شرایط دعای مستجاب
خداوند میفرماید: ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَيُحِبُّ الْمُعْتَدينَ؛ پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد كه او از حد گذرندگان و تجاوزکاران را دوست ندارد. (اعراف، آیه 55)
این جمله دارای دو قضیه است. قضیه اول و قیاس اول این گونه شکل میگیرد: 1- دعا باید با تضرع و ناله و لابه باشد، 2- و هر كسي با ناله دعا كرد به مقصد ميرسد.
اين قياس اول است که حد وسط آن نیز لابه و تضرع است.
قياس دوم این است: 1- دعا باید در خفا و مخفيانه و بدون ريا و سُمعه باشد؛ 2- هر کسی در خفا و بدون ریا دعا كرد، دعایش مستجاب ميشود.
دليل اين دوتا حد وسط ذيل آيه است كه: «إِنَّهُ لاَيُحِبُّ الْمُعْتَدينَ». اگر كسي اهل ناله و لابه نباشد معلوم ميشود از حد خود تعدی كرده است؛ و همچنین اگر كسي در خفا دعا نكند معلوم ميشود از حد خود گذشته است.
اگر كسي بگويد: غصب نكنيد و مال مردم را نگيريد با این جمله «إِنَّهُ لاَيُحِبُّ الْمُعْتَدينَ» تناسب دارد و میان صدر و ذيل روشن است؛ اما اگر بفرمايد: مخفيانه دعا بكن، با این جمله «إِنَّهُ لاَيُحِبُّ الْمُعْتَدينَ» چه تناسبی دارد. يعني چه تناسبي بين اين علّت با آن معلول است؟ از این صدر و ذیل آیه معلوم ميشود در علن دعا كردن، یا فرياد كشيدن در حضور جمع، از مصادیق اعتداست.
آدمی که با خدا حرف ميزند و بلند داد و فریاد ميكند: «يا ربّ، يا ربّ» و اهل مسجد و همسايههاي مسجد را باخبر ميكند. اين طور دعا کردن اعتداست؛ بلکه باید دعا آرام، آهسته و مخفيانه باشد. خداوند این شرط آرام و آهسته را در آیه 205 سوره «اعراف» بيان كرده و مخفيانه بودن را در آیه 55 متذکر شده است.
ادب دعا
جامع همه این اصول و آداب قرآنی دعا اين است كه انسان در دعا از حدش تجاوز نكند. پس در حضور ديگران فرياد برآوردن، از مصادیق تجاوز و تعدي است. ادب دعا حساب خاصي دارد و هر كسي اين ادب را رعايت نكرد متعدي و متجاوز است و به طور طبیعی دعای متجاوز و متعدی به حق الله و حق الناس اجابت نمیشود. پس با این گونه دعا کردن همراه با داد و فریاد و علنی ،نمی توان اجابت دعا را توقع داشت.
البته دعا در جمع برکاتی دارد و اینکه یکی دعا کند و دیگران آمین بگویند خوب است و همه در ثواب شريكند و دعا استجاب ميشود، ولی این ملازم با فریاد زدن نیست. در این موارد یک نفر به جهر میخواند ولی فریاد نمیزند، دیگران نیز آرام و آهسته دنبال میکنند و همراهی دارند.
پس از شرایط و آداب دعای مستجاب این است که آرام، آهسته، با تضرع و انابه و مخفیانه باشد. یعنی دارای تضرع، اخفات و «دُونَ الْجَهْرِ» و خفیه و مخفیانه باشد و در دل نام خدا را ببرد: «وَاذْكُر رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ».
پس در شبهای احیاء و دعای کمیل و دعای ندبه حتی اگر به جماعت خوانده میشود و یکی ناچار است به جهر بگوید، دیگران در دل و آهسته و آرام بگویند و گریه و ندبه داشته باشند ولی داد و فریاد نزنند که هم تعدی به حق الله است و هم تعدی به حقوق دیگران است که با داد و فریاد آسایش آنان سلب میشود.