در گفت‌و‌گوی کیهان با وزیر ارتباطات و مدیران پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شد
توسعه و پیشرفت پیام‌رسان‌های داخلی نیازمند تغییر نگاه دولت و افزایش حمایت‌ها
گفتوگو: محسن پورعرب
در سال‌های اخیر اهمیت راه‌اندازی کامل شبکه ملی اطلاعات و حمایت از پیام‌رسان‌های بومی به‌عنوان یک بخش مهم از دایره گسترده این شبکه بارها مورد تأکید کارشناسان قرار گرفته است اما نگاهی به کارنامه دولت در هفت سال اخیر حکایت از کم‌کاری و سرعت پایین تحقق این مطالبه و راهبرد مهم دارد. هر چند مسئولان حوزه ارتباطات در دولت با اغراق از پیشرفت شبکه ملی اطلاعات سخن می‌گویند اما همین چند روز قبل بود که رهبر انقلاب از عقب بودن برنامه زمانبندی تحقق اجزای شبکه ملی اطلاعات گلایه کردند.
یکی از اجزا و ارکان اصلی تحقق شبکه ملی اطلاعات، تامین و گسترش زیرساخت‌ها و به عبارتی توسعه سخت‌افزاری است موضوعی که کم‌کاری‌ها در این حوزه نیز مشهود است. حال به بهانه بهره‌برداری از مرحله نخست مرکز داده مادر شبکه ملی اطلاعات و مرکز تبادل داده‌ترافیکی در پردیس بومهن در گفتوگو با برخی مسئولان حوزه ارتباطات و مدیران پیامرسانها، نگاهی خواهیم داشت به نحوه خدمات‌دهی دولت برای رفع نیازهای پیام‌رسان‌های بومی و تامین زیرساخت‌های آنها به‌عنوان بخش مهمی‌از دورنمای تحقق شبکه ملی اطلاعات.
* * *
یکشنبه هفته گذشته مرحله نخست مرکز داده مادر شبکه ملی اطلاعات و مرکز تبادل داده‌ترافیکی در پردیس بومهن با ظرفیت تعداد ۱۰۰ رک و با استعداد ۵۰۰ سرور در بخش خدمات پیام‌رسان و چیزی حدود ۵۰۰ سرور در حوزه خدمات موتورهای جست‌وجو به نام سردار شهید سلیمانی به بهره‌برداری رسید.
یکی از موضوعات مهمی‌که در سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به آن توجه شده است موضوع مهم خدمات پایه کاربردی است که در سطح گسترده و عمومی مورد استفاده کاربران قرار می‌گیرد.
به گفته حمید فتاحی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، این اتفاق یک گام مؤثر در بهبود کیفیت خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات خواهد بود که اصلاً از اصول طراحی و از ملزومات قیدشده در سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات است.
همواره کارشناسان و مدیران سرویس‌های داخلی بر این عقیده بودند که زیرساخت کافی و قوی برای رقابت با سرویس‌های خارجی وجود ندارد و به همین دلیل برخی کاربران ترجیح می‌دهند از سرویس‌های خارجی استفاده کنند به عبارت دیگر، اگرچه طی سال‌های اخیر پیامرسانها به‌عنوان مهم‌ترین و پرکاربردترین سرویس پایه پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌اند اما آن‌طور که باید مورد اقبال عموم جامعه واقع نشدند.
اکنون در حالی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اقدام به راه‌اندازی مرکز داده شهید سردار سلیمانی کرده است تا در فاز نخست بخشی از نیاز سرویس‌های پایه مرتفع شود،که مدیران این وزارتخانه بر این باورند که مشکل سرویس‌های پایه به‌خصوص پیامرسانها سخت‌افزار نیست بلکه نرم‌افزار است، مسئله‌ای که مدیران پیامرسانها با آن مخالف هستند.
ایجاد فضای رقابت در فضایی نابرابر
عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت در گفتوگو با کیهان درباره جزئیات مرکز داده شهید قاسم سلیمانی اظهار داشت: از مجموع 500 سروری که خریداری شده است تاکنون 400 سرور نصب شده، علاوه‌بر این تعداد دیگری از سرورهایی که در سایر مراکز داده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در اختیار سرویس‌های پایه‌ای چون موتور جست‌وجو و ایمیل قرار گرفته بود در حال انتقال به این مرکز داده است.
سجاد بنابی افزود: این مرکز داده تنها مختص پیامرسانها و موتور جست‌وجو و سرویس ایمیل نیست، در مراحل بعدی زیرساخت کافی برای آموزش‌های الکترونیکی مدارس و دانشگاه‌ها را نیز آماده می‌کنیم.
