نگاهی به بازار پوشاک داخلی و چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان- بخش نخست
کوک زدن بر درد تولیدکنندگان پوشاک و سر پا نگه داشتن کارگاه
گالیا توانگر
زنگوله‌های عرق پیشانی را با پشت دست بر می‌چیند و در گرمای نیمه مردادماه با شوق کسب رزق حلال برای خانواده‌اش، از 8 صبح تا 6 بعد ازظهر در کارگاه، پای چرخ خیاطی صنعتی می‌نشیند. او یکی از هزاران مجاهد عرصه تولید داخلی است که این روزها با چنگ و دندان در تلاشند تا کارگاه تولیدی کوچک خود را حفظ کنند. تولید پوشاک داخلی عرصه‌ای است که در روزگاری نه چندان دور هزاران کارگر ساده و نیز چه بسیار کارگران با تجربه و صاحب خلاقیت در آن فعال بوده و با بازوی توانای خود چرخ اقتصاد را در این بازار می‌چرخاندند. هم اکنون بسیاری از تولیدی‌های پوشاک به دلیل بی‌توجهی مسئولان به‌اشتغالزاییِ در این بازار، یا تعطیل شده و یا با دو و سه کارگر- آن هم با نسبت خانوادگی و به صورت فامیلی- سر پا نگه داشته شده‌اند.
این یک حقیقت انکار ناپذیر است که اندک اندک مشتریان بازار پوشاک نیز به درستی آن پی می‌برند؛ کیفیت پوشاک ایرانی در برابر پوشاک بنجل وارداتی به مراتب بهتر و با دوام‌تر است. یکی از عمده‌ترین مشکلات پوشاک تولید داخل این است که علی‌رغم با کیفیت‌تر بودن در برابر البسه چین و ترک، هزینه تمام شده تولید آن بالاتر رقم می‌خورد. بنابراین مسئولان چنان چه دلسوز اشتغالزایی در این صنعت و رونق کالای تولید شده ایرانی هستند، باید با در نظر گرفتن تسهیلاتی، راه را برای تولیدکنندگان هموار سازند و هزینه‌های تولید داخل را پایین بیاورند. با این حال بی‌مهری‌ها در حدی است که تولید کنندگان اغلب می‌گویند: «تسهیلات نمی‌خواهیم، فقط برایمان سنگ اندازی نکنند!»
قصه پُر غصه هزینه بالای مواد اولیه
از ردیف پله‌ها بالا می‌روم، سرم به سقف طبقه بالای کارگاه می‌گیرد که خیلی کوتاه است. تبله‌ها (برآمدن گچ، جدا شدن و ریختن) جا به جا به چشم می‌خورند و گرمای زیاد طبقه بالا طاقت فرساست. دو چرخ خیاطی صنعتی با فاصله کنار هم خوش نشسته‌اند و دو کارگر میانسال پشت آنها مشغول زیگزاگ‌دوزی، زیپ دوزی و کش دوزی‌اند.
از محمد مریدی که 45 سال است در صنف تولیدی‌های پوشاک کوچه برلن تهران، روزگار گذرانده، خاک کارگاه روی شانه‌اش و سپیدی تجربه روی موهایش نشسته، سؤال می‌کنم: «مهم‌ترین چالش‌های پیش روی عرصه تولید پوشاک از نظر شما کدامند؟ و آیا همچنان سود کار مثل سنوات گذشته است؟»
وی با تعجب تکرار می‌کند: «مهم‌ترین مشکلات؟! همه چیز مشکل است، از تهیه مواد اولیه کار با قیمت چند برابر سال گذشته گرفته تا فرسودگی دستگاه‌ها و نبود کارگر جوان؛ البته نه اینکه کارگر جوان نباشد، هست. هر روز ده، بیست تا جوان جویای کار مراجعه می‌کنند، ولی در توان ما نیست که آنها را به کار بگیریم. نهایتا کارگاه را دو، سه نفری و فامیلی می‌چرخانیم. سود کار در حدی نیست که بتوانیم حقوق چرخکار جوان را بدهیم و یا بیمه‌اش کنیم. الان در این کارگاه کوچک خودم، دو برادرم و پسرم مشغولیم.»
وی با اشاره به قرقره نخ‌های رنگی ردیف شده کنار چرخ صنعتی، ادامه می‌دهد: «تا اردیبهشت پارسال نخ را از قرار کیلویی 22 هزار تومان خریداری می‌کردیم. الان کیلویی 56 هزار تومان می‌خریم. دوکی هم بخواهیم حساب کنیم، قبلا هر دوک نخ را 2 هزار تومان خریداری می‌کردیم، اما الان هر دوک نخ 15 هزار تومان آب می‌خورد! یک کیلو پارچه را کیلویی 22 هزار تومان می‌خریدیم، الان کیلویی 100 هزار تومان می‌خریم.»
