزان در این فضا شده
۶- نظارت کمتر خانواده‌ها در اثر حضور طولانی‌تر دانش‌آموزان در فضای مجازی
۷- استفاده وسیع از پلتفرم‌های خارجی که از اطلاعات دانش‌آموزان ما سوءاستفاده می‌کنند
۸- کاهش میزان عدالت اجتماعی در امر آموزش و ضرر مضاعف دانش‌آموزان در مناطق محروم
آقای نهنگی در بخش دیگری از مصاحبه با گزارشگر روزنامه کیهان در این باره می‌گوید: «ما مدل بسیار موثری را به کمیسیون آموزش مجلس قبل پیشنهاد کردیم اما متاسفانه مورد توجه قرار نگرفت. در مدل ارائه شده به مجلس، پیشنهاد بنده به مسئولین این بود که فضای آموزشی را به دو بخش تقسیم کنند؛ بخش اول تدریس از طریق شبکه‌های صدا و سیما که هم پوشش آنتن‌دهی بهتری دارند و هم هزینه‌ای به دوش خانواده‌ها تحمیل نمی‌کند و بخش دوم امور آموزشی تکمیلی از قبیل ارائه تکلیف و برگزاری آزمون از طریق برنامه شاد که هم حجم استفاده از این برنامه را کمتر و کارایی آن را بهتر می‌کند و هم معلمین را متمرکز به این امور تکمیلی مهم می‌نماید.»
این پژوهشگر حوزه آموزش ادامه می‌دهد:
«در این مدل هیچ دانش‌آموزی به دلیل نداشتن گوشی هوشمند، آنتن و پوشش اینترنت و یا هزینه خرید بسته اینترنتی دچار مشکل نمی‌شود و حداقل از تدریس اساتید استفاده می‌کنند و نهایتاً در فرآیندهای تکمیلی دچار نقص و کاستی است که البته با همت معلمین این مناطق قابل جبران است. نکته بسیار مهم این است که آموزش و پرورش این طور القا کرده که از طریق شبکه آموزش این مدل را اجرا می‌کند، در حالی که این تصور باطلی است و برنامه‌های آموزش و پرورش در شبکه آموزش و معارف تنها کمتر از ۲۰ درصد خلائی که در اثر تعطیلی مدارس ایجاد شده را پوشش می‌دهد.گزارش این نقیصه بزرگ در سال تحصیلی گذشته را نیز خدمت کمیسیون آموزش مجلس ارائه کردیم تا در سال تحصیلی جدید بازبینی و اصلاح گردد اما متاسفانه این امر میسر نشد و هرقدر کمیسیون آموزش مجلس جدید را هم برای دیدار با آقای منادی رئیس این کمیسیون تحت فشار قرار دادیم متاسفانه به خاطر ابتلای ایشان به کرونا موفق به دیدار و طرح این موضوعات نشدیم!»
پیوند آسیب‌های آموزش مجازی به آسیب‌های اجتماعی
مطابق یافته‌های میدانی پژوهشگران، در حال حاضر بسیاری از دانش‌آموزان خانواده‌ها با درآمد کم به علت نداشتن گوشی یا هزینه بسته‌های اینترنت و یا نداشتن آنتن پوشش اینترنت در محل سکونت خود تصمیم به ترک تحصیل گرفته‌اند. بسیاری از دانش‌آموزان این مناطق برای دریافت محتوای آموزشی در تلفن همراه خود مجبور به طی مسافت‌های طولانی و رفتن به ارتفاعات هستند و یا مجبورند به صورت مشترک از گوشی هوشمند استفاده کنند که این تداخل باعث افت کیفیت آموزش آنها می‌شود و یا به دلیل کاهش هزینه بسته اینترنت و افزایش سرعت دریافت محتوای آموزشی، نیمه شب به فعالیت آموزشی بپردازند.
نهنگی در این باره تصریح می‌کند: «به عنوان کسی که مدیریت یک مدرسه مجازی در یکی از استان‌های محروم را در ایام شیوع بیماری کرونا به عهده داشتم، تجربه من حاکی از آن است که اگر آموزش در فضای مجازی بازنگری نشود، لطمات جبران‌ناپذیری را در آینده تحصیلی بسیاری از دانش‌آموزان به خصوص دانش‌آموزان متوسطه دوره دوم و کنکوری‌ها به همراه خواهد داشت. آسیب‌هایی که حاکی از کاهش عدالت آموزشی و نیز ایجاد عادت‌های غلط در دانش‌آموزان
شده است.»
او در پایان تاکید می‌کند: « این مشکلات فقط مربوط به دانش‌آموزان مناطق محروم نیست.کاهش انجام تکلیف به عنوان فرآیندی تکمیلی در امر آموزش، آزمون دادن با نظارت پایین و عادت کردن به تقلب و در اثر آن کاهش ساعت مطالعه، عادت‌های غلطی هستند که در تمامی دانش‌آموزان اعم از مناطق محروم و غیر محروم دیده می‌شود. اینکه ما با تصور وجود محدودیت به دلیل مجازی شدن آموزش، از فکر کیفیت بخشیدن به آموزش در فضای مجازی خارج شده‌ایم آفتی است که مدیران آموزش و پرورش به آن دچار شدند و متاسفانه ظاهراً نیتی برای کشتن این آفت هم ندارند.»