بنابی در پاسخ به این سؤال که چرا این اقدام مثبت در سال پایانی دولت انجام شده است و آیا بهتر نبود از روزهای نخست شروع به کار پیامرسانها این مرکز تجهیز و راه‌اندازی می‌شد؟ گفت: مسئله حائز اهمیتی که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است مشکل اصلی پیامرسانها است. برخلاف اینکه عنوان می‌شود مشکل اصلی سخت‌افزار و ارتباطات است، ما معتقدیم مشکل اصلی پیامرسانها نرم‌افزار و تجربه کاربری است. با توجه به امکاناتی که مرکز ملی فضای مجازی برای پیامرسانها در نظر گرفته و طبق مصوبه باید در اختیار آنها قرار دهیم ما باید در سه سطح ابتدایی، میانی و ملی به آنها خدمات ارائه دهیم. با این حال بررسی‌های مرکز ملی فضای مجازی نشان می‌دهد پیام‌رسان‌های داخلی از نظر پهنای باند و تعداد کاربر هنوز به سطح ملی هم نرسیده‌اند. هرچند در طی همین مدت همکاران من در وزارت ارتباطات مشکلات ریز و درشت پیامرسانها در حوزه‌های فنی و ارتباط با اپراتورها را برطرف کرده‌اند.
وی ادامه داد: پیش از این خدماتی چون ارائه فضای موردنیاز برای استقرار سرورها، پهنای باند شبکه ملی اطلاعات و پهنای باند اینترنت بین‌الملل رایگان و وام وجوه اداره شده که تاکنون سه سال مدت تنفس این وام تمدید شده است و هیچ‌گونه جریمه‌ای هم نشده‌اند برای پیامرسانها در نظر گرفته شده است، با این شرایط مرکز ملی فضای مجازی نظرش این بود با اینکه پیامرسانها حتی اگر به سطح ملی هم نرسیده‌اند، حمایت‌ها و ارائه امکانات ادامه پیدا کند به همین دلیل امکانات این مرکز داده در اختیارشان قرار گرفته است.
عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت همچنین در پاسخ به این سؤال که باتوجه به تفاوت قدرت زیرساخت پیام‌رسان‌های داخلی با پیام‌رسان‌های غیربومی(در تعداد سرورها) آیا این میزان حمایت می‌تواند کافی باشد یا باید برای به نتیجه رسیدن، محدودیت‌هایی علیه غیربومی‌ها اعمال شود؟ گفت: ما محدود کردن پیام‌رسان‌های غیربومی را یک‌بار تجربه کردیم اما در آن بازه زمانی توسعه و کاربری پیام‌رسان‌های بومی اتفاق نیفتاد. این در حالی است که همان زمان مدیران پیامرسانها عنوان کردند که ظرفیت میزبانی از 20 میلیون کاربر را دارند. پس از این، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات عنوان کردند که برآوردهای کارشناسی ما نشان می‌دهد این پیامرسانها توانایی میزبانی از یک و نیم تا دو میلیون کاربر را دارند اما مقرر شد که امکانات را در اختیار پیامرسانها قرار دهیم تا بتوانند خودشان را به نقطه مطلوب برسانند.
بنابی در تشریح وضعیت پیامرسانها در زمان فیلتر تلگرام گفت: در آن بازه زمانی برخلاف برخی از اظهارات، پیامرسانها مشکل سخت‌افزار نداشتند بلکه مشکلشان نرم‌افزاری بود مشکلی که هم اکنون نیز به مراتب کمتر شده ولی ادامه دارد. از سویی اسناد میزان کمک‌های مالی و سخت‌افزاری که به پیامرسانها شده موجود است. به‌عنوان نمونه یکی از پیام‌رسان بیشترین کمک مالی را هم به‌صورت نقدی و هم به‌صورت خدمات از وزارت ارتباطات دریافت کرده اما همچنان نسخه ios این پیام‌رسان در دسترس کاربران قرار نگرفته است.
وی افزود: با شرایطی که مشکل اصلی پیامرسانها ارائه خدمات خاص و بومی است، اگر پیامرسانها بتوانند این خدمات را متنوع و باکیفیت کنند چرا کاربران از آنها استفاده نکنند؟ کدام کاربر می‌تواند از طریق تلگرام یا واتس‌آپ پول جابه‌جا کند، یا بلیط قطار خریداری کند؟ این در حالی است که اگر یک پیام‌رسان بومی بتواند خدمات قابل ملاحظه‌ای را ارائه دهد کاربران به آن اعتماد می‌کنند.
عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت در ادامه در پاسخ به این سؤال که با توجه به این اظهارات که مشکل پیامرسانها سخت‌افزار نیست بلکه نرم‌افزار است پس چرا این مرکز داده راه‌اندازی شده است؟، بیان کرد: این مرکز داده قابلیت ایجاد خدمات جدید را برای پیامرسانها در دسترس قرار می‌دهد تا بتوانند با پیام‌رسان‌های غیربومی متمایز شوند. اگرچه این خدمات هم اکنون نیز در برخی از پیامرسانها هستند اما برای افزایش کیفیت نیاز است تا این زیرساخت‌ها در اختیارشان قرار بگیرد. علاوه‌بر این ایجاد چنین مراکزی جلوی تهدیدات را می‌گیرد و اگر پیام‌رسان‌های خارجی ارائه خدمات به کاربران ایرانی را قطع کنند دیگر مشکلی در زیرساخت برای میزبانی از کاربران ایرانی نداریم. از دیگر سو باید توجه داشت که اگر اقدام به فیلتر کردن پیام‌رسان‌های خارجی کنیم، پیام‌رسان‌های داخلی تبدیل به خودروسازهای داخلی می‌شوند که هم اکنون بحث درباره کیفیت و خدمات آنها بسیار است. باید فضای رقابت بین پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی مهیا باشد.
بنابی با اشاره به اینکه پیش از این تمام انتقادها بر این بود که اگر پیامرسانها کار نمی‌کنند دلیلش ضعف زیرساخت و نبود سرور است، اظهار داشت: منتقدین همواره شرایط پیام‌رسان‌های داخلی با خارجی را از نظر زیرساخت مقایسه می‌کنند این در حالی است که به‌عنوان نمونه تلگرام همزمان با افزایش کاربرانش اقدام به توسعه زیرساخت و سرورهایش کرده است، بنابراین مطمئن باشید اگر پیام‌رسان‌های داخلی بتوانند اعتماد کاربران را جلب و اقناع کنند که سرویس آنها سرویس خوبی است، هرچه تعداد کاربران آنها افزوده شود ما خدمات سخت‌افزاری بیشتری در اختیار آنها قرار می‌دهیم اما این درست نیست که یک پیام‌رسان با ظرفیت محدود توقع داشته باشد که تمامی ضعف‌های آن را دولت مرتفع نماید.
حمایت از پیامرسانها مرحله‌ای
و طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی خواهد بود
محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در گفتوگو با کیهان در پاسخ به این سوال که چرا راه‌اندازی مرکز داده شهید قاسم سلیمانی دیر انجام شد؟، گفت: طبق مصوبه سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی مصوبه شورای عالی فضای مجازی تأکید شده است که اقدام‌ها و حمایت‌ها مرحله‌ای و در سه سطح ابتدایی، میانی و ملی باید انجام شود. بر اساس همین مصوبه حمایت‌ها دائمی‌نیست و تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که سه پیام‌رسان با پنج میلیون کاربر ایجاد شوند. علاوه‌بر این تأکید شده که متناسب با پیشرفت باید اقدام‌های حمایتی صورت بگیرد.
آذری جهرمی افزود: در مرحله اول به پیامرسانها امکاناتی چون رک، سرور، پهنای باند رایگان و وام ارائه شد و همچنین تعرفه شان را یک سوم کردیم. در مرحله دوم نیز طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی در مرکز داده‌ای که رونمایی شد به پیام‌رسان‌های منتخب سرور داده می‌شود علاوه‌بر این در آینده قرار است اتصال متقابل پیامرسانها با شبکه‌های ثابت و تلفن همراه برقرار شود، یعنی اگر در حال حاضر شما با تلفن همراه خودتان با یک شماره همراه دیگر تماس برقرار کنید هزینه‌اش دقیقه‌ای 90 تومان محاسبه می‌شود اما با این اقدام اگر شما از طریق یک پیام‌رسان داخلی به پیام‌رسان داخلی شخص دیگری ارتباط برقرار کنید رایگان است اما اگر با همان پیام‌رسان با تلفن همراه شخص دیگری تماس بگیرید هزینه‌اش دقیقه‌ای 25 تومان محاسبه می‌شود و این امتیاز بسیار بزرگی برای توسعه پیام‌رسان‌های داخلی است که تماما مرحله‌ای و طبق همان مصوبه‌ای که عنوان کردم صورت می‌گیرد.
