بهره‌برداری از ظرفیت ماه مبارک رمضان (بخش پایانی)
زیر بارش نور قرآن در بهار رمضان (گزارش روز)
صدیقه توانا
هنوز هم بوی سیرداغ و آش‌رشته افطاری مادر، عطر گلاب و زعفران حلوای مادربزرگ و بوی خوش فرنی عمه خانم مرا به تابستانی می‌برد که در آن ماه رمضان با روزهای بلندش، عین سی روز را روزه می‌گرفتم. 10سال بیشتر نداشتم، اولین ماه رمضانی بود که روزه‌هایم را کامل گرفته بودم بوی گل‌های شمعدانی که دور تا دور حوض بزرگ وسط حیاط چیده شده بود در کنار سفره افطاری که سرتاسر ایران بزرگ پهن شده بود با سروصدای بچه‌های فامیل که فارغ از درس و مشق و کلاس به افطاری عمه وخاله و دایی می‌آمدند، سختی شیرین و گرمای ماه رمضان را برایمان آسان و دلنشین می‌کرد.
آن روزها اوقات فراغت دانش‌آموزان در ماه رمضان با حضور در جلسات خانگی تلاوت جزء به جزء قرآن‌کریم هر روز صبح پر می‌شد. صوت دلنشین اذان ظهر که از مناره‌های مسجد جامع فضای شهر را عطرآگین می‌کرد، بچه‌ها را دوان‌دوان به سوی مسجد و محراب و شبستان‌های خنک با خشت‌های گلی و بعضا آجری دعوت می‌کرد. حضور ما در صف‌های نمازجماعت تعجب موسفیدها و صف اولی‌های نمازجماعت را برمی‌انگیخت، گاهی از ما با چند سؤال عقیدتی، امتحان می‌گرفتند که مبادا خدایی ناکرده از سر غفلت صف نماز جماعت را به هم بزنیم و خوشبختانه علی‌رغم سن و سال کم از همه امتحانات حاجیه خانم‌های باتجربه سربلند بیرون می‌آمدیم. دعای هر روز ماه مبارک را کنار دعای افتتاح هر شب پس از افطار نزد مادر و مادربزرگ تمرین می‌کردیم.
سحرهای ماه مبارک هم حال و هوای خاصی داشت. با صدای توپ از خواب می‌پریدیم، چراغ آشپزخانه روشن می‌شد. ذکر دعای سحر و فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی نیز از بلندگوی مسجد پخش می‌شد. مؤذن ابتدا 10دقیقه به 10دقیقه و سپس 5 دقیقه فرصت باقیمانده تا اذان صبح را برای سحرخیزان اعلام می‌کرد تا مبادا کسی خواب بماند. برنامههای ما دانش‌آموزان در اوقات فراغت تابستانی که با بهار رمضان تقارن پیدا کرده بود بدون نیاز به برنامه‌ریزی مسئولان فرهنگی و صرف هزینه‌های هنگفت برای ثبت‌نام در کلاس‌های پرزرق و برق و بعضا بی‌محتوا پر می‌شد و بی‌تردید از لطف همان روزهای گرم و بلند ماه رمضان در فصل تابستان و حضور در جلسات قرآن و شرکت در صف‌های نمازجماعت و به مدد افطاری‌های ساده و بی ریا و به دور از تجملات امروزی و صله‌ارحام ساده و از روی یک‌رنگی امروزه تا حدودی نزد وجدان خود سربلندیم که حداقل در حد توان بهره‌هایی از آن ایام پرفیض بردیم.
براستی چه تفاوتی در آن سال‌های نه چندان دور با امروز وجود دارد. مگر چه اتفاقی رخ داده که باید سازمان‌های عریض و طویل دست به دست هم دهند تا برای اوقات فراغت بچه‌ها در سه ماه تابستان برنامه‌ریزی کنند؟ حال آنکه خیلی ساده و حتی با صرف هزینه‌ای اندک یا گاهی حتی بدون هزینه هم می‌توان در این ماه مبارک رمضان ایام خوش و پربار همراه با نشاط و شادی برای دانش‌آموزان و نوجوانان رقم زد فقط کافی است بین مسجد و دانش‌آموزان، مسجد و کانون و مدرسه رشته آشتی برقرار کرد.
