عملیات ترکیه در شمال سوریه و 3 سناریوی پیش رو
محمدرضا فرهادی
ترکیه بر اساس نگاه نوعثمانیگرای خود به مسائل منطقه و به همسایگان خود همواره تنشهایی را با کشورهای پیرامونیاش داشته است. اگرچه سند امنیت ملی ترکیه این ادعا را رد کرده و اصل تنشزدایی با همسایگان را مطرح میکند، اما اقدامات آنکارا مصداق همان تحت استعمار قراردادن کشورهای پیرامون و احیای امپراطوری عثمانی است. همین دیدگاه منجر به بروز تنشهایی در سیاست خارجی ترکیه با سایر بازیگران منطقهای همچون کردها شده است.
کردستان سوریه
کردستان سوریه بر اساس سه کانتون یا بخش، متشکل از کانتون عفرین، کوبانی و جزیره (شامل مناطقی از حسکه و قامشلی) تشکیل شده است. مناطق مورد ادعای کردهای سوریه شامل سه استان حلب، رقه و حسکه است. بنابراین کردها مناطق مرزی و شمالی کشور سوریه را در نظر دارند. منطقه کردستان سوریه سرشار از منابع نفتی است. منطقه نفتی شدادی که دومین ذخایر منابع در سوریه بعد از جبلالشاعر است و همچنین میادین نفتی مهم رمیلان و جبسه از مناطق مهم در حوزه ادعایی کردهاست.
اهداف ترکیه
ترکیه در شمال سوریه بر اساس همان راهبرد دفاع از مرزها و بازدارندگی سیاست نظامی و امنیتی خود را تبیین کرده است. طبق این راهبرد ابتدا در سال 97 به عفرین حمله کرد و اکنون عملیات «چشمه صلح» را در شمال سوریه با وسعت گستردهتری انجام داده است. در نتیجه میتوان اهداف ترکیه در شمال سوریه و همچنین چرایی حمله اخیر به این مناطق را در موارد زیر خلاصه کرد:
1- در مرحله اول ترکیه به دنبال سرکوب و تضعیف کردها برای استقلال یا خودمختاری است. راهحل آنکارا نیز بر تضعیف قدرت نظامیکردها بهعنوان مکمل قدرت سیاسی آنهاست. با عدم حمایت آمریکا از کردها، ترکیه شرایط را برای انجام اقدامات علیه کردها در تضعیف قدرت نظامی آنها و به تبع قدرت سیاسیشان مساعد دید.
2- با توجه به تضعیف قدرت نظامیکردها، آنکارا اکنون به از همگسیختگی بستر فکر میکند. ترکیه اکنون با این حملات بهدنبال قطع کانتونهای کردی سوریه با یکدیگر است. با حمله به عفرین، کانتون سوم کردی و با حمله اخیر دو کانتون جزیره و کوبانی نیز از هم جدا خواهند شد.
3- با ایجاد گسست در مناطق کردی، ترکیه وارد فاز چهارم خود یعنی اسکان افرادی غیر از کردهای کنونی میشود. بر اساس طرحی که ترکیه مدنظر قرار داده است، کردهای سوریه باید از منطقه امن اخراج و حدود دو میلیون عرب سوری به جای آنها اسکان داده شوند. در این منطقه 10 شهر ساخته میشود که در هر کدام 30 هزار نفر اسکان مییابند. هر شهر نیز 140 روستای تابع دارد که در هر یک از آنها 5000 نفر ساکن خواهند شد. در این شهرها و روستاها هم دهها مدرسه و یک دانشگاه و چند مسجد و تعدادی بیمارستان و چند ورزشگاه و شهرک صنعتی و کشاورزی ساخته خواهد شد. هزینه ایجاد این مجموعه حدود 25 میلیارد دلار است که آنکارا آن را از کمکهای بینالمللی تأمین خواهد کرد. با این اقدام ترکیه ارتباط کردهای ترکیه و کردهای سوریه قطع شود. البته به این نکته باید توجه کرد که گروههای تروریستی همچون ارتش آزاد که با ترکیه در عملیات شمال همراهی میکنند، یک بازی دوسر باخت است که ترکیه از یکسو با تهدیدات امنیتی از جانب این گروهها مواجه خواهد شد و از سوی دیگر این گروهها نشان دادهاند که به دنبال تشکیل منطقهای خودمختار و مستقل برای تشکیل همان دولتی غیرقانونی متشکل از ارتشیهای فراری و برخی جریانهای سیاسی هستند.