وی تأکید کرد: مرکز داده شهید حاج قاسم سلیمانی تنها برای پیامرسانها نیست، بلکه سرویس‌های موتور جست‌وجو و ایمیل و آموزش مجازی نیز از این مرکز داده بهره‌مند خواهند شد.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه پیامرسانها نیز باید در افزایش توانمندی‌ها و خدماتشان تلاش کنند، بیان کرد: کاربران در شرایطی که یک پیام‌رسان داخلی و یک پیام‌رسان خارجی در دسترسشان است، نگران کیفیت، سرعت و حتی امنیت اطلاعاتشان هستند به همین دلیل ممکن است به سمت استفاده از پیام‌رسان خارجی بروند، با چنین شرایطی پیامرسانها باید خدماتی ارائه دهند که آن سرویس خارجی قادر به ارائه آنها نیست. در مصوبه شورای عالی فضای مجازی تشریح شده که چه سازمان‌ها و نهادهایی باید خدماتشان را از طریق پیام‌رسان‌های داخلی ارائه دهند، مشخص شده که وزارت ارشاد، قوه قضائیه، وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما و بانک مرکزی چه وظایفی در قبال پیام‌رسان‌های داخلی دارند.
آذری جهرمی افزود: ما معتقدیم مشکل پیام‌رسان‌های داخلی سرور و پهنای باند نیست، بلکه خدماتی است که باید از طریق پیامرسانها ارائه شود اما انحصار شده و ارائه نمی‌شود و این سبب می‌شود تا وجه تمایز بین پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی ایجاد نشود.
مدل حمایت از پیامرسانها باید اصلاح شود
رئیس هیئت‌مدیره ایمیل بومی چاپار در گفتوگو با کیهان در پاسخ به این سوال که آیا مشکل پیام‌رسان‌های داخلی نرم‌افزاری است یا سخت‌افزاری، گفت: اینکه عنوان شود پیام‌رسان‌های داخلی مشکل نرم‌افزاری دارند درست است اما نکته مهم این است که یا قرار است به پیامرسانها کمک شود و یا قرار است بهانه از دست پیامرسانها گرفته شود.
سلمان افشار افزود: با این شرایط به‌نظر می‌رسد اگر مدیران به مشکلات پیام‌رسان‌های داخلی‌اشراف دارند بهتر است اقداماتشان در راستای حل مشکلات آنها انجام شود. به واقع اگر قرار است حمایت‌ها در راستای رشد و توسعه پیام‌رسان‌های داخلی انجام شود باید حمایت‌ها به‌گونه‌ای باشد که مشکلاتشان حل شود و این‌طور نباشد که اقدامی انجام شود اما نه در ارتباط با حل مشکلات بلکه با این نیت که اثبات شود پیام‌رسان‌های داخلی در ارائه خدمات ناتوان هستند.
وی ادامه داد: البته در بحث حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تنها وزارت ارتباطات نیست، بلکه طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی برای برخی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های حاکمیتی وظایفی تعیین شده که اگر به این وظایف عمل شود مشکلات پیامرسانها به مرور زمان حل خواهد شد اما شیوه حمایت دولت که مشکلات را بداند اما آنها را مرتفع نکند نیز غلط است و باید مدل حمایت از پیامرسانها اصلاح شود.
مشکلات پیامرسانها تنها نرم‌افزاری نیست
مدیر پیام‌رسان بومی ایتا نیز در گفتوگو با کیهان در پاسخ به این سوال که آیا مشکل پیام‌رسان‌های داخلی سخت‌افزاری است یا نرم‌افزاری، گفت: به واقع یکی از مشکلات پیام‌رسان‌های داخلی که مورد اقبال کاربران واقع شدند زیرساخت و نبود سرور کافی بود، به همین دلیل پیشنهاد ایجاد مرکز داده مرکزی را به دولت ارائه کردیم که به‌صورت موقت خدمات و امکاناتی به سرویس‌های داخلی داده شود.
محسن غفاری افزود: اما اینکه عنوان شود مشکل پیام‌رسان‌های داخلی تنها نرم‌افزاری است درست نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند که پیام‌رسان‌های داخلی آن‌طور که باید به نقطه مطلوب نرسند. علاوه‌بر این مشخص نیست که چه تعداد سرور قرار است در اختیار پیامرسانها قرار بگیرد، در حال حاضر پیام‌رسان ایتا تعداد قابل توجهی از سرور را در اختیار دارد و سرورهایی که قرار است در اختیار ما قرار بگیرد باید بتواند ظرفیت قابل توجهی را در اختیار ما قرار دهد که اگر این‌طور نباشد این حمایت باز هم کم است.
