ترویج مشارکت عمومی در کمیت و کیفیت بازیافت زباله- بخش دوم
زباله خانگی ثروتی مغفول مانده از چشم مردم و مسئولان
تا حالا به مزایای بازیافت فکر کرده‌اید؟ خیلی از ما فکر می‌کنیم، بازیافت فقط برای طبیعت و محیط زیست مهم است؛ در حالی که بازیافت
می‌تواند کلی شغل جدید در جامعه به وجود بیاورد. از طرف دیگر چون تولید محصولات پلاستیکی، کاغذی و...صرفه جویی می‌شود، در بلند مدت سرمایه‌های کشور حفظ می‌گردد.
شما به عنوان یک شهروند مسئولیت‌پذیر، می‌دانید غرفه‌های بازیافت چه کار می‌کنند؟ می‌دانستید در سطح هر شهر غرفه‌هایی برای دریافت پسماند شما برپاست و در عوض دریافت پسماندتان به شما جایزه می‌دهند؟ اصلا در جریان هستید غرفه‌های بازیافت شهرتان کجاست؟ آیا زیبا نیست که به همراه فرزندان هر از گاهی پسماندهای تفکیک شده‌تان را تحویل این غرفه ها دهید تا به طور غیرمستقیم به نسل آینده‌تان مهم‌ترین درس سبک زندگی را بدهید؟
کافی است فقط درچشمان یک جانور به دام زباله پلاستیکی اُفتاده -مثل لاک‌پشتی که در محیط زیستش به دام زباله پلاستیکی اُفتاده- بنگریم. چه کسی است که درد و رنج این زبان بسته ها را درک نکند؟ چگونه برخی به خود حق می‌دهند تا هر بلایی سر طبیعت و وحوشش آورده، به این بهانه که آنها
نمی‌فهمند! آیا دلیل بخشی از سرنوشت غم‌انگیز امروز بشر، حاصل آه این بی‌گناهان نیست؟
خطرآلودگی منابع غذایی با انباشت زباله
درست است که پاکسازی محیط زیست از جمله سواحل باید دغدغه شماره یک ما باشد، اما این کار گاهی روزها طول می‌کشد. برای مثال بعد از دهه‌های متمادی که ساحل «ورسووا» در بمبئی هندوستان از زباله پُرشده بود، 96 هفته طول کشید تا مردم زباله‌ها
را زدودند و اکنون لاک پشت‌های دریایی دوباره در این ساحل پیدا شده‌اند. با این حال قبل از پاکسازی محیط از زباله، باید اهتمام ویژه نسبت به
فرهنگ‌سازی برای تفکیک زباله از مبدا داشته باشیم. علاوه بر خشکی‌ها که دستخوش انباشت انبوه زباله واقع شده‌اند، اقیانوس‌ها نیز توسط بشر به یک
زباله‌دان مبدل گشته‌اند.
لیلا جوانرود یک کارشناس ارشد محیط زیست دریایی، ضمن بیان مطالب بالا برایمان توضیح می‌دهد: «حدود 3 بخش از 4 بخش کره زمین را اقیانوس‌ها شامل می‌شوند. سالانه میلیون‌ها تن زباله به کام تلخ اقیانوس‌ها ریخته می‌شود و این باعث می‌گردد نقاط مرده در اعماق آب ها شکل بگیرند. نقاط مرده نقاطی هستند که به دلیل انباشت زباله در اقیانوس، اکسیژن موجود در آب، سطحش پایین می‌آید و انبوهی از ماهی و مابقی جانداران دریایی به دام مرگ می‌اُفتند. فراموش نکنیم که بشر این روزها بیش از هر زمان دیگری به منابع غذایی غنی نیاز دارد و یکی از این منابع دریاها و اقیانوس‌ها
هستند.»
محمد صالحی یک کشاورز ساکن خطه شمال کشور با گلایه برایمان می‌گوید: «هر چه زباله است در بالادست (جنگل ها) یا فرودست حواشی رودخانه‌ها
رها می‌کنند. شیرابه سمی زباله از بالادست، روان می‌شود و تمامی مزارع را آلوده می‌کند. در حواشی رودخانه‌ها نیز ماهی ها و آبزیان را از
بین می‌برد.
شاید باورتان نشود اگر بگویم که حتی دیگر برای کرم‌ها و حلزون‌ها غذایی یافت نمی‌شود. به مزارع یورش می‌آورند. یک بار سنگ بزرگی را در دل مزرعه بلند کردم و دیدم زیرش محل تجمع صدها کرم و حلزون گرسنه است.»
