بررسی ریشه‌های داخلی و عوامل خارجی آشوب‌های عراق
اعتراضات عراق و فرصت‌طلبی مثلث آشوب
در نخستین سالگرد تشکیل دولت عادل عبدالمهدی، فراخوان‌‌هایی در فضای مجازی جهت تجمع و اعتراض علیه وضعیت موجود انجام شد. به دنبال آن، اعتراض های محدودی به شکل خودجوش در روز سه‌شنبه هفته گذشته 9 مهر ماه در میدان تحریر بغداد شروع شد، اما با دخالت نیروهای امنیتی، معترضان متفرق شدند. معترضین بار دیگر به خیابان‌ها بازگشته و تظاهرات ابعاد گسترده‌‌تری پیدا کرد و شهرهای مختلف عراق را در برگرفت. شعارهای اولیه معترضان معطوف به مسایل اقتصادی و معیشتی مانند بیکاری و خدمات و نیز مسئله فساد دولتی بود، اما در برخی موارد جهت‌گیری شعارهای تغییر یافته و صبغه سیاسی یافت.
شعارهای جدید ناظر به تغییر دولت و نخست وزیر و حتی تغییر حکومت و نظام سیاسی کنونی عراق بود و در موارد معدودی شعارهایی علیه حشدالشعبی و جمهوری اسلامی ایران سرداده شده است.
اعتراضات و تظاهرات در عراق، به‌دلیل مشکلات متراکم ساختاری، مسبوق به سابقه است. برای نمونه سال گذشته بصره کانون آشوب و درگیری شد و مراکز دولتی و نیز کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در این شهر مورد تعرض قرار گرفت.
ویژگی‌های اعتراضات کنونی
اعتراضات فعلی در عراق حداقل در سه امر نسبت به موارد گذشته دارای تمایز است:
- بر خلاف اعتراضات گذشته که با فراخوان شخصیت‌های سیاسی (مانند مقتدا صدر) انجام می‌شد، این بار خودجوش و در بستر فضای مجازی شکل گرفت. به عبارتی مرجعیت مشخصی برای اعتراضات وجود ندارد و عمده معترضان در اثر مشکلات معیشتی و متأثر از فراخوان در شبکه‌های اجتماعی به خیابان‌ها ریخته‌اند.
- جغرافیای اعتراضات کنونی محدود به مناطق شیعی مانند بصره، ناصریه، نجف، کربلا، الدیوانیه، الکوت و الحله بوده و مناطق اهل سنت و کردها شاهد تظاهرات نبود.
- شدت درگیری و خشونت در اعتراضات فعلی بالا و بی‌سابقه بوده و طبق اعلام منابع عراقی، حدود 100 نفر در شهرهای مختلف کشته شده و حداقل 500 نفر بازداشت شده‌اند. گزارش‌هایی نیز از حمله معترضان به نیروهای امنیتی و کشته و زخمی‌شدن آنان وجود دارد.
ریشه‌های داخلی
در سطح داخلی، ساختار عراق هنوز دچار مشکلات زیرساختی فراوانی بوده و طبعا دولت یک ساله عادل عبدالمهدی موفق به حل مشکلات مزمن کشور (خصوصا معضلات اقتصادی) در شرایط پساجنگ جنگ نشده است؛ لذا بروز اعتراضات در فضای نسبتا باز عراق، خصوصا از سوی جوانانی که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل داده و شغل و درآمد کافی ندارند، یک امر طبیعی و قابل پیش‌بینی است. اقتصاد عراق، گر‌چه پس از غلبه بر داعش و بالا رفتن قیمت نفت، رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است؛ اما انبوه مشکلات ناشی از جنگ و نیز فساد ساختاری این کشور مسئله‌ای نیست که در کوتاه‌مدت قابل حل باشد.
بر اساس برآورد سازمان «شفافیت بین‌المللی»، عراق جزء کشورهایی است که دارای رتبه بالا در فساد می‌باشد. آمارهای بانک جهانی حاکی از آن است عراق به‌رغم آنکه چهارمین ذخیره نفت جهان را در اختیار دارد، ۲۲ درصد از جمعیت ۴۰ میلیونی آن، زیر خط فقر بسر می‌برند. از طرفی، آمار بیکاری جوانان در سال ۲۰۱۸ در این کشور به بیش از 20 درصد رسیده است.
برخی نیز علت اعتراضات اخیر را به برکناری عبدالوهاب الساعدی فرمانده نیروهای ضد تروریسم نسبت داده‌اند. الساعدی نسبت به حشدالشعبی نظر مثبتی نداشته و در نتیجه رهبران حشد به دولت عبدالمهدی فشار آوردند تا وی را برکنار کرده و شخصی را به فرماندهی این یگان برگزیند که با حشد و نیز ج اا همسو باشد.
