سرنوشت مسکن به کجا ختم می شود؟!-بخش دوم
حال نه چندان خوش بازار مسکن!
در دوران کودکی وقتی کاغذ و مدادی دست کودک می‌دهند و به او می‌گویند نقاشی کن اولین تصویری که می‌کشد تصویر یک خانه با دودکش و آسمان ابری و پدر و مادرش است. در واقع خانه و خانواده مهمترین رکن زندگی یک کودک را تشکیل می‌دهد و تا زمان بزرگسالی این نیاز در افراد وجود دارد و نهادینه می‌شود.
داشتن یک سرپناه و خانه در زیر این آسمان آبی آرزو و خواسته هر انسانی است و اگر تأمین این خواسته با مشکلاتی مواجه گردد مسلماً در روحیه و زندگی او تاثیر فراوانی خواهد گذاشت.
روانشناسان معتقدند که نیاز به خانه و خانواده از مهمترین و اساسی ترین نیازهای انسان‌ها به شمار می‌رود، چرا که کودکان از همان ابتدا صفا و صمیمیت و احساس آرامش را در محیط خانه و بین اعضای خانواده خود دریافت می‌کنند و احساس انسجام، هماهنگی، یکدلی، همراهی و همدلی هم از همین زمان در افراد شکل می‌گیرد.
به گفته روانشناسان، مسکن انسان‌ها در هر ابعاد و اندازه‌ای، چه مجلل و بزرگ و چه کوچک و ساده، نیازهای انسان‌ها به مسکن را تامین می‌نماید و مهمترین خاطرات انسان‌ها در همین چهارچوب‌ها شکل می‌گیرد.
جایگاه خانه در اسلام
خانه به معنای اولین محیط رشد و پرورش انسان‌ها در اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است. در آیه 80 سوره نحل آمده است: «و الله جعل لكم من بیوتكم سكناً» خداوند از خانه‌های شما محل سكونت و آرامش برایتان قرارداد. واژه «سكن» به معنای هر چیزی است كه انسان به وسیله آن تسكین یابد. انسان علاوه بر نیاز به سكونت در خانه، به محلی برای تسكین آلام روحی، رها شدن از برخی قیودات اجتماعی، استراحت به نحو دلخواه، خلوت كردن و راز و نیاز با خدا و محرمان نیاز دارد. اگر خانه تأمین‌كننده این نیازها نباشد، مسكن نخواهد بود.
حجت الاسلام کریم محمدی یک کارشناس علوم قرآنی در این باره می‌گوید: «خانه و خانواده در اسلام از احترام و قداست زیادی برخوردار است، چرا که اولین مکانی است که رشد انسان‌ها از آنجا آغاز می‌شود و پرورش روحی و جسمی کودکان توسط والدین در همین مکان انجام می‌شود. بنابراین اگر محیط خانه امن و مناسب باشد و تمام شرایط رشد فکری و جسمی کودکان فراهم شود مسلماً انسان‌های بزرگی تربیت خواهند شد که برای جامعه مفید خواهند بود.»
وی اضافه می‌کند: «حرمت خانه در اسلام آن‌قدر بالاست که خداوند در آیه 27 سوره نور می‌فرماید: به هیچ خانه ای بدون اذن و سلام گفتن وارد نشوید. بنابراین نوع خانه که مثلا از چه مصالحی درست شده یا وسعت و اندازه آن چقدر باشد چندان مهم نیست. مهم قداست و حرمت خانه است که حریم خصوصی آن باید رعایت شود و احساس امنیت و آرامش موجود در آن به هیچ وجه خدشه‌دار نشود.»
چالش‌های تأمین مسکن
روند رو به رشد جمعیت و مهاجرت بی رویه به شهرها مشکلات جدی در بخش مسکن به وجود آورده است به نحوی که کارشناسان اقتصادی از آن به عنوان بحران مسکن یاد می‌کنند.
کارشناسان معتقدند اگر این روند در موضوع مسکن به همین صورت ادامه پیدا کند حاشیه‌نشینی گسترش می‌یابد و حاشیه شهرهای بزرگ مملو از ساختمان‌ها و آپارتمان‌هایی خواهد شد که شاید بر طبق اصول اساسی شهرسازی بنا نشود. به همین دلیل ساختمان‌های غیراستاندارد همچون قارچ سر از زمین بیرون می‌آورند و مشکلات و چالش‌های جدی در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی به وجود می‌آید.
