باید این حقیقت را بپذیریم که نباید توقع داشت پدیده‌ای که ایجاد می‌شود، از همان ابتدا کامل باشد. بنای عالم این نیست؛ مهم‌ترین پدیده‌ای که در عالم خلقت اتفاق افتاد، بعثت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و تأسیس امت اسلامی بود، اما همین پدیده چگونه بود؟ پیامبر در زادگاه خودش و بین مردمی که او را به خوبی می‌شناختند، چقدر مورد آزار و اذیت قرار گرفت؟ حتی سال‌ها در شعب ‌ابی‌طالب در سخت‌ترین شرایط زندگی کرد به‌صورتی‌ که حتی آب و نان ضروری به او و یارانش نمی‌رسید؛ اما به مرور، اسلام از بزرگ‌ترین قدرت‌های جهان شد و امپراطوری‌های بزرگ را به زانو درآورد.
تکامل تدریجی پدیده‌ها
سیر تکامل پدیده‌های معنوی تدریجی است، پیروزی انقلاب اسلامی نیز در واقع مانند جوانه زدن یک گیاه بود که به تدریج درخت تنومندی می‌شود که در هر آن ثمره و میوه می‌دهد. روح همه برکاتی که نصیب این جامعه شد به‌خاطر اخلاص امام(ره) بود که مخلصانه و با روی باز هرگونه مشکلی را به جان خرید و حتی از دست دادن فرزند خود را از الطاف خفیه الهی دانست. نمی‌توان انتظار داد که همگان مانند امام(ره) باشند، اما این سخن بدان معنا نیست که نباید از دیگران هیچ انتظاری داشت؛ بلکه دیگران نیز باید در حدظرفیت خود تلاش کنند.
خداوند با جانشینی رهبر معظم انقلاب، لطف خود را بر جامعه ما تکمیل کرده است، شاید حتی در بین دوستان نزدیک امام(ره) نیز کسی باور نمی‌کرد که ایشان چنین ظرفیتی داشته باشد و بتواند به خوبی جای امام(ره) را پر کند؛ خداوند چنان ایشان را در این چهل سال یاری داد که بر تاریخ بشریت می‌درخشد. کجای عالم می‌توان نظیر ایشان را پیدا کنید؟ هنوز مانده است تا بتوانیم پی ببریم که خداوند چه ویژگی‌هایی به ایشان داده است و بفهمیم چقدر سخنانش حکیمانه و سنجیده است. ما که ائمه معصوم را ندیده‌ایم، اما در تاریخ، بعد از معصومین‌(علیهم‌السلام)، نظیر ایشان را نمی‌توان یافت.
امام(ره) فرمود: تنها بویی از اسلام در این کشور آمده است؛ لذا نباید توقع داشته باشیم هیچ نقص و کمبودی در کشور نباشد. هرچند کمبودهای بسیاری در کشور وجود دارد؛ اما برخی از کمبودها در برخی نهادها، به‌خاطر این است که شرایط رشد فراهم نبوده و باید سیر تدریجی خود را طی می‌کرده است.
خداوند مقدماتی را فراهم کرده است و هرکسی باید ببیند که خودش چه گامی ‌می‌تواند در پیشبرد امور و تکامل آنها بردارد. صرف ادامه دادن کارهای کسانی که از قبل حضور داشتند، فایده چندانی ندارد، بلکه باید قدم‌های بلندتری به سمت قله برداشت تا در مسیر تکامل قرار گرفت.
از جمله ضعف‌هایی که ممکن است در تشکیل یک جامعه اسلامی و مردمی به ‌وجود بیاید، این است که برخی، این پدیده را اتفاقی بدانند که صرفا ابعاد سیاسی و اقتصادی دارد؛ بگویند رژیمی ‌ساقط شد و رژیم دیگری جای آن سر کار آمده و حداکثر وظیفه‌ای که دارد این است که بتواند رفاه بیشتری برای مردم فراهم کند و بقیه مسائل، حاشیه‌ای است؛ البته ممکن است این افراد دشمن دین و مغرض نباشند، اما واقعاً بیش از این متوجه نشوند.
برخی حتی به دین، نگاه مادی دارند،این افراد تنها فایده دین را کم شدن دزدی‌ها، جرم‌ها و جنایت‌ها و زندگی توأم با آرامش می‌دانند. این نگاه، حتی در سطوح عالی هم وجود دارد. در واقع دین هم ابزاری برای زندگی آرام‌تر و بهتر است. این در حالی است که امام(ره) حتی عدالت اجتماعی را هدف اصلی نمی‌دانست بلکه آن را نیز وسیله‌ای برای رشد انسانی و الهی مردم می‌دانست.
ضرورت اصلاح خود پیش از اصلاح دیگران
باید خودمان درست‌تربیت شویم و دین را درست شناخته و باور کنیم و توجه واقعی‌مان به هدف اصلی باشد تا بتوانیم با ابزارها و شرایط موجود، به طرف آن حرکت کنیم و در عین حال موانع، آفت‌ها و توطئه‌های دشمنان در این مسیر را نیز بشناسیم.
