راهکارهایی برای صرفه‌جویی انرژی در فصول سرما - بخش نخست
بهره‌مندی از گرمای مطبوع با مدیریت مصرف انرژی
گالیا توانگر
صبح وقتی وارد محل کار می‌شوید، گویی وارد مناطق استوایی شده‌اید! گرمای فضا به حدی است که باید دو دست لباس به همراه داشته باشید؛ یک دست کاملا تابستانه و یک دست شال و کلاه و کاپشن. این حکایت تکراری بیشتر سازمان‌ها و ادارات ماست که درجه وسایل گرمایشی آنها گویی حد وسط ندارد؛ یا دکمه خاموش را می‌زنند که سرمای هوا سیبری را تداعی میکند و یا دکمه روشن روی درجه بالا که گرمای مناطق حاره را زیر پوستمان می‌نشاند. در این بین مقادیر زیادی انرژی تلف می‌شود، در حالی که چه بسیار مدارس و مراکزی در نقاط دور افتاده کشور هستند که آرزوی داشتن یک دستگاه گرمایشی استاندارد را دارند و کلاس درسشان هیچ گاه از گرمای مطبوع برخوردار نبوده است.
معمولا نوک پیکان تبلیغات و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه انرژی به ویژه در فصول سرد سال معطوف به مصرف خانگی است، در حالی که با یک حساب سرانگشتی می‌توان پی برد که چنانچه مصرف انرژی در سازمان‌ها و ادارات ما اصلاح گردد، هم در زمینه صرفه‌جویی مقادیر زیادی از انرژی گام بزرگ رو به جلو برداشته‌ایم و هم در زمینه فرهنگ‌سازی عمومی موفق خواهیم بود؛ چرا که عموم مردم در مراجعات خود به سازمان‌ها و ادارات ناخودآگاه الگوی مصرف بهینه را به چشم دیده و در ذهنیت شان کپی‌برداری می‌کنند.
پوشیدن لباس مناسب فصل
و صرفه‌جویی انرژی
جواد حریری یک کارمند که با یک پیراهن تابستانه پشت میز کارش نشسته گلایه میکند که سرد است! زنگ زدن‌های مکرر به بخش تاسیسات آغاز می‌شود. یکی گلایه دارد که سرد است، درجه دستگاه گرمایشی را که بالا می‌برند، دیگری به تاسیسات زنگ می‌زند و با تشر می‌گوید که داریم می‌پزیم و اغلب گستره این جدال به باز و بسته ماندن پنجره‌ها کشیده می‌شود و تا پایان روز کاری ادامه دارد.
از این کارمند سؤال می‌کنم: «چرا از ژاکت یا یک ژیله بافتنی استفاده نمی‌کنید؟» وی با اخم می‌گوید: «اصلا نمی‌توانم بافتنی بپوشم، روی قفسه سینه ام سنگینی میکند و نفسم را می‌گیرد!»
تقریبا نیمی از کل انرژی مصرف شده در جهان مختص ساختمان‌ها است. اخیرا محققان روش بهتری را برای صرفه جویی در مصرف انرژی حرارتی معرفی کردند. پارچه‌های پوشش داده شده با مواد نانو قادر به حبس حرارت داخل لباس شخص بوده و در نتیجه ضرورت نیاز به وسایل گرمایشی کاهش یافته و هزینه ناشی از آن از لحاظ تئوری به صفر خواهد رسید. این گروه تحقیقاتی، فعالیت خود را با جست و‌جو درباره پوششی با قابلیت بازگشت پرتو فروسرخ به بدن آغاز کردند.
اگر بخواهید لباستان گرمای بدن را بازتاب کند، نیاز به یک فلز خواهید داشت. اما شما فلزی را در بدنتان قرار نمی‌دهید. به جای استفاده از یک فلز سخت، این گروه تحقیقاتی تصمیم گرفته پوششی را با استفاده از نانوسیم‌های نقره ایجاد کند که به راحتی خم شده و برای هر لباسی قابل استفاده باشد.
لباس نانو دارای پوشش نانوسیم به دو روش بدن را گرم میکند. برای لباس‌های معمولی، لباسی که با نانوسیم نقره پوشش داده شده بود، به نحو موفقیت‌آمیزی توانست پرتوفروسرخ را که به طور طبیعی توسط بدن انسان منتشر می‌شود به بدن بازگرداند. حتی برای گرم شدن بیشتر، فرد با نشستن روبروی رایانه میتواند لباس را شارژ کند. عبور الکتریسیته از یک دستگاه الکتریکی در سطح لباس نانو، حرارت ایجاد میکند. لباس نانو نسبتا ارزان برای عبور عرق به اندازه کافی قابل تنفس بوده و از این رو فرد احساس راحتی خواهد کرد. حدود یک دلار برای پوشش دهی نقره بر روی همه قسمت‌های لباس (به جز آستین و کلاه) هزینه می‌شود.