«سارا راجیان» کارشناس ارشد اقتصاد در گفت و گو با گزارشگر کیهان در باره چالش‌های تأمین مسکن می‌گوید: «نگاهی به تراکم شهرهای بزرگ در ایران نشان می‌دهد که افزایش مهاجرت به این شهرها موجب شده که شهرهای بزرگ همچنان گسترش پیدا کنند و حتی شهرهای کوچک هم تبدیل به کلان شهرها شوند و این گسترش بی‌رویه مسلماً مشکلات زیادی در همه زمینه‌ها به وجود خواهد آورد. به غیر از مشکلات ترافیکی وآلودگی هوا، مشکلات آموزشی، بهداشتی و تهیه مسکن از جمله چالش‌های موجود در این زمینه است.»
وی اضافه می‌کند: «عرضه نسبتا ارزان‌تر قیمت زمین در حاشیه شهرهای بزرگ نیز باعث شده که متقاضیان خرید یا اجاره خانه به حاشیه شهرها روی بیاورند که مسلماً این مسئله مشکلات خاص خود را به همراه دارد و بافت شهر سازی را دستخوش تغییرات ناخوشایند خواهد کرد.»
خانمی که خود را «فاضلی» معرفی می‌کند به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «چند سال پیش پسرم در دانشگاه قبول شد و در تهران با مشکلات فراوان برایش خوابگاه گرفتیم تا مشکل سکونت او حل شود و مشغول درس خواندن بشود اما با قبول شدن دخترم در مقطع کارشناسی ارشد در تهران تصمیم گرفتیم در پایتخت، آپارتمانی تهیه و به همراه فرزندانم در آنجا سکونت کنیم اما هنوز نتوانسته ام مکان مناسبی پیدا کنم چون قیمت آپارتمان آن‌قدر بالاست که تهیه مسکن برای ما مثل خواب و رویا می‌باشد و ناچار شده ایم که موقتاً در خانه اقوام سکونت داشته
باشیم.»
وی خاطرنشان می‌کند: «همسرم پیشنهاد داده که خانه خود را در شهرستان بفروشیم و در اینجا خانه‌ای خریداری کنیم اما با این قیمت‌ها فکر می‌کنم حتی نتوانیم خانه‌ای رهن کنیم چه برسد به اینکه خریداری نماییم! به همین دلیل در جست و جوی آپارتمانی کوچک ولو در اطراف تهران و یا حتی کرج برای اجاره هستم تا ان‌شاءالله مشکل مسکن ما هم حل شود.»
خانم فاضلی می‌گوید: «با مشکلات زندگی در شهرهای بزرگ کم و بیش آشنایی دارم و واقعا دلم نمی خواست از شهرم مهاجرت کنم و به تهران بیایم اما به خاطر راحتی فرزندانم مجبور به عزیمت شدم و امیدوارم با اتمام تحصیلات فرزندانم به شهرم باز گردم.»
گسترش شهرک‌های اقماری اطراف پایتخت
«محمد اسلامی» وزیر راه و شهرسازی درباره گسترش شهرک سازی در اطراف تهران می‌گوید:
«ساخت و سازها در شهرهای جدید از جمله پردیس مربوط به قبل است و الان هیچ کار جدیدی در آن انجام نمی‌شود.کاری که وزارت راه و شهرسازی در این شهر انجام می‌دهد در حال حاضر مربوط به تعهداتی است که به مردم داده شده و باقی مانده است. قراردادهایی که مردم دارند و تمام تلاش‌مان را گذاشته‌ایم که به انضمام سرانه‌های آنها پایان یابد».
وی تصریح کرد: «قطعاً ما نمی‌توانیم به مردم خانه ای بدهیم که مدرسه و مرکز درمانی و فرهنگی نداشته باشد. در محلی که قرار است مردم زندگی کنند باید سازمان‌های آن ایجاد شوند و سرانه فضای سبز برای تفریح و استفاده‌شان در نظر گرفته شود. این موارد مغفول مانده بوده که ساخت آنها را شروع کردیم و کار با کلنگ‌زنی آنها در حال انجام است.»