پنجه مافیا بر روی گنجِ طلای کثیف
در ایران سرانه تولید زباله ۲.۵ برابر متوسط جهانی است و طبق آمار رسمی، روزانه بیش از ۵۰ هزار تن و سالانه بیش از ۲۱ میلیون تن زباله در ایران تولید می‌شود. برخی گمانه زنی‌های غیر رسمی و تایید نشده، ارزش تقریبی هر تن زباله را رقمی در حدود ۴۰۰ هزار تومان و گردش مالی زباله در کشور، بیش از ۶ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
سهیل اولادزاد یک کارشناس محیط‌زیست صراحتا می‌گوید: «مافیای پسماند اجازه نمی‌دهند تغییر چهره و بهسازی محل‌های دفن زباله یا اقدام مناسبی در زمینه جمع‌آوری پسماند در سطح شهرها صورت گیرد. زباله از مرحله جمع‌آوری تا پردازش معمولا دست پیمانکارانی می‌اُفتد که این زباله‌ها را جمع‌آوری و به محل‌های دپو، پردازش پسماند و سایر محل‌های دیگر منتقل می‌کنند. به دلیل قیمت خوبی که به خصوص اکنون زباله پیدا کرده و بازار انحصاری که دست تعدادی افراد است، مافیای پسماند می‌تواند به راحتی قیمت پسماند را افزایش یا کاهش دهد.»
به گفته این کارشناس محیط زیست، کاری که مافیای پسماند انجام می‌دهد این است که
زباله‌گردهایی را به خدمت خود میگیرد تا زباله‌های خشک و قابل بازیافت را از سطح شهر و در محل‌های دپو زباله جمع‌آوری کنند. این درحالی است که به عنوان مثال قیمت مبادله زباله‌های پت (پلی اتیلن ترفتالات) مانند بطری‌های آب معدنی کیلویی ۵۰۰۰ تومان و قوطی‌های فلزی مانند قوطی رانی و نوشابه کیلویی ۸۰۰۰ تومان است. در شهری مانند تهران روزانه ۷۰۰۰ تن پسماند تولید می‌شود.
وی درادامه توضیح می دهد: «زباله‌گردها با تفکیک و جمع‌آوری زباله‌های خشک از سطح شهر آن را در قبال دریافت مبلغی به برخی پیمانکاران تحویل می‌دهند. همچنین این پیمانکاران در محل‌های دفع زباله، کارگران بسیار زیادی را به کار می‌گیرند تا زباله‌ها را تفکیک کنند، اما این اقدامات در حالی صورت میگیرد که براساس قانون مدیریت پسماند، خرید و فروش زباله به این شکل ممنوع است و نباید دخل و تصرفی به این صورت در مناطق دفع زباله صورت بگیرد.»
اولادزاد با اشاره به مماشات شهرداری‌ها با این مسئله، عنوان می‌کند: «در برخی از موارد می‌گویند که پیمانکاران خرج لودر محل دفع زباله را می‌دهند و به این واسطه یک سری محل‌های دفع زباله را به این افراد واگذار می‌کنند!»
قابلیت تبدیل زباله به کمپوست
کمپوست کودی است که از بازیافت مواد ارگانیک به دست می آید و می تواند تمامی نیازهای خاک را رفع کند تا محصولی بسیار با کیفیت به دست بیاید.
به طور میانگین سالانه در هر خانه بیش از90 کیلو زباله از مواد طبیعی در هر آشپزخانه تولید می‌شود که به راحتی میتوان آنها را به کمپوست تبدیل کرد.
سودابه محبی یک خانه‌دار و فعال در امور بازیافت زباله‌های خانگی می‌گوید: «برای تولید کمپوست تقریبا از تمام مواد ارگانیک میتوان استفاده کرد. کپه اولیه کمپوست نیازمند نسبت مناسبی از مواد غنی از کربن یا قهوه‌ای و مواد غنی از نیتروژن یا سبز است. مواد قهوه‌ای به موادی چون برگ خشک، نی و چوب خشک گویند و مواد سبز شامل مواد طبیعی با رنگ سبز و تازه مثل علف تازه و اغلب مواد زائد آشپزخانه‌ها است.»
وی در ادامه می‌گوید: «هر روز در آشپزخانه منزل شما حجم زیادی از زباله‌هایی چون پوست خربزه و هندوانه، هویج، چای‌های کیسه‌ای، هسته سیب، پوست موز و تقریبا هر چیز طبیعی دیگری که در آشپزخانه به کار می‌رود، تولید می‌شود. شما تقریبا می‌توانید تمام زباله‌های طبیعی آشپزخانه‌تان را بازیافت کنید.
البته موادی چون گوشت و مواد گوشتی، مواد لبنی و مواد چرب مثل سس سالاد و کره بادام زمینی برای تولید کود دردسرآفرین هستند. ضایعات گوشت در کمپوست باعث ایجاد بوی بد و جذب حشرات موذی می‌شود. پوست تخم مرغ هم ماده اولیه خوبی برای کود کمپوست است، اما به کندی تجزیه می‌شود.»
