گروه گزارش

آمار‌ها نشان مي دهد ايران جزو كشورهايي با درصد اهدای خون نسبتا بالا است كه اين امر نشان دهنده باور و اعتقادات خاص هموطنان ما در انجام اين امرخداپسندانه است.
 اما متاسفانه اين موضوع فقط تا زمان اهداء و انتقال خون به بانک خون اتفاق مي افتد و بعد از آن بي عدالتي و مصرف غير ضروري در مورد استفاده از خون هاي اهدايي به كرات مشاهده مي شود.
در حال حاضر فقط در شهر تهران نزديك به 170 پايگاه انتقال خون وجود دارد كه به صورت مداوم پذيراي مردمي است كه قصد دارند خون خود را اهداء كنند.
اگرچه تعداد كساني كه اين كار را انجام مي دهند كم نيستند ،اما اين تعداد همچنان در برابر بيمارستان‌ها و سوانح و نيازمندان به خون اهدايي كم است. چنان‌که آمار‌ها مي گويد بانك خون با كاهش ذخاير روبه رو است و هنوز تا رسيدن به ضريب اطمينان بالا، فاصله زيادي باقي است.
كيسه هاي خون داوطلبانه در ايران
در كشور ما نه تنها آمار اهدای خون بسيار قابل توجه است كه حتي اين نحوه اهداء نيز كاملا داوطلبانه است.يعني بدون چشم داشت و هيچ گونه توقعي مردم خير ما خون خود را با اهداف خدا پسندانه براي نجات بيماران و نيازمندان اهدا مي كنند،به طوري كه فقط سال گذشته بيش از 2 ميليون نفر از مردم كشورخون خود را اهدا كردند.
اين آمار را رئیس سازمان انتقال خون ایران اعلام مي كند.
علي اكبر پورفتح الله به گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد :" سال گذشته در كشور حدود 2 ميليون نفر خون خود را به صورت داوطلبانه اهداء كردند البته تعداد مراجعين براي اهدا حدود 5/2 ميليون بود كه از اين تعداد نزديك به 400 هزار نفر بنا به دلايلي شرايط اهدا را نداشته و معاف شدند.همان طور كه مي دانيد بر خلاف بسياري از كشورهاي ديگر اهدا در كشور ما كاملا داوطلبانه است و همه بدون چشم داشت اين كار را انجام مي دهند. اهدا داوطلبانه يكي از پروژه هاي سازمان جهاني بهداشت است كه تمام كشورهاي جهان را موظف مي كند تا سال 2020 بايد تمام اهدای خون در جهان به صورت داوطلبانه باشد .”
او در ادامه تصريح مي كند :”در حال حاضر از بين 170 كشورجهان فقط در70 كشور به صورت داوطلبانه خون را اهدا مي كنند. ضمن اينكه ميزان و نحوه اهدا نيز بر اساس معيارهاي توسعه يافتگي متفاوت است.مثلا در كشورما اين ملاك 27 واحد به ازاي هر هزار نفر جمعيت است كه بر اساس مطالعات سازمان بهداشت جهاني رقم متعلق به كشورهايي با توسعه بالانزديك به 40 واحد به ازاي هر هزار نفر جمعيت است. در كشورهايي با شاخص متوسط نزديك به 12 واحد به ازاي هر هزار نفر جمعيت و در كشورهايي با شاخص توسعه پايين اين ميزان 4 واحد به ازاي هر هزار نفر جمعيت است همان طور كه مشخص است اين رقم در كشور ما از متوسط جهاني بسيار بالاتر است هر چند كه هنوز هم با كشورهاي پيشرفته با رشد بالا اختلاف قابل توجهي داريم.»
رئیس سازمان انتقال خون ایران در ادامه تصریح می‌کند: "مصرف خون و فرآورده هاي خوني در جهان با توجه به موقعيت كشورهاي مختلف متفاوت است. براي مثال در سال گذشته آمار جهاني نشان مي دهد كه 110 ميليون واحد خون اهدا شده كه بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهاني 50 درصد از اين تعداد در همان كشورهايي که با شاخص توسعه يافتگي بالا هستند مصرف شده ، به عبارتي يعني تنها 15 درصد از مردم دنيا به فرآورده‌هاي خوني دسترسي دارند .اما كشور ما در اين زمينه در وضعيت مطلوب تري قرار دارد. با این حال اهداء خون در كشور ما صد درصد داوطلبانه است. 50 درصد از اهدا كنندگان ما به صورت مستمر هستند و سالي دو بار خون اهدا مي كنند و نزديك به 24 درصد هم جزو اهدا كنندگان با سابقه ما هستند. "
صرفه جويي در قطره هاي سرخ  
اما الآن آنچه بيش از خود بحث اهدا مطرح است،نحوه مديريت ذخاير خوني و انتقال آن به بيماران نيازمند است كه در اين مدت بسيار خبر ساز شده است. به نحوي كه خيلي ‌ها استفاده از خون هاي اهدايي را در برخي اعمال جراحي غير ضروري و حتي به نوعي اسراف مي دانند.