کانون فرهنگی هنری صالحین
علی مرشدیان، دبیر کانون فرهنگی- هنری صالحین در شهر اهواز است. او خود یک دانش‌آموز اول راهنمایی بوده که وارد کانون فرهنگی هنری مسجد شده است و الان دانشجوی کارشناسی ارشد حوزه «سفیران هدایت» و روحانی می‌باشد. وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان نقش این کانون‌های فرهنگی را غنی‌سازی اوقات فراغت بچه‌ها بخصوص در ایام ماه مبارک رمضان و حتی در طول سال را بسیار حائز اهمیت می‌داند و معتقد است غنی‌سازی اوقات فراغت یکی از ضروری‌ترین برنامه‌هایی است که می‌توان استفاده بهینه از زمان حاصله برای افراد جامعه و قشر جوان انجام داد و باتوجه به همزمانی اوقات فراغت با ماه مبارک می‌توان برنامههای ویژه روخوانی، روان‌خوانی، حفظ، تفسیر و... را تدریس و آموزش داد.
وی می‌گوید: «به مهم‌ترین رکن این برنامه‌ها می‌توان اشاره به زندگی قرآنی افراد داشت تا هرچه بهتر با قرآن و مفاهیم آن آشنا شوند.»
حجت‌الاسلام مرشدیان با اشاره به اینکه فعالیت‌های کانون فرهنگی هنری صالحین اهواز از سال 79 شروع شده و با جذب بالغ بر 2هزار نفر به صورت مستقیم و در حال حاضر با داشتن 15 حلقه چهره به چهره در حال فعالیت است می‌گوید: «همچنین برنامههای علمی، اخلاقی، عبادی و ورزشی از سری برنامههای سالانه این کانون برای دانش‌آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان می‌باشد.»
از وی در مورد استقبال بچه‌ها از برنامههای کانون می‌پرسم، می‌گوید: «استقبال عزیزان نوجوان و جوان از برنامههای کانون خیلی پرشور و زبانزد بوده است و از نتایج این کانون می‌توان به پرورش بیش از 50 طلبه- روحانی و دانشجوی فعال در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و هنری اشاره کرد و امسال هم تاکنون 200 نفر در شهر اهواز در این کانون ثبت‌نام کرده‌اند.»آقای مرشدیان که فرمانده پایگاه امیرالمؤمنین مسجد الغدیر اهواز هم هست به چاپ و نشر ماهنامه «بچه‌های بهشت» که کاملا به صورت بومی و خودجوش می‌باشد اشاره دارد و می‌گوید: «یکی از اهداف این کانون پرورش نیروهای مستعد و کارآمد و ولایی است که قطعا باید زیر سایه قرآن و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) پرورش داده شوند که جهت رسیدن به این هدف با برنامه‌ریزی منسجم در راستای ایجاد فضای قرآنی تلاش می‌کنیم.»
قرآن در زندگی جوانان
ماه رمضان فرصت بسیار خوبی است که بتوان قرآن را وارد زندگی جوانان و کلا خانواده‌ها کرد. این ماه یک ظرفیت فرهنگی عظیمی است که می‌توان در تابستان و اوقات فراغت از این زمان ویژه استفاده کرد.
حجت‌الاسلام محمدمهدی مرادی، کارشناس امور فرهنگی در خصوص چگونگی بهره‌برداری از این ظرفیت ویژه به کیهان می‌گوید: «در این ماه مانع اصلی از سر راه ما برداشته شده است. در این ماه شیطان در غل و زنجیر است و فقط قدری خوش‌ذوقی می‌خواهد که در این ماه و بهار قرآن، بشریتی که از قرآن دور شده را با کلام وحی آشنا کنیم، حیف است که نتوان از این فرصت معنوی استفاده کرد.»
حجت‌الاسلام مرادی لازمه غنی‌سازی بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی را برنامههای هدفمند به دور از شتابزدگی عنوان کرده و می‌گوید: «با این اهداف می‌توان اوقات فراغتی قرآنی که هیچ منافاتی هم با نشاط و سرگرمی ندارد برای بچه‌ها تدارک دید.»
وی در ادامه می‌گوید: «شاید این شبهه پیش آید که قرآن با نشاط همخوانی ندارد، ما در پاسخ می‌گوییم خیر، نشاط واقعی را می‌توان با قرآن به دست آورد فقط کافی است شیوه اجرای برنامه‌ها را با نیاز و ذائقه مخاطب تدوین کرد. بدین‌ترتیب در سایه برنامه‌ها می‌توان معنویت را در جامعه تزریق کرد، صرفا به شرط آنکه متناسب با روحیه جوانان و نوجوانان باشد.»
