گالیا توانگر
 دانشجوی ارشد (سراسری- شبانه) ادبیات پایداری است. برای ثبت‌نام‌ ترم جدید اقدام کرده است، اما در کمال ناباوری متوجه می‌شود که از‌ ترم سوم علاوه ‌بر پرداخت شهریه‌ ترمی‌ دانشگاه باید 4 میلیون تومان هم اضافه بر آن بابت پایان‌نامه بپردازد. با این احتساب باید نزدیک 7 تا 8 میلیون تومان آن هم یکجا پرداختی داشته باشد. برای او که کارمند یک مرکز فرهنگی است، این هزینه به معنای این است که شاید این ‌ترم نتواند ثبت‌نام داشته باشد.
حکایت شهریه‌های سنگین دانشگاه‌ها به‌ ویژه در مقطع ارشد و دکتری، حکایت تلخی است که این واقعیت تلخ را به همگان قبولانده که تحصیل متعلق به قشر مرفه جامعه است و اقشار کم برخوردار به سختی می‌توانند از این امکان برخوردار شوند. چه بسیار استعدادهایی که در نیمه راه تحصیل درمانده و از ادامه راه بالاجبار جا می‌مانند.
عدم شفاف‌سازی جدول شهریه
هنگام انتخاب رشته دانشگاهی در سه مقطع (کارشناسی، ارشد و دکتری)، این توصیه در سایت سنجش به چشم می‌خورد که متقاضیان قبل از انتخاب رشته، برای مشاهده جدول شهریه‌ها به سایت دانشگاه‌های مورد نظر مراجعه کنند. می‌توان در یک جست‌وجوی کلی دریافت که بسیاری از دانشگاه‌ها از ارائه جدول شهریه خودداری کرده‌اند و هیچ‌گونه شفاف‌سازی در این مورد پیش روی متقاضیان دانشگاهشان قرار نداده‌اند. بیشتر مواردی هم که اعلام شده، رقم‌های تخمینی‌اند.
مریم عظیمی‌متقاضی یکی از دانشگاه‌های بنام کشور با گلایه به گزارشگر کیهان می‌گوید:
«تا همین دو یا سه سال قبل دانشگاه‌ها در دفترچه انتخاب رشته نسبت به ارائه جدول شهریه خود اقدام می‌کردند و رویکرد روشنی داشتند، اما در دفترچه انتخاب رشته دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر هیچ‌گونه اطلاعات روشنی پیش روی متقاضی قرار نمی‌دهند. ضمن اینکه در سایت دانشگاه‌ها نیز به روشنی جدول شهریه اعلام نمی‌گردد و تنها با پرس‌وجو حضوری از دانشگاه و یا دانشجویان دانشگاه مذکور می‌توان پاسخی در حد میانگین هزینه‌ها دریافت کرد.»
وی در ادامه با ناراحتی می‌گوید: «دیگر ملاک قبولی و پذیرفته شدن در دانشگاه تنها رد شدن از سد کنکور نیست، بلکه بعضی‌ها با پرداخت شهریه‌های نجومی - حتی بدون شرکت در آزمون‌های رسمی-  می‌توانند صندلی بهترین رشته‌ها را در دانشگاه‌های به اصطلاح پولکی احراز کنند. این‌گونه یک متقاضی با رتبه بسیار عالی تنها به این دلیل که سهمیه پذیرشِ دانشگاه‌هایِ سراسری(روزانه) اندک هستند، از تحصیل باز می‌ماند و دیگری بدون آزمون و پیامکی مثلا برای مقطع دکتری فلان دانشگاه با شهریه‌های نجومی دعوت به تحصیل می‌شود. به جد می‌توان گفت؛ این سیستم مصداق بارز بی‌عدالتی آموزشی است.»
