یادی از جانباز نویسنده حجت الاسلام و المسلمین مصطفی زمانی
انوشه میرمرعشی
قطعا یاد کردن از جانبازانی که بعد از تحمل چندین سال درد و رنج به شهادت رسیده‌اند، برای همه ما بسیار واجب است. اما در میان همین شهدای جانباز، گروهی مظلوم‌تر از بقیه هستند و کمتر از آنها یاد می‌شود. این گروهِ مظلوم جانبازانی هستند که در دوره مبارزه اسلامی مردم به رهبری امام‌خمینی(ره) و به وسیله شکنجه‌گران ساواک و در زندان‌های رژیم پهلوی به درجه جانبازی رسیده‌اند...
یکی از این جانبازان مظلوم که سال‌های طولانی عوارض مربوط به شکنجه‌های ساواک و دوران مبارزه را تحمل کرد و در سال 1369شمسی درگذشت؛ «حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصطفی زمانی» بود. نویسنده بزرگی که نزدیک به 100 کتاب از او منتشر شده است اما بسیاری از مردم کتاب‌های ارزشمند او را نمی‌شناسند....
دوران کودکی و نوجوانی
مصطفی زمانی در سال 1313شمسی در شهرستان نجف‌آباد استان اصفهان به دنیا آمد. پدرش محمدباقر مردی مذهبی و زحمتکش بود. به دلیل ضعف اقتصادی خانواده مصطفی از ابتدای نوجوانی در کنار درس خواندن در مدرسه، مجبور بود کار هم بکند. در سال 1330 شمسی و در حالی که 17 ساله بود با تشویق آشنای خانوادگی‌شان یعنی آیت‌الله ابراهیم ریاضی تحصیل علوم دینی را شروع کرد.
نزد آیت‌الله ریاضی دروس مقدماتی حوزه را خواند ولی دو سال بعد از آن راهی حوزه علمیه قم شد و تحصیل علوم دینی را در آنجا ادامه داد.
در حوزه علمیه قم در درس حضرات آیات علامه طباطبائی، نوری همدانی، مشکینی، محقق داماد و... شرکت کرد. البته این توفیق را هم داشت که از محضر آیت‌الله‌العظمی بروجردی در دو سال پایانی عمرشان استفاده کند. اما واقعیت این است که 8 سال شاگردی در محضر امام خمینی(ره) و به ویژه تقریر درس خارج فقه مکاسب ایشان تاثیر شگرفی بر شخصیت او گذاشته بود.
ممنوع‌المنبری
و آغاز مبارزه فرهنگی با رژیم پهلوی
با شروع نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری خمینی کبیر در سال 42، حجت‌الاسلام زمانی وارد عرصه مبارزه با رژیم پهلوی شد. از آنجا که قدرت کلام قوی داشت و روحانی پر مطالعه‌ای بود، منبرهایش طرفداران زیادی داشت. در فاصله سال‌های 42 و 43 شمسی چندین بار احضار، دستگیر و ممنوع‌المنبر شد.
این ممنوع المنبری به ویژه بعد از تبعید حضرت امام(ره) باعث شد که حجت‌الاسلام زمانی روش دیگری را برای مبارزه و افشاگری علیه ظلم و استبداد حکومت پهلوی در پیش بگیرد؛ روش مبارزه از راه نوشتن و قلم زدن.
اولین مقالات ایشان در مجلاتی چون مکتب اسلام و مجلات محلی چاپ شد. اما وقتی در جلسات مجمع اسلام شناسی با آیت‌الله سیدمحمد مفتح آشنا شد، به فکر ترجمه و تالیف کتاب برای مخاطبان نوجوان و جوان افتاد.
با چاپ چند عنوان از کتاب‌هایش که برای مخاطب نوجوان نوشته شده بود، به ضرورت و اهمیت تاسیس انتشاراتی برای چاپ کتب مذهبی پی برد. به همین دلیل در سال 1349 شمسی با مشورت و همراهی سه یاری که بعدها هر سه جزء شهدای بزرگ انقلاب اسلامی شدند، یعنی آیت‌الله سیدمحمدحسین بهشتی، آیت‌الله سیدمحمد مفتح و شیخ غلامحسین حقانی انتشارات «پیام اسلام» را در قم تأسیس كرد.
کتاب‌هایی برای پاسخ به سؤالات جوانان
انتشارات پیام اسلام در شرایطی کار خود را آغاز کرده بود که به دلیل ترویج بی‌بند و باری از سوی حکومت پهلوی و حمایت بنیاد فرح پهلوی از گسترش اباحه‌گری، وضعیت فرهنگی جامعه اصلا خوب نبود. جوانان در معرض انواع مفسده‌های اخلاقی بودند و شبهات مثل سیل به طرف ذهنشان سرازیر بود.
در چنین شرایطی استاد زمانی شروع به ترجمه و تالیف کتاب‌هایی کرد که دقیقا پاسخ آن شبهات را در درون خود داشت. کتاب‌هایی مانند «هنر چیست و هنرمند کیست»، «نردبان ترقی»، «عروسی، تولدی دیگر»، «اسلام و تمدن جدید»، «اسلام و خدمات اجتماعی»، «به‌سوی اسلام یا آئین کلیسا»، «آینده اسلام»، «سرنوشت استعمار در ممالک اسلامی» و...
البته از آنجا که ایشان اعتقاد داشت «باید کتاب ارزان باشد و در دسترس همه» با ارتباطی که با کتابخانه‌ها و کتاب فروشی‌های شهرستان‌های مختلف گرفته بود، کتاب‌های تازه منتشر شده انتشارات پیام اسلام را با وجود هزینه مالی که برای انتشارات‌شان داشت، برایشان ارسال می‌کرد.