این کارشناس فرهنگی مصرانه تأکید می‌کند: «گاهی با کج‌سلیقگی برخی از مسئولان روبه رو می‌شویم که مباحث قرآنی را جدا مطرح می‌کنند. مثلا در اوقات فراغت مباحث ورزشی، آموزشی و هنری باید باشد و در کنارش کلاس قرآن هم برای بچه‌ها در نظر گرفته شود.
حال آن که ما می‌گوییم هیچ تمایز و اولویتی بین این برنامه‌ها نباید باشد و همه باید هم ردیف باشند جوان ما باید به این درک برسد که انجام فرایض دینی جزو برنامههای روزمره است. همان طور که یک جوان به پارک رفتن و تفریح و درس و آموزش نیاز دارد به قرآن و نماز هم نیاز دارد. این مسائل نباید از هم جدا قلمداد شود.»
چرا خروجی کانون‌های قرآنی ضعیف است؟!
از مرادی می‌پرسم چرا با وجود این همه کانون‌های فرهنگی، هنری و کلاس‌های آموزشی و دینی خروجی آن طور که باید و شاید نیست و متاسفانه قرآن وارد زندگی برخی از جوانان نشده است؟ پاسخم را این طور می‌دهد: «ما گاهی هزینه‌های هنگفتی برای برپایی کلاس‌های قرآنی می‌کنیم، ولی مربیان این کلاس‌ها به دلیل عدم تخصص و آگاهی ایجاد دلزدگی می‌کنند. ما برای سرفه و یک سرماخوردگی ساده فرزندمان را نزد پزشک متخصص می‌بریم ولی برای مسائل دینی و اعتقادی به مراکز تخصصی نمی‌سپاریم، وقتی مسئولان کانون‌های فرهنگی یک جوانی مثل نوجوان خودمان باشد قطعا خروجی خوبی نخواهیم داشت. آماری برخورد کردن با مسائل فرهنگی یکی از معضلات جامعه ماست نباید به ارائه چند عکس و گزارش از کانون‌های فرهنگی هنری یا دیگر مراکز آموزشی- دینی، اکتفا کرد. کار فرهنگی با آمار انجام نمی‌شود. فرهنگ با دل و جان جوان سرو کار دارد، محفوظات را باید رها کرد و دنبال کارهای دلی رفت. این خلأ در مسائل فرهنگی زیاد است که نیاز به کار دارد.»
نشاط معنوی در ماه ضیافت الهی
حجت الاسلام احمد شرفخانی، معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در گفت و گو با گزارشگر کیهان، تقارن فصل تابستان با ماه مبارک رمضان را فرصت مغتنم و ارزشمند برای بهره‌برداری معنوی در راستای تربیت اخلاقی و دینی دانش‌آموزان و نوجوانان ذکر کرده و معتقد است در این سازمان طرح‌های جامعی را براساس طرح‌های 20 ساله تعریف کرده‌ایم و این طرح‌ها براساس یک مطالعه عمیق در عرصه‌های فرهنگی و قرآنی برنامه‌ریزی شده است که یکی از این حرکت‌ها اجرای ویژه برنامههای مناسبت‌های مذهبی و فرهنگی در امامزاده‌ها و بقاع متبرکه است که طرح نشاط معنوی و ضیافت الهی از جمله این برنامه‌هاست
حجت الاسلام شرفخانی به جزییات بیشتر طرح نشاط معنوی در راستای غنی‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان اشاره می‌کند و می‌گوید: «این طرح در 1800 امامزاده و بقعه در سراسر کشور با اهداف بهینه‌سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان و تقویت دینی برگزار می‌شود.»
از وی می‌پرسم این طرح از چه زمانی آغاز و تا کی ادامه دارد؟ می‌گوید: «از 8تیر آغاز شده و تا 25 مردادماه ادامه دارد.» شرفخانی همچنین برپایی اردوهای یک روزه را در 630 امامزاده و بقعه متبرکه با همکاری آموزش و پرورش در سه مقطع تحصیلی را از سرفصل‌های دیگر برنامههای نشاط معنوی ذکر می‌کند و می‌افزاید: «در سال جاری حدود 150هزار دانش‌آموز تحت پوشش طرح سازمان اوقاف قرار می‌گیرند.»