با پوشیدن این لباس هر فرد میتواند به طور میانگین سالانه ۲۰۰ دلار در هزینه‌های گرمایشی صرفه‌جویی کند. مقدار انرژی که سالانه از پوشیدن هر فرد با این لباس‌ها ذخیره می‌شود، برای روشن کردن ۱۰۰۰ لامپ به مدت ۱۰ ساعت کافی خواهد بود.
پارچه مذکور هنوز از لحاظ تجاری در دسترس نیست و به نظر نمی‌رسد که تا چند سال آینده نیز این امر امکان‌پذیر شود. زیرا نانونقره به آزمون‌های بیشتری برای تعیین اثرات برای سلامتی انسان نیاز دارد.
این گروه تحقیقاتی در نظر دارد لباس دیگری با پوششی مشابه به منظور خنک کردن ابداع کند. با تجاری شدن این نوع پوشاک انرژی لازم برای گرمایش و سرمایش ساختمان در طول سال کاهشی قابل ملاحظه خواهد یافت.
به هرجهت تا رونق گرفتن این قبیل اختراعات لااقل می‌توانید از ژاکت‌های دستباف و هنرمندانه استفاده کنید تا ضمن مصرف بهینه انرژی، به هنرمندان هم کمکی کرده باشید.
درجه مطبوع حرارت محیط در فصول سرد سال چقدر است؟
یکی از کارمندان کت پوشیده و کلاه بافتنی بر سر گذاشته است؛ چرا که دستگاه گرم‌کننده را که تا یک بعدازظهر روی درجه بالا بوده خاموش کرده‌اند و او احساس سرما دارد، این در حالی است که تا دقایقی پیش یکی دیگر از کارمندان به دلیل گلایه از گرمای زیاد محیط، پنکه جلو میزش را روشن نگه داشته بود. به راستی دمای مطبوع برای محیط کار و منزل روی چه درجه‌ای باید تنظیم شود؟
مینا رزاقی یک پزشک متخصص پوست برایمان توضیح می‌دهد: «دمای خیلی گرم یا خیلی سرد سبب بروز ناراحتی‌های جسمی و روانی می‌شود و کارایی را مختل میکند. کار کردن در محیط خیلی گرم سبب خستگی، سردرد و کرختی بدن می‌شود. محیط سرد نیز باعث کاهش حساسیت و گزگز انگشتان می‌شود. دمای هوای اتاق و حتی رطوبت آن در سلامت و احساس شادابی و نشاط ما بسیار تاثیرگذار است. زندگی یا کار در محیطی با رطوبت زیر 30 درصد میتواند سبب خشکی پوست، سوزش چشم و ناراحتی‌های تنفسی شود. زندگی یا کار در محیطی با رطوبت بالا نیز میتواند باعث رشد انواع قارچ‌ها در محیط شود و احتمال ابتلایمان را به انواع آلرژی افزایش دهد. بنابراین تنظیم دما و رطوبت محیط کار و منزل اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. دمای 20 تا 22 درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی 40 تا 65 درصد برای فصل تابستان توصیه می‌شود.»
سعید احمدی یک نصاب رادیاتور برایمان در مورد تنظیم درجه حرارتی توضیح می‌دهد: «یکی از مواردی که اهمیت زیادی دارد انجام تنظیم درجه حرارت محیط است. بهتر است دمایی را انتخاب کنید که میزان گرمایش محیط برای شما مناسب باشد؛ تا ناچار نباشید به دلیل گرمایش زیاد گاهی دستگاه را خاموش کنید و یا اینکه گاهی دمای محیط بیش از اندازه کاهش یابد. بازه تنظیم درجه حرارت برای استفاده از سیستم رادیاتور و کویل آب گرم بازه 40 تا 85 درجه سانتی‌گراد و برای استفاده از گرمایش کف بازه دمایی 35 تا 60 درجه سانتی‌گراد تعیین شده است. دمای پیشنهادی مان، 75 درجه است.»
این نصاب با تجربه ادامه می‌دهد: «زمانی که دمای آب گرمایشی محیط به دمای انتخابی شما می‌رسد، شعله پکیج خاموش می‌شود. اینکه شعله پکیج مجدد چه زمانی روشن شود به درجه دلتا تی ارتباط دارد. برای مثال اگر دمای انتخابی 70 درجه و دلتا t 10 درجه باشد، زمانی که دمای آب رادیاتورها به 70 درجه برسد، شعله پکیج خاموش شده و زمانی که دمای آب رادیاتورها به 60 درجه برسد مجدد شعله پکیج روشن می‌شود. هر چه درجه دلتاتی بالاتر باشد مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا پکیج مجدد روشن شود و ممکن است دمای محیط در این فاصله به میزان زیادی کاهش پیدا کند. دمای پیشنهادی 15 درجه است.»