تحصیلات عالیه در انحصار قشر مرفه
ظرفیت‌های قبولی در دانشگاه سراسری(روزانه) همواره پایین بوده است، اما برای مثال با نگاهی به دفترچه انتخاب رشته 1400- 99 مقطع دکتری کاملاً مشهود بود که پذیرش در این نوبت، امسال، حقیقتا انگشت شمار بوده، به‌گونه‌ای که احساس شد  با یک تلنگر به متقاضی- با زبان بی‌زبانی- می‌گویند اگر می‌خواهی درس بخوانی، باید جیبت چاق باشد.
علی سید‌زاده یک متقاضی مقطع دکتری تاریخ ایران بعد از  اسلام نوبت روزانه در حالی که دفترچه انتخاب رشته با ظرفیت‌های پذیرش را رو‌به‌رویمان می‌گذارد، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «برای مثال دانشگاه تهران 2 نفر، دانشگاه بین‌المللی
امام خمینی(ره) قزوین تنها 1 نفر، دانشگاه شهید بهشتی 3 نفر و دانشگاه الزهرا(س) 5 نفر منحصراً زن پذیرش دارند.»
این رقم‌های پایین پذیرش در دانشگاه سراسری (نوبت روزانه) تنها یک مفهوم دارد و آن این است که تحصیل در مقاطع بالا متعلق به اقشار مرفه‌تر جامعه بوده و اقشار کم درآمد اگر بخواهند ادامه تحصیل داشته باشند، بیش از آنکه رنج درس خواندن متوجه حالشان باشد، باید رنج پرداخت شهریه‌های نجومی را به جان بخرند.»
سمیرا یارعلی یک متقاضی مقطع دکتری تاریخ اسلام نیز با‌ اشاره به ظرفیت‌های بسیار محدود پذیرش در دانشگاه سراسری نوبت روزانه برایمان توضیح می‌دهد: «دانشگاه‌تربیت مدرس بدون ارائه خوابگاه تنها 1 نفر، دانشگاه تهران 2 نفر، شیراز 3 نفر، خرم‌آباد 3 نفر و تمام. یعنی پذیرش امسال رشته ما در سراسر کشور نوبت روزانه فقط و فقط 9 نفر بوده است!»
چقدر هزینه کنیم
تا مدرک‌مان را قاب بگیریم؟
شهریه می‌تواند برای داوطلبان دانشگاه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار باشد به خصوص از آنجایی که قرار است این هزینه‌ها برای چهار سال ادامه پیدا کند.
با بررسی جدول شهریه مقطع دکتری دوره‌ها و دانشگاه‌های مختلف و اطلاعیه‌های منتشر شده در سال‌های گذشته پیش‌بینی می‌شود، امسال نیز شهریه دکتری 99 با افزایش حداقل 10 و حداکثر 15 درصدی نسبت به شهریه دکترای سال گذشته رو‌به‌رو شود.
گران‌ترین دانشگاه‌های کشور پردیس‌های خودگردان هستند که سقف شهریه آنها برای سال تحصیلی۱۴۰۰- 99 در وضعیت حد اکثری رشته‌های علوم انسانی، نسبت به سال گذشته با احتمال افزایش 10 تا 15 درصدی نسبت به شهریه سال گذشته، این‌گونه تخمین زده می‌شود: شهریه ثابت حدود ده میلیون تومان+ شهریه هر واحد نزدیک 800 هزار تومان. اگر هشت واحد در‌ترم اول گرفته شود، چیزی حدود  18 تا 19 میلیون تومان بابت رشته‌های علوم انسانی در مقطع دکتری(وضعیت حداکثری) باید پرداخت کرد! شهریه پایان نامه در همین دانشگاه حدود 15 میلیون تومان برای‌ترم پیش رو تخمین زده می‌شود.
بنابراین با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شوید باید بالای 100 میلیون تومان بابت رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه پردیس خود گردان بپردازید تا مدرک دکتری خود را قاب شده بر سینه دیوار خانه‌تان ببینید. ضمنا نباید فراموش کنید که واحدی را نیفتید که در آن صورت پرداختی به مراتب بیشتر خواهد بود.
