جرعه های معرفت - شرح حدیث معصومین(ع) در کلام رهبر انقلاب
4 شاخص خردمندی
عن امیرالمومنین(ع) عن رسول‌الله (ص): اربع یلزمن کل ذی حجر و عقل من امتی: قیل یا رسول‌الله: ما هن؟ قال: استماع العلم و حفظه و نشره عند اهله و العمل به. (1)
«امیرالمومنین(ع)» از قول پیامبراکرم (ص) نقل می‌کنند که فرمود: چهار چیز لازمه عقل هر شخصی است؛ سوال شد: آنها چیست؟ حضرت فرمود: گوش فرا دادن به دانش، حفظ کردن در ذهن خودشان و در مجموع جامعه اسلامی و انتشار آن در نزد اهل آن و عمل به علم خود.»
- اربع یلزمن کل ذی حجر و عقل من امتی؛ [از این پیام] معلوم می‌شود که ملازمه این چهار چیز با انسان در امت پیغمبر خاتم، لازمه عقل است؛ اگرچه شارع مقدس این را خواسته است اما مقتضای عقل است؛ حاکم به آن، عقل انسان است. لذا [امیرالمومنین(ع) از قول پیامبر(ص)] می‌فرماید: کل ذی حجر و عقل من امتی. این یک مطلب.
مطلب دیگر اینکه اگر کسی ملازم با این چهار چیز نشد، این حاکی از کمال عقل او نیست؛ حاکی از این است که داخل در «کل ذی حجر و عقل» نیست؛ این هم این [مطلب].
- قیل یا رسول‌الله: ما هن؟؛ [سوال شد که] آن چهار چیز چیست؟
- قال استماع العلم؛ [پیامبر فرمود:] اولش اینکه دانش را استماع کنند؛ به دانش گوش فرا بدهند؛ هر جا نکته علمی، سخن عالمانه‌ای، مفهوم دانایی‌ای وجود دارد، به آن اقبال نشان بدهند. معنای «استماع العلم» این است؛ معنایش این نیست که حالا همه بروند در یک مدرسه‌ای درس بخوانند و وقتشان را مصروف این بکنند بلکه معنایش این است که به دانش گوش فرا بدهند که طبعا گوش فرا دادن غالبا یا دائما ملازم است با کسب علم؛ انسان علم را کسب می‌کند. هر جا علمی وجود دارد، دانشی وجود دارد، سراغ آن بروند.
- و حفظه؛ دیگر اینکه علم را حفظ کنند، نگه دارند؛ هم در ذهن خودشان، هم شاید بشود گفت در مجموع جامعه اسلامی. حفظ و نگهداری علم یک وظیفه است؛ نگذارند که دانش در جامعه غریب بماند.
- ونشره عند اهله؛ [سوم اینکه] دانش را در نزد اهل آن- یعنی جایی که مناسب با آن است- منتشر کنند. یک چیزی شما فرا می‌گیرید، همه کس مناسب با آن نیستند. فرض بفرمایید انسان یک مطلبی را در باب یک مسئله فنی مثلا فرا می‌گیرد؛ یا یک مسئله اصولی را شما یاد می‌گیرید که جای نشر این مسئله اصولی در بین عامه مردم نیست، اما یک جایی هست که جای آن است، آنجایی که طلبه مثلا فرض کنید علم اصول یا علم فقه در آنجا هست؛ [در اینجا] آن نااهل‌ها مورد مذمت قرار نگرفته‌اند بلکه به ما می‌خواهد بگوید که آنچه را فرا می‌گیریم، در آنجایی که مناسب آن و شایسته آن است پخش کنیم.
- والعمل به؛ چهارم هم عمل به علم. بالاخره علمی را، آگاهی‌ای را انسان فرا بگیرد اما آن را در زندگی، چراغ راه خودش و در حوزه خودش قرار ندهد، این هم یک خسارت است.
* شرح حدیث در ابتدای درس خارج؛ 1383/12/17 به نقل از کتاب نسیم سحر
_______________
1- نوادر راوندی، ص 132