به نظر می‌رسد ماجرای برکناری الساعدی تاثیر زیادی در اعتراضات نداشته است، زیرا اولا عمده مطالبات تظاهرکنندگان مسائل اقتصادی و معیشتی بوده و ثانیا عموم مردم عراق نسبت به حشدالشعبی نگاه مثبت دارند و مخالفان آن در اقلیت و تحت تاثیر القائات دشمن هستند.
عوامل خارجی
در سطح خارجی، مثلث آشوب متشکل از آمریکا ـ رژیم صهیونیستی و عربستان با تکیه بر پیاده نظام خود در داخل (بازماندگان بعثی و داعشی) به سرعت وارد خط شده و سعی کردند از اعتراضات عراقی‌ها در جهت اهداف خود بهره‌برداری کنند.
گفته می‌شود آمریکایی‌ها در پایگاه عین الاسد در استان الانبار عراق با حضور بعثی‌‌ها، سعودی‌ها، اسرائیلی‌‌ها و اماراتی‌ها اتاق عملیات تشکیل دادند. همزمان رسانه‌های وابسته به مثلث آشوب به‌ویژه شبکه‌های سعودی به بزرگنمایی ماجرا و تحریک عراقی‌ها پرداختند. شایان ذکر است به دلیل شکنندگی اوضاع عراق، دخالت عوامل خارجی در حوادث داخلی این کشور امر بی‌سابقه‌ای نیست. پرونده دشمنان آکنده از اقدامات ایذائی و تخریبی از کمک به شکل‌گیری داعش گرفته تا ایجاد ناامنی و انفجارات و ایجاد اغتشاش و آشوب در شهرهای مختلف عراق می‌باشد. این بار نیز مثلث آشوب با توجه به شرایط خاص داخلی و منطقه‌ای، توطئه تازه‌ای را علیه عراق و محور مقاومت طراحی کرده‌اند.
اهداف و تاکتیک‌های مثلث آشوب
هدف اتاق عملیات دشمن از تحریک معترضان و تشدید اعتراضات در امور زیر خلاصه می‌شود:
- فشار بر دولت عبدالمهدی و برکناری او به دلیل عدم همسویی با سیاست‌های آمریکا (قانونی کردن حشدالشعبی، رابطه خوب با ایران، قراردادهای تازه با چین و...)؛
- فشار بر حشدالشعبی برای انحلال و یا حداقل کاهش نقش و جایگاه آن در عراق؛
- فشار بر ج اا جهت کاهش حضور در عراق (خصوصا نیروی قدس) و در مجموع، اجرای پروژه منزوی ساختن ج اا در عراق و منطقه؛
- امنیتی کردن فضا از طریق آشوب‌سازی جهت توجیه و مشروعیت بخشی به تداوم حضور بیش از 5 هزار نظامی آمریکایی در عراق و دخالت آنان در روند امنیتی ـ نظامی کشور و در ادامه اجرای پروژه احیای داعش؛
- تصفیه حساب و انتقام از محور مقاومت به‌ویژه پس از شکست‌های سنگین در برابر انصارالله یمن (حمله موفق به تاسیسات نفتی آرامکو و عملیات پیروزمندانه نصر‌من‌الله)؛
- تحت‌الشعاع قرار دادن و کمرنگ‌سازی مراسم جهانی راه‌پیمایی اربعین به‌عنوان نماد قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت، از طریق ناامن کردن فضای داخلی عراق در استان‌های مرزی و خصوصا شهرهای نجف و کربلا؛
تاکتیک دشمن اما در دامن زدن به اعتراضات عراق شامل موارد زیر است:
- تغییر شعارهای معترضان از اقتصادی به سیاسی؛
- تبدیل اعتراضات مسالمت‌آمیز به درگیری و خشونت و کشته‌سازی؛
- بزرگنمایی تعداد تظاهرکنندگان (برای نمونه 2 هزار نفر را 200 هزار نفر و بیشتر اعلام کرده‌اند)؛
- کار سنگین در فضای مجازی و توئیت کردن کلید واژه‌هایی مانند «عراق بپا می‌خیزد»، «می‌خواهم حقم را بگیرم» و... و نیز شعارهای ضدایرانی که معلوم شده منبع آن عراق نبوده، بلکه در عربستان و از طریق ربات انجام گرفته است.
واکنش‌ها
مرجعیت عالی در نجف اشرف از همه طرف‌ها خواسته است قبل از آنکه خیلی دیر شود به خشونت‌ها پایان دهند. آیت‌الله سیستانی همچنین دولت عراق را به‌خاطر ناکامی آن در اصلاحات اقتصادی و مبارزه با فساد نکوهش کرد و از آن خواست که وظایف خود را به درستی انجام دهد تا رنج و مشقت مردم کاهش یابد.
عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، طی یک سخنرانی تلویزیونی وعده داد که به خواستههای مشروع معترضان پاسخ خواهد داد. وی اما در عین حال تاکید کرد که راه‌حل سحرآمیزی برای مشکلات عراق وجود ندارد.
برهم صالح رئیس‌جمهور عراق اعلام کرد که مقامات مسئول را با ایجاد فرصت‌های شغلی و اصلاح ساختاری، به پاسخ‌گویی به خواستههای معترضان فرا خوانده و انجام این کار را وظیفه دولت دانسته است. هیئت رئیسه پارلمان عراق در بیانیه‌‌ای ضمن به رسمیت شناختن حق تظاهرات مسالمت‌آمیز طبق ماده ۲۸ قانون اساسی، اعلام کرد کمیته‌‌های امنیت و دفاع و حقوق بشر را مسئول انجام تحقیقات لازم درخصوص حوادثی کرد که در تظاهرات مردم در خیابان‌‌های این کشور رخ داد. مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در عراق، خواستار عدم سکوت نسبت به ریخته شدن خون عراقی‌ها و کناره‌‌گیری دولت عراق و برگزاری انتخابات زودهنگام زیر نظر سازمان ملل متحد شده است. حیدر العبادی نخست‌وزیر سابق عراق و رئیس ائتلاف «النصر» هم ضمن انتقاد از ناتوانی دولت در اداره کشور، طی نامه‌ای خواستار استعفای دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام شد.
نوری المالکی رئیس ائتلاف دولت قانون در صفحه توئیتر خود نوشت: آنچه امروز در میدان التحریر بغداد رخ داد تأسف‌آور است و به نفع هیچ‌کس نیست. وی معترضان را به حفظ آرامش و احترام به قانون در تظاهراتشان فراخواند.
شیخ قیس خزعلی، رهبر «عصائب اهل الحق» عراق با حمایت از خواستههای اقتصادی مردم، با اشاره به دست‌های پشت پرده اعلام کرد آنچه در تظاهرات اخیر دیده شد دلیلی بر وجود دست‌های خبیثی است که می‌خواهند ثبات عراق را برهم زنند.
در سطح خارجی «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد از عراقی‌ها خواست تا از خشونت دوری کنند و خویشتنداری نشان داده و با گفت‌و‌گو مشکلات را حل کنند.
جمع‌بندی
اعتراضات اخیر عراق به دلیل ریشه‌های داخلی و تحریک و صحنه گردانی عوامل خارجی، وارد مرحله حساسی شده و نگرانی‌های داخلی و خارجی را برانگیخته است. با توجه به گسترش اعتراضات و تشدید درگیری‌ها در عراق، دولت عراق ناچار به اتخاذ تدابیری از جمله اعلام منع عبور و مرور و برخورد سخت با معترضان شد، اما در ادامه در تصمیم خود تجدید نظر کرد.
به نظر می‌رسد دولت ضمن پاسخ‌گویی به مطالبات قانونی مردم و اقدام جدی در جهت اصلاح امور، باید به مدیریت بحران از طریق اشراف اطلاعاتی و شیوه‌های نرم (عملیات رسانه‌ای و تبلیغاتی) بپردازد و نیروهای امنیتی را از برخورد سخت و شلیک به مردم منع کند. نتیجه این کار تحریک بیشتر معترضان و زیر سؤال رفتن اعتبار دولت و نیز سوءاستفاده دشمنان می‌شود.
بروز شکاف در میان جریانات سیاسی نیز از دیگر نتایج این امر است. درخواست برخی رهبران سیاسی جهت برکناری دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام نشانی از این شکاف است.
در سطح خارجی نیز دولت باید مراقب توطئه دشمنان باشد و شخصیت‌ها و رسانه‌های عراقی به افشای دست‌های پشت پرده توطئه اخیر و پروژه آشوب‌سازی در عراق بپردازند.
در شرایط فعلی از تب و تاب اعتراضات کاسته شده و به نظر می‌رسد معترضان دریافته‌اند که نباید فریب تحریک دشمن را خورده و بیش از این برای خود و کشورشان ایجاد هزینه نکنند.
در مجموع پیش‌بینی می‌شود با توجه به تمهیداتی که اندیشیده شده، روند اعتراضات در عراق رو به آرامش نهد و در ایام پر برکت سالگرد اربعین حسینی، همایش جهانی راه پیمایی اربعین با شکوه‌تر از سال‌های گذشته برگزار شود.
* منبع سایت بصیرت