غفاری ادامه داد: متأسفانه در بدنه مدیریتی فضای مجازی کشور اراده‌ای برای رشد پیام‌رسان‌های داخلی وجود ندارد و به جای اینکه مدیران از ما مطالبه کنند که خدمات ارائه دهیم، ما به دنبال این هستیم که بتوانیم دایره خدماتمان را توسعه دهیم. وی در واکنش به اظهارات عضو هیئت مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت گفت: نسخه ios پیام‌رسان ایتا نیز حدود پنج ماه است که در دسترس کاربران قرار گرفته و بهتر است مدیران اطلاعاتشان را درباره توانمندی‌های پیام‌رسان‌های داخلی به روز کنند.
اگر سرور بیشتری داشته باشیم
کاربران بیشتری خواهیم داشت
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس نیز در این‌باره به کیهان گفت: مسئله پیامرسانها صفر و یک نیست بنابراین مشکلات پیامرسانها تنها نرم‌افزار یا سخت‌افزار نیست.
مرتضی رحیمی‌افزود: ما اکنون حاضریم اثبات کنیم که با مدلی که در پیام‌رسان سروش پلاس در پیش گرفته ایم توانایی میزبانی کاربران بیشتری را داریم و این یعنی اگر سرور و سخت‌افزار کافی در اختیار ما قرار بگیرد می‌توانیم خدمات و امکانات بیشتری را به کاربران ارائه دهیم که موجب جذب کاربران بیشتری می‌شود.
رحیمی‌افزود: علاوه‌بر این، سخت‌افزار مرکز داده‌ای که افتتاح شده، سخت‌افزار قوی و قابل قبولی نیست. سرورهایی که قرار است در اختیار ما قرار دهند از سرورهایی که اکنون در اختیارمان است ضعیف‌تر است، علاوه‌بر این اگر قرار است سروش پلاس یا هر پیام‌رسان داخلی دیگری بتواند خدماتی به مانند خدمات تلگرام ارائه دهد باید مطالعه تخصصی شود که تلگرام با چه زیرساخت و چه تعداد سروری در حال خدمات‌دهی است.
چرا مدیران مشکلات واقعی پیامرسانها را حل نمی‌کنند؟
همچنین، مدیرعامل پیام‌رسان آی گپ در گفتوگو با کیهان در این‌باره گفت: اینکه پیام‌رسان‌های داخلی مشکلات نرم‌افزاری دارند صحیح است اما این مشکل به تنهایی نیست بلکه مجموعه‌ای از مشکلات زیرساخت، دیتا سنتر و معماری و نرم‌افزار باعث شده تا پیام‌رسان‌های داخلی نتوانند به مانند رقبای خارجی پیشرفت کنند.
میثم عسگری افزود: علاوه‌بر این در نظر داشته باشیم که تا پیش از فیلتر تلگرام و روی کار آمدن پیام‌رسان‌های داخلی چه تجربه‌ای در ایجاد پیام‌رسان‌های داخلی داشته‌ایم؟ از سوی دیگر باید در نظر داشته باشیم که چه کسانی مشکلات پیامرسانها را تنها نرم‌افزاری می‌بینند، اگر این اظهارات را مدیرعامل مایکروسافت انجام دهد صحیح است اما افرادی این اظهارات را می‌کنند که یک نمونه موفق عملیاتی که توانایی رقابت با نمونه خارجی داشته باشد را نتوانستند ایجاد کنند.
عسگری ادامه داد: اگر مدیران معتقدند مشکل ما پیامرسانها نرم‌افزاری و فنی است چرا در این‌باره قدمی برداشته نمی‌شود؟ ما معتقد هستیم که مدیران راهکاری برای حل مشکلات واقعی پیام‌رسان‌های داخلی ندارند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تعداد سروری که قرار است در این مرحله در اختیار پیامرسانها قرار بگیرد نیاز سخت‌افزاری آنها را مرتفع می‌کند یا خیر؟، تصریح کرد: باتوجه به‌وجود پیام‌رسان‌های تلگرام و واتس‌آپ که در حال خدمات‌دهی هستند اگر قرار باشد که همچنان این پیامرسانها فعال باشند و همچنان به تهدیدتشان ادامه دهند این سخت‌افزار و تعداد سروری که قرار است در اختیار پیام‌رسان‌های داخلی قرار بگیرد توجیهی ندارد اما اگر سیاست، سوق دادن کاربران به سمت پیام‌رسان‌های داخلی باشد 20 یا 30 سرور به هیچ وجه کافی نیست. در نظر داشته باشید که تعداد سرورهای پیام‌رسان‌های خارجی چندین برابر تعداد سرورهایی است که در اختیار پیام‌رسان‌های داخلی قرار گرفته است.