همچنین به دلیل اینکه ایشان اهمیت زیادی به بانوان می‌داد و به رشد فکری و فرهنگی آنها می‌اندیشید در سال 1353 شمسی هیئت تحریریه انتشارات‌الزهراء(س) را در قم تاسیس کرد که گروهی از بانوان در آن قلم می‌زدند و باعث به چاپ رسیدن کتاب‌های مذهبی به قلم بانوان مبارز شد.
در ضمن، استاد شب‌های چهارشنبه کلاسی برای علاقمندان به نویسندگی داشت که در طول سال‌ها نویسندگان جوان بسیار خوش قلمی توسط ایشان تربیت شدند.
دستگیری و شکنجه
برای تالیف کتاب کودک نیل
قلم ساده و روان استاد طرفداران زیادی داشت. و از آنجا که انسان بسیار سخت‌کوشی بود، تالیفات زیادی داشت و این مسئله باعث شده بود ساواک به فعالیت‌های ایشان حساس شود.
تالیف 16 جلد داستان کوتاه برای کودکان، «پیشگوئی‌های قرآن»، «کارنامه محمد- ص-»، «سلیمان و بلقیس»، «قصه‌های قرآن»، «دختر وظیفه‌شناس»، «طوفان جوانی» و... از جمله کتاب‌های ایشان بود که به تجدید چاپ‌های متعدد می‌رسید و بعضی از آنها حتی به چاپ بیست و پنجم هم رسیده بود.
جالب است که برخى از این کتاب‌ها که رنگ و لعاب سیاسى داشت، بیشتر از طرف مخاطبان مورد استقبال قرار می‌گرفت. به همین علت هم ساواک چند عنوان از کتاب‌های ایشان از جمله «کودک نیل» و «ابراهیم بت‌شکن» را جزء کتاب‌های ممنوعه قرار داد و در نهایت هم همین کتاب‌ها باعث دستگیری و شکنجه ایشان شد.
داستان ترجمه
و تهیه فهرست موضوعی نهج‌البلاغه
حجت‌الاسلام زمانی ارادت ویژه‌ای به امیرالمومنین علی‌بن‌ابیطالب(علیه‌السلام) داشت. به همین علت هم سه کتاب «علی بن ابیطالب پیشوای مسلمین»، «ترجمه دیوان امام علی(ع)» و «نهج‌البلاغه از دیدگاه قرآن»-4 جلد- را ترجمه و تالیف کرده بود. اما ترجمه خود نهج‌البلاغه و تهیه فهرست موضوعی آن، آن‌هم در شرایط و روزگاری که کامپیوتر و واژه‌یابی در کار نبود، داستان جالبی دارد که به زمان مبارزه ایشان مربوط است...
استاد زمانی در زمستان 1362 شمسی و موقع تجدید چاپ ترجمه نهج‌البلاغه و تهیه فهرست موضوعی آن؛ در توضیحی انگیزه خود را برای ترجمه و تدوین فهرست موضوعی این‌گونه بیان کرده‌اند:
«در اردیبهشت 1352 شمسی موقع فرار از دست ساواک از بلندی به زمین سقوط کردم و کمرم شکست و در بیمارستان بستری شدم.
از روی تخت بیمارستان به زندان قزل قلعه انتقال داده شدم و شب‌های سختی را در سلول انفرادی پشت‌سر گذاشتم. جرم اینجانب تفسیر «الله‌اکبر» در کتاب نماز و نوشتن کتاب‌های کودک نیل و ابراهیم بت‌شکن بود.
در آن گورستان زندگان با خدای خود عهد بستم که پس از نجات از زندان گامی به نفع هدف امام علی(ع) و بازشناسی مطالب عمیق آن حضرت در حد توانائی روحی، جسمی، فرصت و سایر شرایط بردارم.
از آنجا که ضعف اعصاب را از زندان به ارمغان آوردم، کاری را که می‌باید یک‌ساله انجام دهم، سرانجام در طول 9 سال به ثمر رساندم و خدا را شاکرم که چنین سعادتی (ترجمه و فهرست موضوعی نهج‌البلاغه) را نصیبم کرد.»
****
در طول سال‌های مبارزه استاد زمانی چهار بار دستگیر و زندانی شد. بعد از دفعه آخر آنقدر شرایط برایشان سخت شده بود که بعد از آزادی مجبور به مهاجرت به کشور عراق شدند. با نزدیک شدن روزهای پیروزی انقلاب اسلامی به وطن برگشتند و با وجود عوارض شکنجه و آسیب‌هایی که در دوران مبارزه دیده بود، با پشتکار زیاد به کار فرهنگی و تالیف کتاب مشغول شد. اما این عوارض در نهایت باعث شد که در تاریخ 29 بهمن 1369 شمسی رحلت کنند.
منابع:
1-کتاب «گنجینه دانشمندان»، نوشته محمد شریف رازی، جلد هفتم، نشر کتابفروشی اسلامیه(تهران)، چاپ 1352.ش
2-کتاب «یادنامه و کتابنامه استاد مصطفی زمانی»، تالیف و انتشار از بنیاد فرهنگی اسلام(قم)، چاپ اول 1373.ش
3-مقدمه و توضیح استاد زمانی در ترجمه «نهج‌البلاغه»، موسسه انتشارات نبوی، چاپ دوازدهم 1377.ش، ص 4 و 846