رئيس سازمان انتقال خون كشور در اين باره مي‌گويد:” متاسفانه چرخه مديريت مصرف خون و فرآورده‌هاي خوني در كشور ما وضعيت مطلوبي ندارد.بالاخره اين يك پروسه است كه فقط بخشي از آن در سازمان انتقال خون صورت مي گيرد.يعني فقط از زمان انتقال و اهدای خون تا زمان خروج از سازمان تحت مديريت واحد صورت مي گيرد و از زماني كه وارد بيمارستان‌ها مي شود روي آن مديريت و توجهي صورت نمي گيرد.البته بحث رايگان بودن خون هم در اين بين بي تاثير نيست.چنان‌که با قاطعيت مي توان گفت در هيچ كشوري حتي كشورهاي توسعه يافته خون داوطلبانه اهدا نمي شود و يا اينكه به صورت رايگان در اختيار مراجعين قرار نمي گيرد.”
او همچنين از تدوین دستورالعمل مصرف خون در جراحی‌های قلب خبر مي دهد و مي افزايد: «طبق آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت که شامل اطلاعات 176 کشور است بحث بی‌عدالتی در دسترسی به خون و فرآورده‌های خونی در دنیا مطرح شده است.بر اساس این گزارش درآمد کشور‌ها در مصرف خون و مصارف بالینی خون اثرگذار بوده، به نحوی که کشورهای با درآمدهای پایین بیشترین مصرف را برای کودکان زیر 5 سال و مادران حین زایمان داشته‌اند.در حالی که در کشورهای با درآمدهای بالا 70 درصد خون در افراد بالای 60 سال مصرف شده که بیشتر برای سرطان‌‌ها و جراحی‌های پیشرفته بوده است. در واقع این بی‌عدالتی جامعه جهانی را دچار چالش کرده است. در کشورهای با درآمدهای بالا متوسط میانگین اهدای خون در مراکز سالانه 33 هزار واحد بوده، اما در کشورهای در حال توسعه کمتر از 5 هزار واحد گزارش شده است.»
وی می‌گوید: "در حال حاضر هم در كشور ما دستورالعمل مصرف خون در جراحی‌های قلب و عروق تدوين شده است. باید در مصرف خون نظارت داشته باشیم چرا که چرخه انتقال خون در بیمارستان‌‌ها دچار مشکل است و باید زنجیره‌ای ایجاد شود تا نظارت و کنترل به درستی انجام شود.”
خون رايگان را قدر بدانيم
بسیاری از ایرانیانی که از خدمات مراکز درمانی کشورهای توسعه یافته استفاده کرده‌اند، اهدای خون رایگان در ایران برایشان یک اتفاق جالب و غرورآمیز است که نظیرش در دنیا بسختی پیدا می‌شود.
 اما همین دسترسی ساده و رایگان به خون‌های اهدایی، مشكلات ديگري نظير بي توجهي به اين سرمايه ملي را رقم زده است به طوري كه بسياري از پزشكان بيمارستان ‌ها و مراكز انتقال خون معتقدند كه همين نحوه اهداء و دسترسي  در نهايت باعث شده كه علاوه بر بي عدالتي، بي توجهي و حيف و ميل نيز در مصرف خون صورت گيرد .
دكتر پرويز شريف پژوه، هماتولوژيست و خون شناس درباره اين نحوه اهدای خون و بي توجهي هاي صورت گرفته به گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد :" با قاطعیت می‌توانم بگویم که در هیچ کشور توسعه یافته دیگری خون به این شکل رایگان و کم هزینه در اختیار افراد قرار نمی‌گیرد و از طرف دیگر اصلا به صورت داوطلبانه هم اهدا نمی‌شود.اما هزینه فرایند‌های مختلف خون اهدایی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.هزینه‌هایی مثل آزمایش و تولید فرآورده‌های خونی هم اگر دریافت می‌شد شاید سهم مهمی در مدیریت مصرف خون در کشور ما ایجاد می‌کرد همان طور که در بسیاری از کشورهای جهان این هزینه از طریق بیمه ‌ها پرداخت می‌شود و نظارت‌های زیادی روی آن‌ها صورت می‌گیرد."