میترا حسن آبادی یک دانشجوی مقطع دکتری یکی از رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه آزاد برایمان توضیح می‌دهد:
«حداکثر شهریه ثابت در دانشگاه ما برای‌ترم پیش رو 7 میلیون تومان+ شهریه هر واحد حدود 700 هزار تومان. اگر هشت واحد در ‌ترم اول گرفته شود، چیزی حدود 13 تا 14 میلیون تومان بابت رشته‌های علوم انسانی در مقطع دکتری(وضعیت حداکثری)  باید پرداخت کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «این محدوده شهریه مربوط به ‌ترم اول است، چون در حال حاضر شهریه متغیر واحد‌های عملی و پایان‌نامه اعلام نشده است.
ضمنا هر داوطلب می‌بایست در‌ ترم اول هزینه خدمات آموزشی و بیمه را نیز علاوه‌بر شهریه خود پرداخت کند که در سال پیش مبلغ هزینه خدمات آموزشی 170 هزار تومان و هزینه بیمه 3150 تومان بوده است.»
از وی سؤال می‌کنم: آیا شهریه متغیر دکترای دانشگاه آزاد برای ورودی‌های 1400- 99 تا آخر دوره تحصیل بدون تغییر است؟ این دانشجو پاسخ می‌دهد: «خیر، بنا بر صلاح دید مسئولان شهریه متغیر دکتری دانشگاه آزاد در هر سال دستخوش تغییراتی می‌شود.»
مدرک دریافتی‌مان را کجا ارائه دهیم؟!
صابر مهدی‌زاده یک فارغ‌التحصیل مقطع دکتری جغرافیا از دانشگاه آزاد با تلخندی می‌گوید: «من دبیر دبیرستان هستم، این همه هزینه کردم، در نهایت حتی مدرکمان مورد تایید وزارتخانه برای اعمال در حکم حقوق‌مان قرار نگرفته است.»
رضا نجار پور دکتری روانشناسی جویای کار می‌گوید: «از دانشگاه غیرانتفاعی فارغ‌التحصیل شدم. پدرم یک کارمند ساده است و با مشقت توانستیم هزینه دانشگاه را بپردازیم، حالا باید دائما سرکوفت خانواده را تحمل کنم که چرا سر کار نمی‌روی؟»
میترا خسرو بیگ یک دانشجوی مقطع ارشد ادبیات پایداری (سراسری نوبت شبانه) برایمان با بغض می‌گوید: «از‌ترم سوم دانشگاه سراسری (نوبت شبانه) ما را مجبور کرده‌اند که 4 میلیون تومان بالاجبار هزینه پایان نامه را علاوه‌بر هزینه‌ترمی‌خود بپردازیم. آیا این انصاف است که در یک‌ترم به یک‌ باره دوبرابر‌ترم قبل مجبور به پرداخت شویم. می‌توانستند هزینه پایان نامه را آخر سر و در‌ترم آخر مطالبه کنند.»
افزایش 15 درصدی شهریه دانشگاه پیام نور در سال جدید
شهریه ثابت دانشگاه پیام نور در سال تحصیلی جدید برای‌ترم مهر نسبت به سال تحصیلی گذشته افزایش 15 درصدی دارد.
بدین‌ترتیب شهریه ثابت دانشجویان مقطع کارشناسی برای مناطق 1 و 2 به میزان 271 هزار تومان است و برای مناطق 3، 4 و 5 شهریه ثابت 224 هزار تومان است.
بر همین اساس به طور متوسط شهریه هر‌ترم تحصیلی برای دانشجویان کارشناسی پیام نور در مهر 99 به طور متوسط حدود 700 تا 1 میلیون تومان خواهد بود.
یکی از دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور- که نمی‌خواهد نامش ذکر شود- مدعی است دانشگاه درباره این افزایش شهریه هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی نکرده است و همچنین جدول شهریه را در زمان انتشار این خبر منتشر نکرده است.»
اگر این افزایش برای دانشجویان مقطع ارشد نیز اعمال شده باشد، شهریه ثابت دانشجویان کارشناسی ارشد در سال تحصیلی جدید برابر با یک میلیون و سیصد و دوازده هزار تومان
خواهد بود.