وزیر راه و شهرسازی در باره حق و حقوق مستأجران نیز می‌گوید: «حرف مستأجران در باره افزایش اجاره‌خانه‌ها درست است و در حق آنها ظلم شده است. در این خصوص طرحی را همراه با مجلس دنبال می‌کنیم تا بتوانیم یک اصلاحیه روی قانونی که صاحبخانه‌ها را معاف می‌کند، بگذاریم تا در بحث مالیات برای این موضوع یک ضابطه وضع شده واین لجام گسیختگی کنترل شود.»
وی اضافه می‌کند: «متاسفانه در بازارمسکن، خانه‌ها را با نرخ کارکرد در بازار اجاره داده و آن را محاسبه می‌کنند. این از آن دست اقداماتی است که سال‌هاست متاسفاًنه در کشور ما انجام می‌گیرد و هیچ نظارتی روی آن نیست.»
از آنجا که ساخت‌وساز در کشور ما عمدتاً از طریق اشخاص حقیقی صورت مي‌پذیرد و این اشخاص نیز تقریبا همه منابع مالی مورد نیاز را از طریق سرمایه شخصی یا منابع پیش فروش تأمین مي‌كنند لذا تصمیم به سرمایه‌گذاری عمدتاً بر اساس شرایط روز شکل مي‌گیرد، در صورتی‌که اگر ساخت‌وساز به‌صورت حرفه‌ای و به همراه ابزارهای نوین تأمین مالی صورت مي‌پذیرفت، با جمع‌آوری منابع در دوره رکود و تکمیل واحدهای مسکونی، علاوه بر کاهش نوسانات بخش مسکن، نااطمینانی بازار به حداقل خود مي‌رسید.
تب وتاب بازار مسکن
ارزیابی رشد سه بازار رقیب یعنی مسکن، سکه و ارز نشان می‌دهد، مسکن از دو بازار دیگر جا مانده و با وجود رشد ۸۰ درصدی قیمت طی سال گذشته، اما به همین میزان از سکه و ارز حتی در سال جاری نیز عقب مانده است. در واقع می‌توان گفت که بازار مسکن حال و روز چندان خوشی نسبت به سکه و ارز تجربه نمی‌کند و کارشناسان چشم‌انداز روشنی برای بازار مسکن متصور نیستند، چرا که در حال حاضر قیمت مسکن از ظرفیت طرف تقاضا خارج شده است.
یک پژوهشگر اقتصادی در این باره می‌گوید: «بخش مسکن به قفل شدگي دچار شده و اين واژه فراتر از رکود است. قفل شدگي مسکن در اثر عوامل بيروني به وجود مي‌آيد و چنانچه بتوان اين عوامل بيروني را از ميان برداشت، قفل بخش مسکن خواهد شکست، در غير اين صورت، وضعيت به همين ترتيب ادامه پيدا مي‌کند.»
وي اضافه می‌کند: «بخش مسکن سرمايه‌گذاري بسيار بالايي نياز دارد و اگر تنش‌هاي خارجي برطرف نشود، همچنان نقدينگي ما به سمت ارز و طلا يا به سمت کالاهايي مانند خودرو که به ارز وابسته است مي‌رود.»
اين کارشناس در باره افزایش قیمت مسکن مي‌گويد: «افزايش قيمت مسکن به علت سياست‌هاي غلط سه دهه گذشته است، از دهه 70 تا کنون بخش مسکن سرمايه‌هاي بانک‌ها را جذب کرده است و بانک‌ها براي اينکه ورشکست نشوند به صورت افراطي با بخش مسکن، به صورت صوري صندوق‌هاي قرض‌الحسنه باز مي‌کنند و قيمت مسکن را بالا مي‌برند.» به هر حال بخش مسکن یکی از مهمترین بخش‌های اقتصاد ایران می‌باشد که به لحاظ داشتن ارتباط گسترده با سایر بخش‌ها، از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است، ضمن اینکه سهم بخش مسکن از تشکیل سرمایه، یک چهارم، از اشتغال، یک دهم و از تسهیلات بانکی، یک پنجم است.
همچنین مسکن، گران‌ترین کالایی است که خانوارها در طول زندگی خریداری می‌كنند، بنابراین شناخت مشکلات این بخش و حل آنها نیاز مبرم جامعه می‌باشد.