اهمیت فضای مجازی و لزوم راه‌اندازی
شبکه ملّی اطّلاعات از نگاه رهبر انقلاب
شبکه ملی اطلاعات بر اساس تحقق هدف مهم «استقلال شبکه» در سه لایه «زیرساخت»، «خدمات و کسب‌وکارها» و «محتوا» باید پیگیری و محقق شود. بی‌شک بخش مهمی‌از تحقق شبکه ملی اطلاعات منوط به حمایت و تقویت پیام‌رسان‌های داخلی است.
رهبر انقلاب که پیش از این‌بارها بر اهمیت فضای مجازی و لزوم راه‌اندازی شبکه ملّی اطّلاعات تأکید داشته‌اند، دوم شهریورماه امسال نیز در ارتباط تصویری با هیئت دولت در باب اهمیت فضای مجازی ضمن گلایه از عقب ماندن از زمانبندی تحقق شبکه ملی اطلاعات فرمودند: «یک مسئله که من اصرار دارم روی آن تکیه بکنم، مسئله فضای مجازی است؛ خب فضای مجازی خیلی مهم است. آقایانی که در زمینه فضای مجازی نظراتی دارند و ابراز می‌کنند و گاهی می‌گویند که این جزو زندگی اصلی مردم است - که ما هم قبول داریم؛ الان واقعاًً فضای مجازی، یک بخش حقیقی از زندگی مردم شده؛ حالا دولت الکترونیک و از این قبیل که به جای خود محفوظ است- شکّی نیست [امّا] آنچه عرضِ من است و من روی آن تکیه می‌کنم این است که فضای مجازی بدون اختیار ما، از بیرون از اختیارِ ما دارد مدیریّت می‌شود؛ بحث این است. فضای مجازی یک چیزی نیست که آدم بتواند مثل یک آب روانی هر جور که می‌خواهد از آن استفاده بکند؛ دیگران دارند این آب را به یک سمتی که خودشان می‌خواهند هدایت می‌کنند؛ آنها دارند مدیریّت می‌کنند این فضا را. خب وقتی که ما می‌دانیم کسانی از بیرون دارند فضای مجازی را - که ما هم دست‌اندرکارش هستیم و مبتلابهِ ما است- هدایت می‌کنند و مدیریّت می‌کنند، ما نمی‌توانیم بیکار بنشینیم در مقابل او؛ ما نمی‌توانیم مردممان را که با فضای مجازی ارتباط دارند، بی‌پناه رها کنیم در اختیار آن مدیری که دارد پشت پرده، فضای مجازی را اداره می‌کند. عوامل مسلّط بین‌المللی در این زمینه‌ها به شدّت فعّالند: از لحاظ خبردهی، خبررسانی، تحلیل داده‌ها و امثال گوناگون؛ هزاران کار دارد انجام می‌گیرد روی فضای مجازی. به خاطر این است که بنده روی مسئله شبکه ملّی اطّلاعات این همه تأکید می‌کنم. این شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملّی فضای مجازی که تشکیل داده‌ایم و بنده اصرار داشتم و دارم که این [شورا] تشکیل بشود و رؤسای محترم در آن شرکت کنند و تصمیم‌گیری کنند و اجرا کنند، به‌خاطر اهمیت این مسئله است؛ نمی‌شود این مسئله را رها کرد. و من می‌بینم که آن اهتمام لازم به خرج داده نمی‌شود. خب الان شبکه ملّی اطّلاعات اجزائی دارد، این اجزا باید در زمان‌بندی‌های مشخّص تحقّق پیدا کند؛ آدم می‌بیند که تحقّق پیدا نمی‌کند، از زمان‌بندی‌ها عقبند؛ یا سیاست‌های اصولی‌ای در زمینه پهنای باند وجود دارد که مکرّر ابلاغ شده، خب این سیاست‌ها باید رعایت بشود و اینها مورد درخواست و تأکید مؤکّد اینجانب است.»
چشم‌ها را باید شست
جور دیگر باید دید
در جمع‌بندی این گزارش ذکر چند نکته ضروریست.