شريف پژوه يادآور مي شود:"اما در کشور ما نه تنها خون رایگان است بلکه اصولا بر نحوه مصرف آن هم نظارت جدی صورت نمی‌گیرد.همان طور که ما تا کنون در جهت این مدیریت مصرف وارد خیلی از فرایند‌ها نشده ایم. مثلا یکی از این فرایندها،انتقال خون خودی است که امروزه سهم این انتقال به بیش از ده درصد رسیده است.اما در کشور ما صفر درصد است.این انتقال به این نحو است زمانی که خون اهدایی دیگران رایگان باشد معمولا مراکز مختلف تمایل به سرمایه گذاری ندارند. متاسفانه مدیریت خون در عمل‌های جراحی بسیار نامناسب است در صورتی که اگر این روند مدیریت شود در بسیاری از این عمل ‌ها اصلا نیازی به خون نیست.مثلا به راحتی می‌توان در جراحی‌های غیر اورژانسی از خون خود بیمار استفاده کرد یا سیستم‌هایی که خون بیمار را در حین خونریزی مکش می‌کنند."
او به تعداد مراكز انتقال خون هم اشاره مي كند و مي گويد :"براي مثال در حال حاضردر استان تهران نزديك به 170پايگاه انتقال خون وجود دارد كه مراكز درماني را پوشش مي دهند. از طرف ديگر با توجه به اينكه تهران نسبت به سايراستان هاي ديگرازمركزيت برخوردار است،انجام اعمال جراحي و درمان هايي كه نياز به تزريق خون دارد،نيزدراين استان بيشتر است.همچنين ميزان مصرف خون هم در تهران بالاتراست.طبق آمار‌ها نزديك به 10 تا 25 درصداز ذخيره خون كل كشورسالانه در تهران تهيه مي شود."
همچنين مدير كل انتقال خون استان تهران چندي پيش اعلام كرده بود كه درسه ماهه اول سال 92به طورمتوسط هر ماه 63 هزار درخواست براي خون و فرآورده هاي آن در مراكز درماني وجود داشت. در سه ماهه دوم اين ميزان به 92 هزار درخواست افزايش يافت ودر مهر ماه به 11 هزار درخواست افزايش يافت. چند نكته مهم نيز در اين رابطه وجود دارد مثلا افزايش تعداد مراكز درماني در ميزان مصرف خون و فرآورده‌هاي آن تاثير زيادي دارد.يعني اين موضوع هم به طور غير مستقيم در افزايش درخواست خون تاثير گذار است.
خون سالم در اهداء سالم
يكي از پرسش هاي متداولي كه ذهن خيلي ‌ها را براي اهداء مشغول كرده است نحوه و چگونگي يك اهدای سالم است. اولين و مهم‌ترين شرط براي يك اهدای موفق اين است كه اهداء كننده درشرايط خوب و در وضعيت سلامت جسمانی و روانی كامل باشد.البته وضعيت روحي داوطلب در هنگام اهداي خون هم بسيار مهم است .
البته سن اهداء كننده بسيار مهم است .حداقل سن قابل قبول براي اهداي خون 18 سال تمام و حداكثر سن 60 سال تمام است. حداكثر سن براي اولين اهداي خون 60 سال است و براي دفعات بعدي اهدا كننده مستمر حداكثر 65 سال است واهدای كنندگان مستمر بالاي 65 سال تنها در صورت داشتن مجوز از مدير پزشكي پايگاه خونگيري باید اهدای خون انجام دهند.
براي خيلي ‌ها اين سوال پيش مي آيد كه معمولا هر چند وقت يك بار مي‌توان اهدای خون انجام داد؟
در اين باره بايد گفت كه فواصل اهداي خون كامل 8 هفته يعني 56 روز است. اهداء كننده با فاصله  8 هفته مي تواند مجدداً خون اهداء نمايد، البته  نبايد تعداد دفعات اهداي خون در طي 12 ماه از 4 بار برای آقایان و 3 بار برای خانم ‌ها بيشتر شود و بهتر است آقایان با فواصل 3 ماهه و خانم ‌ها با فواصل 4 ماهه نسبت به اهداي خون اقدام كنند.
همچنين پزشك مركز از كساني كه قصد اهدای خون دارند تست هاي مختلفي مي گيرد. مثل تست هموگلوبين و هماتوكريت ،تست وزن، درجه حرارت  ونبض.
 پزشك مرکز اهدای خون، حداقل براي مدت 15ثانيه نبض اهدا كننده را شمارش مي كند و به‌طور معمول تعداد نبض بين 50 تا 100  عدد در دقيقه برای اهداي خون مورد قبول است. اهدا كنندگاني كه تعداد نبض كمتر از 50 عدد در دقيقه دارند‏ تنها در صورتي پذيرفته مي شوند كه ورزشكار حرفه اي يا قهرماني باشند.
 فشار خون هم عامل مهمي است به اين معنا كه فشار خون بيشينه باید بین 90-180 ميلي متر جيوه و فشار خون كمينه بايد بین 50- 100 ميلي متر جيوه باشد. فشار خون بيشينه نبايد بيشتر از 180 ميليمتر جيوه و فشار خون كمينه نبايد بيشتر از 100 ميليمتر جيوه باشد.