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امورخیریه کشور با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر پرورش 10هزار حافظ قرآن در سراسر کشور می‌گوید: «در سال جاری قرار است ان‌شاءالله 317هزار نفر تحت پوشش طرح ملی تربیت حفظ قرآن قرار گیرند.»
حجت‌الاسلام محمدحسین نیک‌فال، استاد حوزه و دانشگاه هم در ادامه بحث غنی‌سازی اوقات فراغت بچه‌ها در فصل تابستان در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به این موضوع که با توجه به آن که این ایام آغاز فصل تابستان و زمان فراغت از تحصیل فرزندان است و بچه‌ها وقت آزاد بیشتری دارند می‌گوید: «در این ایام خانواده‌ها برای آموزش آنها و استفاده بهینه دنبال برنامه‌ریزی مناسب هستند بنابراین دستگاه‌های متولی امر فرهنگ مانند وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، کانون‌های فرهنگی، فرهنگسراها و مساجد و... اقدام به برگزاری کلاس‌های تابستانی می‌کنند که اگر آسیب‌ها را حذف و برنامه‌ریزی درستی انجام دهند به نتایج ارزشمندی دست می‌یابند.»
این پژوهشگر و نویسنده مسائل فرهنگی و دینی بر محورهای مهمی در این زمینه اشاره کرده و توجه مسئولان را به سوی آنها جلب می‌کند که ذکر آنها قطعا می‌تواند گامی موثر در خصوص استفاده از ظرفیت ماه مبارک رمضان برای غنی‌سازی اوقات بیکاری بچه‌ها و مهم‌تر از همه انس و الفت گرفتن بیشتر با قرآن باشد. حجت‌الاسلام نیک فال این محورها را این طور بیان می‌کند:
- توجه به زمان تربیت کودک و نوجوان که اختصاص به تابستان ندارد.
- برنامههای مسجد محور.
- برنامه‌ریزی برنامه‌ها برپایه مسائل و مفاهیم دینی به ویژه قرآن کریم
- هماهنگی متولیان امر فرهنگ جهت رسیدن به مدیریت واحد برای برگزاری برنامههای تابستانی.
حجت‌الاسلام نیک فال در ادامه صحبت‌های خود متذکر می‌شود: «با توجه به مشکلات اساسی جامعه در امر فرهنگ که به علت دوری جامعه از قرآن به وجود آمده است، امسال به دلیل تقارن ایام تابستان و زمان برگزاری کلاس‌های تابستانی با ایام ماه مبارک رمضان می‌توان توجه ویژه و متمرکز به بحث قرآن‌آموزی داشت.»
وی اضافه می‌کند: «با توجه به آن که قرآن از این کتاب مقدس باعبارت«یهدی» یعنی به عنوان تربیت‌کننده توصیف کرده است، باید در مباحث تربیتی و فرهنگی به عنوان کتاب تربیت از آن استفاده کرد، لذا معطر نمودن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به عطر دلنشین قرآن برای آنها آرامش را هدیه کرده و از مصرف خوراک روحی مسموم تهاجم فرهنگی جلوگیری خواهد کرد.
بنابراین متصدیان فرهنگی باید از تابستان امسال به برکت ماه مبارک رمضان استفاده بهینه را برده و برنامه‌ریزی بلندمدت قرآنی برای نوجوانان و جوانان نموده و به آنها مزه شیرین مصاحبت با قرآن را بچشانند تا زمینه‌ای برای تربیت، خواسته مقام معظم رهبری مبنی بر 10میلیون حافظ قرآن آماده نماییم.»نکته دیگری که این استاد حوزه و دانشگاه بر آن تاکید می‌کند این است که اگر تکیه‌گاه برنامههای تابستانی، قرآنی باشد و از آن به صورت کارشناسی استفاده درستی صورت گیرد از اقدامات تکراری که موجبات کسالت و افسردگی در جامعه را ایجاد می‌کند، جلوگیری کرده و موجب نشاط و شادابی در میان مسئولان برنامه‌ریز و متولیان و آموزش دیدگان خواهد شد.»به باور نیک فال، در این میان مسئولیت کارشناسان خوش ذوق دینی و قرآنی در جهت ایجاد و تولید محتوای شیرین قرآنی برای ساخت فرهنگ در سال اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی بیشتر است چرا که باید مصادیق دینی و قرآنی را براساس، سن، جنس و نیاز به صورت محتوایی شاد و مفرح تدارک ببینند و برای اجرا به مربیان آموزش دهند.