این فعال بازیافت زباله‌های خانگی در مورد چگونگی درست کردن کمپوست در خانه و مصرف برای باغچه و گلدان‌ها توضیح می‌دهد: «برای تولید کمپوست در خانه می‌توانید از سطل‌های فلزی در بسته استفاده کنید و آن را در جایی مثل بالکن خانه‌تان قرار دهید. این کار به شما این امکان را می‌دهد که به هر اندازه زباله که تولید شد، به کود قبلی خود بیفزایید.
حواستان باشد که زباله‌های خانگی جزو مواد سبز هستند، در نتیجه هر بار که مقداری زباله آشپزخانه‌ای به سطل‌تان اضافه می‌کنید، روی آن را با حدود 20 سانتی‌متر از مواد قهوه‌ای مثل برگ‌های خشک، بپوشانید. برای اینکه کودتان با سرعت بیشتری تولید شود، می‌توانید تمام مواد آن را به قطعات کوچک‌تری تقسیم کنید.»
وی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «استفاده از برگ‌های سوزنی کاج هم برای تولید کمپوست توصیه می‌شود. برای استفاده از این برگ‌ها لازم است آنها را در طی فرآیند تجزیه‌‌شان خرد کنید و هر چند روز یک بار آنها را به قطعات کوچک‌تری ببرید. حسن به کار بردن این برگ‌ها در اسیدی کردن خاک است. اگر خاکی که برای گلدان‌ها یا حیاط‌تان به کار می‌برید قلیایی است، با اضافه کردن برگ‌های سوزنی کاج به مواد اولیه کودتان، می‌توانید جنس خاک را ارتقا دهید.
برای اینکه روند تولید کمپوست کوتاه تر شود، باید به جزئیات هم توجه کرد. اگر در منطقه‌ای سردسیر زندگی می‌کنید، سطل بازیافت‌تان را در محلی قرار دهید که در معرض تابش نور خورشید باشد تا با کمک گرمای خورشید، مواد زودتر تجزیه شوند. اگر هم در منطقه‌ای گرمسیر و خشک زندگی می‌کنید، سطل را در سایه قرار دهید تا سرعت تبخیر آب مواد موجود در آن کم شود.
زمان مورد نیاز برای تولید کمپوست کاملا به نسبت مواد اولیه شما و شرایط محیطی بستگی دارد، اما می‌توانید از روی شرایط ظاهری کود، پی ببرید که آماده است یا نه. کود کامپوست نهایی به رنگ قهوه‌ای تیره است و بوی خاک می‌دهد. اغلب در آن بخش‌هایی از برگ که تجزیه نشده است، دیده می‌شود.»
تفکیک زباله از مبدا، کار سختی نیست
تا صحبت از تفکیک زباله از مبدا می شود، بسیاری از شهروندان گمان می‌کنند این کار یک فرآیند سخت و پیچیده است که نیاز به مهارت ویژه دارد، اما جداسازی زباله در منزل، فرآیند بسیار ساده‌ای است که با چند بار انجام دادن آن، به یک عادت مفید و روزمره تبدیل خواهد شد.
رضا پیشوران که سبک زندگی‌اش را با روش تفکیک زباله از مبدا هماهنگ ساخته در مورد چگونگی این اقدام در آپارتمانش برایمان توضیح
می‌دهد: «اولین قدم این است که همه زباله‌ها را در یک کیسه زباله یکسان نیندازیم و در منزل، حداقل دو کیسه زباله داشته باشیم؛ زباله‌های خشک و تَر که دو نوع اصلی زباله است.»
وی ادامه می‌دهد: «اغلب مواد خوراکی، شامل پسماند غذاها و میوه‌ها در دسته زباله‌های تَر قرار میگیرد و بیشتر آنها نیز قابلیت تبدیل شدن به کودها و کمپوست ها را دارند، اگر چه گفته می‌شود میتوان این زباله‌ها را در زمین دفن و کمپوست تولید کرد، اما واقعا چنین کاری در زندگی‌های آپارتمان‌نشینی امروزی، نزدیک به محال است و همین که زباله تَر را که جذب زمین می‌شود، جدا از زباله‌های خشک قرار دهیم، کمک بسیار بزرگی به صنعت بازیافت کرده‌ایم. اما زباله خشک، شامل انواع قوطی کنسروها و ظرف‌های فلزی، پلاستیکی، کاغذ و مقواست که همه این مواد در صورت تفکیک شدن از زباله خشک می‌تواند دوباره جذب صنعت
شود.»
این شهروند دوستدار محیط زیست در تکمیل صحبت‌هایش به نکته بسیار مهمی اشاره کرده و
می‌گوید: «باید در تفکیک زباله دقت کنیم که جداسازی زباله خطرناک از سایر زباله‌های خشک و تَر صورت پذیرد. بسیاری از زباله‌های بیمارستانی و حتی پسماند انواع باتری‌های یک‌بار مصرف در صورت رعایت نکردن اصول ایمنی برای دفع آنها می‌تواند خطرات زیست محیطی جبران ناپذیری به بار آورد.»