نصب پنل‌های خورشیدی
گامی رو به جلو برای مصرف بهینه
نصب پنل‌های خورشیدی بر سقف سازمان‌ها و ادارات و حتی مجتمع‌های مسکونی که ظرفیت نصب پنل بر بالای پشت‌بام خود را دارند، یکی از مهم‌ترین راه‌های تولید انرژی پاک و صرفه‌جویی در انرژی‌هاست. به ویژه که در کشور ما از بیشترین روزهای آفتابی در طول سال برخورداریم. انرژی خورشیدی در هر نوع آب و هوایی میتواند تولید شود. از مناطق بارانی مثل گیلان و مازندران گرفته تا مناطق بسیار گرم مثل اهواز و بندرعباس. پنل‌های خورشیدی با کیفیت هم نور مستقیم و هم غیر مستقیم را به برق تبدیل می‌کنند، بنابراین حتی در روزهای ابری نیز کار خواهند کرد هر چند به مراتب تولید بسیار پایین‌تری خواهند داشت.
خوشبختانه استقبال از نصب پنل خورشیدی رشدی روزافزون در کشور دارد.
بر اساس گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو، تاکنون سه هزار و 558 نیروگاه خورشیدی مقیاس کوچک در کشور نصب شده و دو هزار و 500 نیروگاه دیگر نیز در حال نصب است. همچنین حجم سرمایه گذاری غیردولتی در این بخش به بیش از 125 هزار میلیارد ریال رسیده است.
بررسی اعداد و ارقام موجود در این بخش حکایت از آن دارد که 43 درصد نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور از نوع خورشیدی، 36 درصد از نوع بادی، 11 درصد از نوع برق‌آبی کوچک، یک درصد از نوع زیست توده و یک درصد بازیافت حرارتی و توربین‌های انبساطی است.
اگر به فکر تامین برق و انرژی گرمایی منزل خود با انرژی خورشیدی خانگی هستید،احتمالا سؤالاتی برای شما پیش آمده است:
آیا احداث نیروگاه خانگی با پنل خورشیدی به صرفه است؟
آیا سقف خانه من نصب و قرارگیری برای پنل‌های خورشیدی خانگی مناسب است؟
آیا درآمد حاصل از فروش برق تولید شده پنل خورشیدی خانگی از سود بانکی بیشتر است؟
آیا سیستم خورشیدی خانگی به اندازه کافی برای مصرف خانه من برق تولید میکند؟
چه کسانی بهترین پنل خورشیدی خانگی را با بهترین ضمانت عرضه می‌کنند؟
نیما حسن زاده یک کارشناس انرژی‌های پاک برایمان توضیح می‌دهد: « پنل‌های خورشیدی خانگی برای سقف‌هایی مثل کامپوزیت، آسفالت سیمانی، سفال سخت، فلز ایستاده که مواد با دوام و محکمی دارند بسیار مناسب هستند. برای سقف‌هایی با موادی مثل چوب و سنگلوخ هم می‌توانید پنل خورشیدی استفاده کنید اما باید یک تیم نصب حرفه‌ای انتخاب کنید که تجربه نصب بر روی این نوع سقف‌ها را داشته باشند. همچنین سخت‌افزارهای نصبی که نصاب‌ها استفاده می‌کنند هم اهمیت دارد.
قبل از نصب پنل‌های خورشیدی، تعویض سقفی که آخرای عمرش را می‌گذراند، ایده خوبی است، چون پنل‌ها تا ۳۰ سال عمر می‌کنند و قطعا تمایل نخواهید داشت که آنها را از بین ببرید. پنل‌های خورشیدی باید روی سقف‌هایی که شرایط مناسبی دارند و نیاز به تعویض آنها در آینده نزدیک نیست، نصب شوند. با در نظر گرفتن هزینه نصب مجدد پنل‌ها بعد از چیزی حدود ۵ سال، ارزش آن را دارد که ابتدا به فکر تعمیر یا تعویض سقف خود قبل از نصب پنل‌ها باشید.»
وی ادامه می‌دهد: « برای مناسب بودن خانه شما برای پنل‌های خورشیدی، میزان تابش وارده بر سقف شما اهمیت دارد. هنگامی که با یک متخصص نصب پنل‌ها به توافق رسیدید، حتما درخواست بازدید از محل خود را از نصاب بخواهید. متخصصین نصب سقف شما را از لحاظ موقعیت جغرافیایی(بهترین حالت برای تولید بیشتر پنل‌ها قرار گرفتن رو به جنوب است)، زوایای سقف و سایه اندازی‌اشیای محیطی بررسی می‌کنند که مطمئن شوند بیشترین نور خورشید به آن برسد. هر چقدر نور مستقیم بیشتری به سقف شما برسد، برق بیشتری تولید می‌شود. البته این مقادیر باید در طی روزهای مختلف هر سال محاسبه شود.»