طبعا کسانی که بخواهند چنین جامعه خداپسندی را به‌وجود بیاورند و زمینه رسیدن به قله توسط امام زمان(روحی فداه) را محقق کنند، باید ببینند در هر مرحله، چگونه باید برنامه‌ریزی و فعالیت کرد تا یک قدم به قله نزدیک‌تر شوند. بدون شک در همه این قسمت‌ها، یعنی شرایط درونی و بیرونی و مبارزه با آسیب‌ها و دشمنان، کمبودهایی داریم؛ شناخت ما از جامعه اسلامی، ضعیف است و گاهی حتی در بهترین مراکز علمی‌ما، نوع نگاه و فکری که امام(ره) داشت، رواج ندارد؛ از طرفی گاهی افراد، عیوب خود را نمی‌شناسند و تنها به لزوم اصلاح عیوب دیگران‌ اشاره و تأکید می‌کنند. این عیب بزرگ و فراگیر جامعه ماست؛ در حالی که اصلاح دیگران، بدون اصلاح خود، ممکن نیست.
وظیفه انبیاء تعلیم و تزکیه بوده است،با این بینش می‌توان انتظار داشت که از ابزار استفاده صحیحی بشود، ولی اگر این نبود همه چیز به خطا می‌رود و ممکن است همه چیز به دشمن واگذار شود. اگر این بینش در ما قوت گرفت، بهتر می‌توانیم تجزیه و تحلیل کرده و وظیفه خود را در شرایط مختلف بسنجیم؛ برای مثال وقتی می‌بینیم در شرایط امروز، باید بیشتر به فکر معیشت مردم بود و رهبر معظم انقلاب نیز دائم بر این مسئله تأکید می‌کنند، باید فهمید که این سخن از چه دیدگاهی گفته می‌شود. آیا این کار هدف نهایی است یا ابزار فعلی، ضروری و اورژانسی است؟ اگر نگاه، اشتباه باشد، همه توجهات به اقتصاد جلب می‌شود و وظایف دیگر فراموش می‌شود. در این صورت می‌گوییم ناچار باید با آمریکا هم بسازیم، با اروپا هم چنین رفتاری داشته باشیم، مسائل معنوی را هم فراموش کنیم، زیرا الان وقت آن نیست! در این‌صورت دقیقاً در همان دامی‌می‌افتیم که شیطان برای ما پهن کرده است.
اگر معلمان و مربیان جامعه، که وظیفه‌شان تعلیم و تزکیه است، خودشان در شناخت و خودسازی ضعف داشته باشند، نمی‌توان توقع پیشرفت جامعه به سمت کمال را داشت، از این رو قدم اول این است که شناخت و خودسازی را در خودمان و معلمان جامعه تقویت کنیم وگرنه آن مربی جامعه نیز به‌گونه‌ای سخن خواهد گفت که معیشت و بودجه خودش کم نشود! بعد هم توجیه خواهد شد که رهبری فرموده‌اند که اول باید به معیشت توجه کرد!
زمانی می‌توانیم قدمی ‌به سمت هدف و قله برداریم که این بینش در ما اصلاح شود و واقعاً باور کنیم که این زندگی دنیا، تنها یک وسیله‌ای است برای هدف اصلی و اگر رهبری هم بر آن تأکید می‌کنند - که البته به جا و لازم است - نه به‌عنوان هدف اصلی بلکه به‌عنوان وسیله است.
نمی‌توان توقع داشت که همگان رشد کرده و مانند سلمان فارسی شوند، تکامل تدریجی است، اما باید مسیر صحیح را مشخص کرد و با برنامه‌ریزی به طرف آن هدف، حرکت کرد. اما اگر مسیر و خط گم شود و منحرف شویم، هرگز به هدف نمی‌رسیم. چه بسا فردی انقلابی نیز باشد، اما به بهانه خدمت به اسلام به‌دنبال کسب مقام و شهرت و ثروت بیشتری باشد.
اعتماد به وعده الهی، عامل پیشرفت و توسعه
 شاید کمتر کسی در عالم به اندازه رهبر معظم انقلاب، دغدغه‌مند باشد و خون دل بخورد، جد ایشان، امیرالمؤمنین‌(ع) نیز خون‌ دل‌ها خورد. اما چه باید کرد؟ باید زمینه را برای شناخت و فهم و درک فراهم کرد؛ باید با صبر و حوصله و سعه صدر، شناخت، بصیرت و خودسازی مردم را افزایش داد؛ خودمان را هم برای تحمل سختی‌ها آماده کنیم و بدانیم کار و تلاش همراه با صبر و استقامت، پیروزی نیز به دنبال می‌آورد. البته خداوند نیز تنها به ما - و نه به دشمنان - وعده داده است که اگر برای خداوند کار کردید، خداوند نیز شما را یاری خواهد کرد؛ اگر یک قدم برای خدا برداشتید، خداوند ده قدم برای شما بر می‌دارد.
رهبر معظم انقلاب علی‌رغم همه سختی‌ها و مشکلات و با وجودی که همه مشکلات را بهتر از ما می‌داند، آینده را بهتر از وضع فعلی دانسته و در عین حال جلوی قلدری‌های آمریکا، به خوبی موضع می‌گیرد؛ دلیل این رویکرد اعتماد به وعده الهی است. اگر ما نیز در راه خدا قدم گذاشتیم، می‌توانیم به وعده الهی تکیه باشیم و با کمال قدرت و استقامت پیش برویم و خم به ابرو نیاوریم، وگرنه در همان قدم‌های اول با وجود مشکلات، دلسرد و ناامید می‌شویم.
  سخنرانی آيت‌الله مصباح يزدي (دام‌ظله) در دیدار با
حجت‌الاسلام حاج علی‌ اکبری رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه کشور و هیئت همراه؛ قم؛ 1/12/97
زلال بصیرت روزهای  پنج‌شنبه منتشر می‌شود.