نخست اینکه در اظهارات وزیر ارتباطات و عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت پاسخ روشنی به چرایی تعلل هفت ساله در تامین زیرساخت‌هایی همچون این مرکز داده جدید دیده نمی‌شود، از سویی تأکید بر رقابتی بودن فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی با رقبای سرسخت خارجی از سوی مسئولان وزارت ارتباطات به نوعی گویای این است که آنها ظاهرا اهمیت کنترل پیام‌رسان‌های خارجی و تلاش برای تجهیز و تامین سریع نیازهای پیام‌رسان‌های داخلی برای پیروزی در این رقابت را خیلی جدی نگرفته‌اند! اینکه ما در مقام یک مسئول حوزه مجازی طوری موضع بگیریم که عرصه فعالیت پیامرسانها عرصه رقابت است و پیام‌رسان‌های داخلی باید با تقویت خود در ابعاد سخت‌افزار و نرم‌افزار برای این رقابت تلاش کنند، این معنی را در ذهن متبادر می‌کند که در این رقابت هر کدام پیروز شد برای مسئولان حوزه مجازی ما تفاوتی نمی‌کند حال آنکه پیروزی پیام‌رسان‌های خارجی یعنی به غارت رفتن اطلاعات مهم کشور و کاربران و تقدیم دو دستی فضای اجتماعی کشور به دشمنانی که از هر فرصت و امکانی برای آسیب زدن به کشورمان در عرصه‌ها و جنبه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و... فروگذار نمی‌کنند. آیا مسئولان ما متوجه نیستند که باید با تقویت همه‌جانبه پیام‌رسان‌های امن داخلی و جلوگیری از سیطره خارجی‌ها در این عرصه به رسالت خود عمل کنند؟
تعلل در حمایت همه جانبه از پیام‌رسان‌های داخلی در حالی است که موضع مسئولان این حوزه نباید موضع داور بی‌طرف در رقابت نابرابر پیام‌رسان‌های بومی و خارجی باشد بلکه وظیفه حمایت عملی و ارتقای سطح کیفی پیام‌رسان‌های بومی از مهم‌ترین وظایف آنها است.
از سوی دیگر گویا این مسئولان بعد از فیلتر تلگرام تازه به یاد حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی افتاده‌اند هرچند مسئولان وزارت ارتباطات در بیان و عمل نشان داده‌اند که حتی در مواردی همچون دادن سرور به پوسته‌های تلگرام مثل‌هاتگرام و تلگرام طلایی به دنبال دور زدن حکم قضایی فیلتر تلگرام بوده‌اند آن هم پس از محرز شدن نقش این پیام‌رسان در دامن‌زدن به اغتشاشات تا سر حد دادن فضا به معاندین برای آموزش ساخت بمب دستی و نحوه ایجاد آشوب یا نقش مستقیم فضای بی‌در و پیکر و بدون نظارت تلگرام در دامن‌زدن به نوسانات ارزی و قیمت سکه به خصوص در اواخر سال 96 و اوایل سال 97 و ضربات مهلک این فعالیت‌ها بر اقتصاد کشور در کنار آسیب‌های مهم فرهنگی که قابل توجه است.
نکته بعدی اینکه مقایسه رقابت پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی‌ها با انحصار صنایع خودرو‌سازی هم مقایسه کاملی نیست چرا که نشان‌دهنده بی‌اطلاعی از خطرات رها شدن پیام‌رسان‌های غیربومی است. اکنون مثلا در آمریکا ممکن است خودروی چینی وارد شود اما جلوی فعالیت پیام‌رسان چینی گرفته می‌شود.
از سوی دیگر اظهارات وزیر ارتباطات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه پیامرسانها نیز باید در افزایش توانمندی‌ها و خدماتشان تلاش کنند، قابل قبول اما آیا به راستی سطح حمایت‌ها و تسهیلات در نظر گرفته شده مسئولان امر برای پیام‌رسان‌های داخلی به اندازه‌ای هست که کشور را از خطرات جولان پیام‌رسان‌های خارجی نجات دهد؟
درباره اینکه وزیر جوان می‌گوید «کاربران در شرایطی که یک پیام‌رسان داخلی و یک پیام‌رسان خارجی در دسترسشان است، نگران کیفیت، سرعت و حتی امنیت اطلاعاتشان هستند به همین دلیل ممکن است به سمت استفاده از پیام‌رسان خارجی بروند» باید گفت اولا سؤال اینجاست جناب وزیر و دولت محترم در شرایطی که یک پیام‌رسان داخلی و یک پیام‌رسان خارجی در دسترس باشد چه وظیفه‌ای جز کمک همه‌جانبه به پیام‌رسان داخلی برای غلبه بر رقیب خارجی دارند؟ از سوی دیگر جناب وزیر متوجه اثرات دامن‌زدن به شایعاتی همچون بحث امنیت اطلاعات در پیام‌رسان‌های داخلی هستند؟
در هر صورت به‌نظر می‌آید تحقق شبکه ملی اطلاعات و از جمله سروسامان دادن به وضعیت پیامرسانها و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک پازل بزرگ و مهم این هدف ارزشمند نیازمند اصلاح یا تغییر و تقویت شیوه‌های حمایت دولت از پیام‌رسان‌های داخلی با پذیرش خطرات جولان بی‌در و پیکر پیام‌رسان‌های خارجی در
کشور است.
«محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات: طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی اقدام‌ها و حمایت‌ها از پیامرسانها مرحله‌ای و در سه سطح ابتدایی، میانی و ملی باید انجام شود. ما معتقدیم مشکل پیام رسان‌های داخلی سرور و پهنای باند نیست، بلکه خدماتی است که باید از طریق پیام رسان‌ها ارائه شود اما انحصار شده و ارائه نمی‌شود و این سبب می‌شود تا وجه تمایز بین پیام رسان‌های داخلی و خارجی ایجاد نشود.
«سجاد بنابی» عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت: برخلاف اینکه عنوان می‌شود مشکل اصلی پیام‌رسان‌های داخلی سخت‌افزار و ارتباطات است، ما معتقدیم مشکل اصلی پیامرسانها نرم‌افزار و تجربه کاربری است. هر چه تعداد کاربران پیام رسان‌های داخلی افزوده شود ما خدمات سخت‌افزاری بیشتری در اختیار آنها قرار می‌دهیم اما این درست نیست که یک پیام رسان با ظرفیت محدود توقع داشته باشد که تمامی ضعف‌های آن را دولت مرتفع نماید.
«محسن غفاری» مدیر پیام‌رسان بومی «ایتا»: اینکه عنوان شود مشکل پیام رسان‌های داخلی تنها نرم‌افزاری است درست نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند که پیام رسان‌های داخلی آن‌طور که باید به نقطه مطلوب نرسند.متاسفانه در بدنه مدیریتی فضای مجازی کشور اراده‌ای برای رشد پیام رسان‌های داخلی وجود ندارد و به جای اینکه مدیران از ما مطالبه کنند که خدمات ارائه دهیم، ما به دنبال این هستیم که بتوانیم دایره خدماتمان را توسعه دهیم.
«مرتضی رحیمی» مدیرعامل پیام رسان «سروش پلاس»: اگر سرور و سخت‌افزار کافی در اختیار ما قرار بگیرد می‌توانیم خدمات و امکانات بیشتری را به کاربران ارائه دهیم که موجب جذب کاربران بیشتری می‌شود. اگر قرار است پیام رسان‌های داخلی بتواند خدماتی به مانند خدمات تلگرام ارائه دهند باید مطالعه تخصصی شود که تلگرام با چه زیرساخت و چه تعداد سروری در حال خدمات‌دهی است.
«میثم عسگری» مدیرعامل پیام‌رسان «آی‌گپ»: اینکه پیام رسان‌های داخلی مشکلات نرم‌افزاری دارند صحیح است اما این مشکل به تنهایی نیست بلکه مجموعه‌ای از مشکلات زیر ساخت، دیتا سنتر و معماری و نرم‌افزار باعث شده تا پیام رسان‌های داخلی نتوانند به مانند رقبای خارجی پیشرفت کنند. اگر مدیران معتقدند مشکل ما پیام رسان‌ها نرم‌افزاری و فنی است چرا در این باره قدمی برداشته نمی‌شود؟ ما معتقد هستیم که مدیران راه کاری برای حل مشکلات واقعی پیام رسان‌های داخلی ندارند.
«سلمان افشار» رئیس‌هیئت‌مدیره ایمیل بومی«چاپار»: در بحث حمایت از پیام رسان‌های داخلی تنها وزارت ارتباطات نیست، بلکه طبق مصوبه شورای عالی فضای مجازی برای برخی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های حاکمیتی وظایفی تعیین شده که اگر به این وظایف عمل شود مشکلات پیام رسان‌ها به مرور زمان حل خواهد شد اما شیوه حمایت دولت که مشکلات را بداند اما آنها را مرتفع نکند نیز غلط است و باید مدل حمایت از پیام رسان‌ها اصلاح شود.