علیرضا چخماقی
فضای مجازی که درسالیان اخیر در سایۀ رشد روز افزون علم و فنّاوری گسترش و فراگیری زیادی پیدا کرده است؛ به دریایی می‌ماند که افراد را به شنا کردن در خود دعوت می‌کند. دعوتی وسوسه انگیز که به دلیل حسّ کنجکاوی و سر در آوردن از هر آنچه که باید ونباید در مخاطبان،  معمولا با پاسخ مثبت همراه می‌شود و پرسه زنندگان در کرانه‌های این دریا و بلکه اقیانوس بیکران را به سوی خود فرا می‌خواند، دریا یا اقیانوسی که با وجود عمق نه چندان زیادش، امّا در عین حال، در بعضی از جاهای آن، گودال‌ها و فروچاله‌های عمیقی برای غرق کردن افراد نابلد به فنّ شنا در خود دارد تا آنها را به کام خویش فرو کشد و غرقشان سازد.
بدیهی است ورود و داخل شدن در هر امری، در مرحلۀ نخست نیازمند آشنایی مقدماتی با مشخصات و جهات مختلف آن است و هر کسی نمی‌تواند به صرف اینکه ابزار جراحی در اختیار دارد، اقدام به جراحی بیماران کند .
امّا افسوس که فضای مجازی به مثابۀ دریایی که گفته شد، علاقه مندان را به سوی خود جلب می‌کند و سپس آنان را براساس برنامه‌ریزی‌ها و ترفند‌های از پیش تعیین شده، به عمیق‌ترین نقاط کور کشانده و در گرداب‌های جهل و فریب و اخبار ناراست و اطلاعات نادرست خویش، چنان غرق شان می‌سازد که جنازۀ آنها، حتی اگر احیاء شود و قلب و دستگاه تنفسی شان هم به کار افتد، امّا نیروی فکر و اندیشۀ ایشان، بعید است دوباره فعّال شود !...
البته منظور از سواد رسانه‌ای تنها، محدود به فضاهای مجازی نیست و مطبوعات و نشریات را نیز در بر می‌گیرد که در خلال همین نوشته، به آن وجه دیگر هم‌اشاره خواهد شد؛ امّا در بعد رسانه‌های مجازی، سواد رسانه‌ای صرفا این نیست که الزاما از زیر و بم نرم‌افزار‌ها و ریزه کاری‌های سیستم رایانۀ خود سر در بیاوریم، بلکه به این معنی است که در مواجهه با آنچه که از پنجره‌ها و دریچه‌های دنیای کامپیوتر به ما ارائه و به نوعی تحمیل می‌شود، با تکیه به دانش و تجربۀ و درک خود، جرأت و توانایی انتخاب داشته باشیم و با شناخت سره از ناسره، راست از دروغ و سالم از مسموم، سراغ گزینه‌هایی برویم و پنجره‌هایی را بر روی خود باز کنیم که به جای سرگردان شدن دربرهوت ناکجا آباد، به دریافت‌های درستی برسیم و با کشف حقیقت، برآگاهی خویش بیفزاییم .
و امّا از مهّم‌ترین ابزار سواد رسانه، در درجۀ اوّل و قبل از هر چیز، نیروی « تعقّل و تفکر» خود ماست که با بهره‌گیری از آن، می‌توانیم گفته‌ها و نوشته‌ها ودیده‌ها و شنیده‌ها را، محک بزنیم و عیّارسنجی کنیم.
پس از نیروی تفکّر و تعقّل،دیگر عامل تعیین‌کننده برای دستیابی به واقعیّت و کشف حقیقت، « منبع و مرجع شناسی » است؛ چرا که انواع رسانه در گوشه و کنار جهان، بنا به منبع تغذیه و اهدافی که برای آنها تعریف شده، درجات خلوص مختلفی دارند؛ رسانه‌هایی که به تجربه دریافته‌اند برای جلب مخاطب و حفظ و افزایش منافع خودشان، خبر‌ها و تحلیل‌ها را با چه ترکیبی از راست و دروغ تنظیم و ارائه کنند تا باورپذیر و قابل قبول به نظر آید و نتیجه‌اش بشود افزایش ثروت اصحاب و تحکیم سلطۀ ارباب قدرت. از همین رو ضروری است فی المثل بدانیم فلان سایت مجازی یا نشریه، سخنگوی  کدامین جریان سیاسی است یا به چه تفکر سیاسی - اجتماعی وابستگی و گرایش دارد.
 و بالاخره سومین عامل اساسی که می‌تواند سواد رسانه‌ای را ارتقاء بخشد، آشنایی با واژه‌نامۀ خاص اصطلاحات و تعابیر ویژه‌ای است که بر زبان و در بیان رسانه‌های وابسته به ثروت و قدرت جاری است،
به عنوان مثال در فرهنگ ابداعی رسانه‌های وابسته (اعم از مکتوب و مجازی ) افراد مبارز و مجاهدی که در برابر‌اشغالگران و سلطه‌جویان ایستادگی می‌کنند، تروریست خطاب می‌شوند و در مقابل کسانی که به کشور خودشان خیانت و در جهت منافع ابر قدرت‌ها حرکت می‌کنند  فعّال مدنی نام می‌گیرند !...
- به اعتراف خودشان داعش را به وجود می‌آورند و تروریست‌های هفتاد و دوملّت را روانۀ خاک سوریه می‌کنند و پس از قتل عام‌های وحشتناک و ویرانی‌های عظیمی که به جا می‌گذارند، آن گاه در خبر‌ها و تحلیل‌های سطحی خود، اتفاقات سوریه را «جنگ داخلی» می‌نامند !...
- هنرشان کشتن و قتل عام افراد بی‌گناه در گوشه و کنار جهان است و همزمان فریاد حقوق بشرشان بلند !...
- در قاموس آنها، تسلیم شدن و ذلت پذیری ملّت‌ها، به معنای «صلح و صلح دوستی» است؛ امّا ایستادگی و مقاومت کردن مردم و رهبران شجاع و آزادۀ آنها برای استقلال و کسب حقوق انسانی، به منزلۀ «جنگ طلبی و تروریسم» !...
اگر چه شمار این گونه اسامی وارونه و معانی دگرگون شده، خیلی بیشتر از این‌ها و نیازمند مبحث جداگانه‌ای است، امّا برای اینکه جویندگان حقیقت و اذهان کنجکاو، امکان دسترسی به نمونه‌های داخلی جعل، تحریف و وارونه‌نمایی در حوزه نشریات را پیدا کنند، پیشنهاد می‌شود بنا به تجربۀ لقمان حکیم، که فرمود ادب را از بی‌ادبان آموختم، گهگاه به مطالعۀ روزنامه‌هایی همچون شرق، اعتماد و مانند آنها بپردازند تا بدانند در فضای امروزی جامعۀ ما که نیازمند صبر و صداقت، امید و اتحّاد توأم با کار و تلاش است، چه کسانی مسیر معکوس را نشان می‌دهند و چرا؟...