4- تسلط بر مناطق استراتژیک کانتونهای کردی. جاده ترانزیت و استراتژیکی در عمق 30 کیلومتری از مرزهای ترکیه وجود دارد به نام «ام- 4» که از شمال شرق سوریه آغاز شده به سواحل دریای مدیترانه و بندر لاذقیه میرسد و این جاده نباید در اختیار کردهای سوریه قرار گیرد. دلیل آن این است که جاده مزبور از مرزهای عراق شروع شده و از شهرهای حومه حسکه، عین عیسی، منبج، الباب، حلب، ادلب، جسرالشغور و لاذقیه عبور میکند. این امر به منزله یک کریدور مهم برای مناطق کردی عراق و سوریه است که دسترسی آنها به دریای مدیترانه را فراهم میکند.
5- تسلط بر منابع انرژی این منطقه.
سناریوها
در رابطه با عملیات اخیر میتوان سه سناریو را برحسب محتمل بودن، بهترتیب زیر عنوان کرد:
1- رسیدن ترکیه به اهداف خود. این سناریو بنابر دلایل زیر غیرمحتمل است:
الف) ترکیه هدف خود را تغییر بافت جمعیتی مناطق شمالی قرار داده، اما با اسکان نزدیک به سه و نیم میلیون نفر در شمال سوریه، آنکارا نمیتواند این بافت جمعیتی را به نفع خود تغییر دهد. زیرا همچنان قشر وسیعی از مردم این مناطق، همان هویت متضاد با ترکیه را
دارا هستند.
ب) ترکیه از حمایتهای بینالمللی برخوردار نیست و تنها حامی آن که دولت آمریکا بود، اکنون از اقدامات تنبیهی استفاده کرده است.
ج) مقاومت کردها در مناطق عملیاتی و جلوگیری از پیشروی نیروهای ترکیه. از منظر ترکیه جنگ فراگیر در بحبوحه پیشروی وسیع اصلیترین هدف ترکیه است.
2- شکست ترکیه. این سناریو نیز تاحدود زیادی بنابر دلایل زیر غیرمحتملتر از سناریوی قبلی است:
الف) ترکیه تاکنون به برخی اهداف خود در شمال سوریه همچون تصرف راسالعین رسیده و توانسته تا عمق 15 کیلومتری شمال سوریه
نفوذ کند.
ب) ترکیه چنانچه با مشکلاتی در انجام عملیات روبهرو شود، قبل از هرگونه شکست وارد فاز سیاسی و توافقات چندجانبه با محوریت سازمانهای بینالمللی خواهد شد.
3- توافق با دولت سوریه. این سناریو بنابر دلایل زیر محتملترین گزینه است:
الف) ترکیه و سوریه در سال 1998 با توافق آدانا درباره مناطق شمالی و انجام عملیات توسطترکیه تا عمق پنج کیلومتری مناطق شمالی انجام شده و این امر میتواند دوباره از سوی این کشورها
اتفاق بیفتد.
ب) حضور دولت سوریه در مناطق شمالی منجر به درگیری دو بازیگر با هم خواهد شد؛ این در حالی است کهترکیه هدف خود را مبارزه با کردها قرار داده است. بنابراین حضور ارتش سوریه در این مناطق منجر به تغییر رویکرد ترکیه از ابعاد نظامی به سیاسی
خواهد شد.
ج) این سناریو مورد توافق سایر بازیگران دخیل در بحران سوریه همچون ایران و روسیه است. ترکیه درچارچوب توافقات آستانه اکنون با این کشورها همکاری دارد و چنانچه عملیات شمال سوریه ادامهدار شود، احتمال تغییر رویکرد این دو کشور نیز
وجود دارد.
منبع: بصیرت