جرعه های معرفت - شرح حدیث معصومین(ع) در کلام رهبر انقلاب
عواقب کوچک شمردن گناه
عن امیرالمؤمنین(ع) عن رسول‌الله(ص) انّه قال: انّ ابلیس رضی منکم بالمحقّرات، والذّنبُ الذی لا یُغفر قولُ الرّجل، لا اوخذُ بهذا الذّنب استصغاراً لهُ. (1)
«امیرالمؤمنین(ع) از قول پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کنند که فرمود: ابلیس از شما به گناهان کوچک راضی می‌شود؛ و گناهی که آمرزیده نمی‌شود این است که انسان بگوید به‌خاطر این گناه کوچک مؤاخذه نمی‌شوم و آن را کوچک بشمرد.»
انّ ابلیس رضی منکم بالمحقّرات؛ [امیرالمؤمنین(ع) از قول پیامبر(ص) می‌فرماید:] ابلیس از شما به همین اندازه- ارتکاب گناهان کوچک- راضی می‌شود. البته این در مورد همه نیست؛ در مورد بسیاری، ابلیس به گناهان کوچک راضی نمی‌شود؛ آنها را به گناهان بزرگ وادار می‌کند، خیلی هم راحت از او اطاعت می‌کنند؛ لکن برای بسیاری از مؤمنین و کسانی که مواظبند گناه بزرگی انجام ندهند، ابلیس می‌گوید عیب ندارد، من به همان گناه کوچک [راضی هستم]؛ وسوسه می‌کند تا مؤمن را به گناه کوچک وادار کند. حالا نتیجه این چیست؟ آن لعین درگاه الهی کار خودش را دارد می‌کند؛ او در کار خودش خبره است، می‌داند که گناه کوچک وقتی متراکم شد، همان کاری را می‌کند که گناه بزرگ انجام می‌دهد و گاهی تراکم و پی‌درپی شدن و اصرار بر گناهان کوچک و صغائر و محقّرات، کاری با انسان می‌کند که برای انسان، گناه بزرگ هم آسان می‌شود؛ والعیاذ بالله. خیلی از کارها هست که اوّل اگر به یک مؤمنی عرضه کنند، از آن تحاشی (اجتناب) می‌کند، اما آرام‌آرام او را مأنوس می‌کنند با گناه کوچک، یواش‌یواش سرش به آن گرم می‌شود، کارش به‌جایی میرسد که همان گناه بزرگی را که روز اول حاضر نبود مرتکب بشود، به‌راحتی انجام می‌دهد.
این‌جور نیست که به یک‌باره انسان از مرز ایمان و کفر بگذرد و وارد کفر بشود؛ نه، یواش‌یواش نزدیکش می‌کنند تا اینکه این‌جوری می‌شود؛ این در گناهان فردی و شخصی و در گناهان اجتماعی هم هست؛ این را هم توجه داشته باشید. در قرآن کریم آیات متعددی هست درباره همین که یک گناهی را انسان انجام می‌دهد، همین گناه راهی باز می‌کند به‌سوی کفر و نفاق و حتی تکذیب: ثمّ کان عاقبهًْ الّذین اسآؤا السّوای ان کذّبوا بآیات‌الله؛(2) اول که نمی‌خواست تکذیب کند- مؤمن بود- اما کارهای سوء را انجام داد، منتهی شد به اینجا؛ یا آن آیه شریفه‌ای که [می‌فرماید:] «فاعقبهم نفاقاً فی قلوبهم... بمآ اخلفوالله ما وعدوه»(3)- درباره صدقه است که انفاق است- انفاق نکردند، آن وقت نتیجه این شد. حالا انفاق‌نکردن، اول به‌نظر انسان [بزرگ و مهم] نمی‌آید- حالا مثلاً یک خمسی به گردنمان هست، یک زکاتی هست، ندهیم چطور می‌شود- همین، انسان را می‌رساند به نفاق: فاعقبهم نفاقاً فی قلوبهم... بمآ اخلفوا الله ما وعدوه؛ آیات متعددی در قرآن به این مضمون هست.
لذا از گناه کوچک هم بایست اجتناب کرد. در روایاتی دارد که خدای متعال قرقگاه دارد- انّ لکُلّ ملک حمی(4)- و از قرقگاه ها اجتناب کنید تا به نقطه خط قرمز نرسید. وقتی انسان دوروبر مرز، بی‌محابا حرکت می‌کند، یک‌وقت هم پایش را آن طرف مرز می‌گذارد؛ این چیز طبیعی است. نزدیک مرز نروید تا مبتلا نشوید به خروج از مرز؛ و الّا انسان وقتی همین‌طور نزدیک مرز حرکت کرد [خارج می‌شود]. ما به خیلی از این سیاسیونی که یک روزی در زمینه‌های انقلابی خیلی هم تند و داغ بودند، بعد وضعشان به جاهای دیگری رسید، خیلی اوقات خصوصی و عمومی سفارش کرده‌ایم که از مرزها کنار بیایید، مرزها را مشخص کنید، خودتان را از مرز جدا کنید؛ وقتی نزدیک مرز رفتید، آن‌وقت خطر عبور از مرز هم برای انسان آسان می‌شود. گناه کوچک را که به‌نظر کوچک می‌آید کوچک نشمرید؛ بعد دنبال همین روایت می‌فرماید:
والذّنبُ الّذی لایُغفرُ «قولُ الرّجل: لا اؤخذُ بهذا الذّنب استصغاراً له؛ آن گناهی که مورد مغفرت الهی قرار نمی‌گیرد، این است که می‌گوید بابا، اینکه حالا چیزی نیست، خدا که به‌خاطر این کارها ما را مؤاخذه نمی‌کند! [یعنی] یک گناهی را کوچک می‌شمارد. این اغترار (فریفته شدن) بالله و غرّه‌شدن به خدا که هم در آیات قرآن هست، هم در دعاها هست- [مانند] «فالویلُ الدّائمُ... لمن اغترّبک»(5) که در یکی از دعاهای صحیفه سجّادیّه در روزهای جمعه می‌خوانید، [عرض می‌کند] کسی که غرّه بشود به خدا «ما اکثر تصرُّفهُ فی عذابک... و ما ابعد غایتهُ من‌الفرج»؛(6) دو دعای روز جمعه در صحیفه سجّادیّه هست که هر دو مضامینش عالی است: یکی دعای فطر و جمعه است، یکی قربان و جمعه است- همین است که انسان بگوید این کارها که چیزی نیست که خدای متعال ما را برای این کارها [مؤاخذه کند]. نخیر، همین کارها انسان را به گناهان بزرگ می‌کشاند؛ والعیاذ بالله.
* شرح حدیث در ابتدای درس خارج، 1383/12/11 به نقل از کتاب نسیم سحر
ـــــــــــــــــــــــــــــ
1- نوادر راوندی، ص 129
2- سوره روم، بخشی از آیه 10؛ «آنگاه فرجام کسانی که بدی کردند [بسی] بدتر بود، [چرا] که آیات خدا را تکذیب کردند...»
3- سوره توبه، بخشی از آیه 77؛ «در نتیجه، به‌سزای آنکه با خدا خلف وعده کردند پیامدهای نفاق را باقی گذارد...»
4- امالی صدوق، ص 381، مجلس 13
5- صحیفه سجّادیّه، دعای چهل و ششم (دعای فطر)؛ «پس وای برکسی که... به حلم تو فریفته آید.»
6- همان؛ «چه بسیار عذاب‌های گونه‌گون که خواهد چشید... و چه دور است که برایش گشایشی حاصل شود.»