در شرایطی که دولت بدون توجه به پیامدهای افزایش قیمت کود بر تامین محصولات اساسی کشاورزی و معیشت کشاورزان در شرایط تحریم اقدام کرده است بایست از کشاورزان درخواست کرد که راهکارهای فنی را برای مواجهه با این فشارها به منظور تدوام تولید و تامین هزینه خانوارهای خود در نظر بگیرند.
تغییرات و افزایش قیمت کود یکی از عوامل تهدید امنیت غذایی کشورهایی است که بخش زیادی از نیازهای غذایی خود را بصورت داخلی تامین می­کنند. هزینه کود تقریباً یک سوم هزینه ­های عملیاتی محصولات زراعی و باغبانی را شامل می‌شود و اثرات افزایش قیمت آن بر قیمت تمام شده محصول تا دو برابر موثرتر از سایر عوامل محیط تولید است. با توجه به ثبات نسبی بازار جهانی کودهای اصلی طی سال‌های اخیر و به رغم رویه­ مورد عمل در سایر کشورها که در آنها قیمت کود تابع قیمت مواد اولیه، قیمت انرژی، نرخ‌های جهانی و همچنین عرضه و تقاضای داخلی و بین‌المللی کود است شاهدیم که دولت ما به یکباره قیمت انواع مختلف کودها را بین 500 تا 700 درصد افزایش داده است. در چنین شرایطی، اتخاذ راهبردهایی برای مواجهه با پیامدهای افزایش قیمت کود توسط کشاورزان اجتناب ناپذیر است.
ماجرای قیمت خرید محصولات کشاورزان
بررسی روند تغییرات سالانه قیمت خرید داخلی محصولات کشاورزان در گروه­‌های مختلف تولیدات شامل غلات، گیاهان صنعتی، انواع میوه، سبزیجات و صیفی‌­ها نشان می‌دهد که به جز محصولات موضوع خرید تضمینی (گندم، چغندرقند، دانه­‌های روغنی و...) که نرخ خرید آنها در هر سال ثابت است و توسط دولت مشخص می‌شود، قیمت خرید سایر محصولات زراعی و باغی از کشاورزان بیش از آنکه متاثر از عوامل داخلی زنجیره ارزش مانند عرضه و تقاضا، هزینه حمل‌ونقل، قیمت داخلی و جهانی نهاده‌های تولید و... باشد، تابع تورّم انتظاری، نرخ ارز، و همچنین عوامل مرتبط با دلالی غیرمفید است.
 به بیان دیگر، به علت فعالیت همزمان دلالان محصولات کشاورزی در فعالیت‌­های سفته ­بازی، افزایش قیمت نهاده ­ها از جمله کود و سموم کشاورزی هرگز باعث افزایش متناسب قیمت خرید محصولات کشاورزان نخواهد شد. حتی این امکان وجود دارد که پس از افزایش قیمت کود، دولت با گشودن درهای وارداتِ انواع کالاهای اساسی به بهانه تامین ذخائر استراتژیک در ماه‌های پایانی سال و تنظیم بازار، موجبات کاهش قیمت محصولات کشاورزی را فراهم آورد.
پیش‌بینی کاهش تولید گندم
افزایش چندین برابری قیمت کود در شرایطی رخ داد که دولت هنوز قیمت خرید تضمینی را اعلام نکرده است و همچنان علاقه‌­ای به افزایش نرخ خرید تضمینی گندم و سایر محصولات ندارد. پیامد مستقیم این اقدام، در خوش­بینانه­‌ترین سناریو منجر به کاهش شدید تولید گندم خواهد شد. به طور خاص تولید گندم به علت ساختار فنی آن نسبت به سایر محصولات، وابستگی مستقیم به قیمت تضمینی و همچنین امکان تامین نهاده‌های مورد نیاز توسط کشاورزان دارد.
 اغلب گندم­کاران به دلایل افزایش­ هزینه­‌ها و رویارویی با شرایط بی‌ثبات بازار سایر محصولات، توانایی تناوب کشت با محصولاتی با نیاز کود کمتری را ندارند و در نتیجه اولین پیامد افزایش قیمت کود، کاهش انگیزه کاشت، رها کردن و فروش زمین و نیز کاهش عملکرد در واحد سطح خواهد بود. در صورتی که سهم افزایش قیمت کود بر کاهش سطح زیر کشت و عملکرد در خوش­بینانه‌ترین وضعیت، 25 درصد کاهش تولید، و اثرات قیمت تضمینی قابل اعلام توسط دولت نسبت به هزینه‌های تولید گندم 50 درصد فرض شود، احتمال کاهش 100 درصدی تولید گندم و نیاز به واردات بیش از 7-8 میلیون تن گندم در سال زراعی پیش رو دور از انتظار نخواهد بود.
روش‌های مدیریت عواقب ناشی از افزایش قیمت کود
توسط کشاورزان
از روش‌های تجربه شده­ کاهش ریسک افزایش قیمت کود توسط کشاورزان می‌توان به متعدد کردن کشت­‌ها (چندکشتی و کشت مخلوط) از طریق کاشت ترکیبی از محصولات با نیاز کودی کمتر، تناوب کاشت با محصولات دارای نیاز کمتر کود، تغییر به ارقام کمتر حساس به کود، کاهش تعداد دفعات تغذیه گیاه، موکول کردن تغذیه خاک به سال بعد (در مورد محصولات باغی دارای ویژگی سال‌­آوری) و همچنین تغییر از کودهای شیمیایی به انواع کودهای با منشأ محلّی و طبیعی شامل کودهای دامی (گاو، گوسفند، مرغ و اسب)، بقایای گیاهی (هیومیک اسید و...)، کود سبز (انواع ماشک، منداب، خُلر، شبدر و...)، انواع کُمپوست، کودهای بیولوژیک (انواع ریزوبیوم، ازتوباکتر، میکوریزا، باکتری‌های فسفات و...) و انواع کودهای معدنی (گوگرد، گچ و...) قابل دسترسی در اکثر مناطق تولید است.
محمد شجاع‌الدینی،
عضو هیئت علمی دانشگاه و متخصص کشاورزی