اصلاح شهریه پایه در دانشگاه آزاد
قرار است واحدهای دانشگاه آزاد در اخذ شهریه به سه ‌سطح طبقه‌‌بندی شوند و بر اساس این سه‌ طبقه شهریه‌ها نیز دریافت شوند.
پیش از این رویه به این شکل بوده که مثلا شهریه دانشجویی که در یک شهر دور افتاده زندگی می‌کرد، با شهریه دانشجویی که در یک کلانشهر زندگی می‌کرد، برابر باشد؛ موضوعی که به ‌اعتقاد مسئولان دانشگاه از عدالت به دور است، چرا که دانشجویی که در یک شهر دور افتاده زندگی می‌کند، ازنظر وضعیت اقتصادی ضعیف‌‌تر از دانشجویی است که در شهر تهران زندگی می‌کند. حالا قرار است این شهریه‌ها اصلاح و واقعی شوند.
دو فاکتور اصلی برای تعیین شهریه در نظر گرفته شده است؛ اولی عرضه و تقاضا و فاکتور بعدی هم موقعیت واحد دانشگاهی ازلحاظ جغرافیایی. اینها دو فاکتور عمده و اصلی در تعیین شهریه‌ها خواهند بود.
دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی توضیح می‌دهد: «با ایجاد این تغییر، به ‌‌نوعی شهریه پایه در سرجمع، کاهش یافته و ضمن مجزا شدن شهریه پایه پزشکی در حوزه دکتری حرفه‌ای و پیراپزشکی، شهریه سایر رشته‌ها نیز در سه‌سطح بسته به واحد محل تحصیل دانشجو، تعیین خواهد شد.»
او با بیان اینکه با اجرای این طرح، مثلا شهریه یک رشته در دانشگاه آزاد تهران-  مرکزی بالاتر از شهریه همان رشته در واحد حاشیه تهران
(مثلا شهرقدس) خواهد بود، ادامه می‌دهد: «تاکنون رویه به این شکل بوده که مثلا شهریه دانشجویی که در ورامین و شهرقدس که از لحاظ اقتصادی ضعیف‌تر است، زندگی و تحصیل می‌کند، برابر با فردی است که در خود شهر تهران زندگی و تحصیل می‌کند، اما  اکنون ما به ‌دنبال اصلاح آن هستیم.»
آن ‌طور که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی وعده داده، واحدهای دانشگاه آزاد در اخذ شهریه به سه ‌سطح طبقه‌بندی خواهند شد.
به ‌عنوان مثال توصیه شده که به علوم‌‌پایه در کشور بیشتر اهمیت داده شود، بنابراین از آنجا که در این حوزه ظرفیت دانشگاه خالی است، تصمیم گرفته شده شهریه علوم‌پایه که تا پیش از این تقریبا دوبرابر رشته‌های علوم‌انسانی بوده است، کاهش داده شود.
دکتر طهرانچی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «ما باید در دو حالت آموزش حضوری و غیرحضوری، قیمت تمام‌ شده را محاسبه کنیم. واقعیت این است که ما‌ ترم گذشته غافلگیر شدیم و  اکنون می‌پذیریم این دو شیوه (آموزش حضوری و غیرحضوری) با یکدیگر متفاوت هستند، ولی باید کارشناسان به ما بگویند قیمت تمام‌ شده دروس نظری به ‌صورت مجازی و حضوری چقدر و تفاوتش چه میزان است؟ اگر قیمت تمام ‌شده در «دروس متغیر نظری» پایین بیاید، در کاهش قیمت شهریه تجدیدنظر خواهیم کرد و این قول را به دانشجویان می‌دهیم که ان‌شاءالله قیمت‌ها را در‌ترم آینده واقعی کنیم.» حال باید رفت و از دانشجویان ورودی جدید پرسید آیا این شیوه اصلاح شهریه حقیقتا در مهرماه شاملشان شده است؟