این استادکار در حالی که تکه‌ای کش پهن را روبرویم می‌گیرد، با گلایه می‌گوید: «همین نوع کش‌های پهن که برای کمر کش کردن کاربرد دارد، کیلویی 10 هزار تومان می‌خریدیم، الان باید کیلویی 54 هزار تومان پول بدهیم. آن وقت مشتری می‌آید و با ناراحتی می‌پرسد، چه خبر است؟ نمی‌داند که هزینه مواد اولیه چه قدر بالا رفته است؟»
در سؤال دیگری از مریدی که مشغول دوختن شلوارهای ساپورت است، می‌پرسم: «جنس پارچه هایتان چیست؟» وی پاسخ می‌دهد: «فانزیپ، ویسکوز و پلی استر ویسکوز. وسعمان نمی‌رسد پارچه پنبه‌ای خریداری کنیم. قیمت تولید بالا می‌رود و مشتری استقبال نمی‌کند.»
دقت که می‌کنم می‌بینم جنس پارچه‌ها طوری است که انگار لایه‌دار هستند و به درد فصل‌های سرد سال می‌خورند. مریدی استاد کار توضیح می‌دهد: «ما برای دو فصل کار می‌کنیم و الان که مرداد ماه است، هم تابستانه می‌دوزیم و همه برای نیمه دوم سال و فصول سرد سفارش‌ها را خرد، خرد انجام می‌دهیم تا از فشار یک باره کار در نیمه دوم سال بکاهیم.»
می گویم: «پس صف سفارشات به راه است و معاملات خوب جوش می‌خورند؟» وی خیلی جدی دسته‌ای چک را روبرویم می‌گیرد و می‌گوید: «ما مجبوریم تمامی مواد اولیه را نقد بخریم. دیگر بنکدار به ما قسطی مواد اولیه نمی‌دهد. یک چک دو ماهه هم به ما می‌دهد که یعنی ظرف دو ماه مواد اولیه‌ای را که خواسته‌اید، مهیا می‌کنم و می‌فرستم؛ اما 6 تا 8 ماه بعد، مواد اولیه را به دستمان می‌رساند و این چک که به هیچ دردی نمی‌خورد، کنج کارگاه به غبار می‌نشیند.»
اتوکشی چروک‌های زندگی
در فراز و نشیب‌های تولید
صنایع پوشاک ونساجی در ایران از بازاری ۱۷هزار میلیارد تومانی برخوردار است، اما ۷۰ درصد پوشاک موجود در بازار ایران خارجی است که نزدیک به ۱۰۰ درصد آن به صورت قاچاق وارد می‌شود. ایرانی‌ها سالانه ۳ میلیون کت وشلوار مصرف می‌کنند، در حالی که سقف ظرفیت تولید شرکت‌های داخلی ۵۰۰ هزار دست در این محصول است و در نتیجه 2/5 میلیون دست دیگر از خارج تامین می‌شود؛ از این رو چنان چه دولت از تولیدکنندگان تنها در همین بخش حمایت کند، هم حجم قابل توجهی ارز از کشور خارج نمی‌شود و هم فرصت‌های شغلی جدیدی برای جوانان ایجاد می‌شود.
حجت‌الله رحمانی و ابراهیم رحمانی دو برادر و دو جوانی هستند که در تولیدی، کار اتوکشی البسه تولید شده، اعم از پیراهن‌های پسرانه و مردانه را انجام می‌دهند.
تا وقتی که من سرگرم گفت‌و‌گو با ایشان هستم، یکی از این برادرها یک دستی، بیش از 50 بار دَر اتوبخار صنعتی را بالا و پایین می‌برد که در گرمای محیط غیر استاندارد کارگاه کاری توان‌فرساست. آن قدر تحت تاثیر این تلاش قرار گرفته‌ام که ناخودآگاه در ذهنم سوژه‌ای برای داستان‌نویسی جرقه می‌زند.
ابراهیم که برادر کوچک‌تر است صادقانه می‌گوید: «برای اجاره بهای همین اتاقک کوچک که حتی یک رنگ هم نخورده، ماهیانه دو میلیون تومان می‌پردازیم.»
وی با ورق زدن خاطرات ذهنی‌اش، برایمان می‌گوید: «تا سال 93 سود کار عالی بود، اما بعد از آن که بازار در قرق البسه چینی قرار گرفت، تولید کم و کمتر شد و دیگر کار اتوکشی البسه تولید داخل از رونق افتاد. وقتی کاری تولید نشود، ما هم بیکار می‌شویم، چون دیگر پیراهنی نیست که اتویش کنیم.»
وی بابت اتو کردن هر پیراهن بچه گانه بین 180 تا 500 تومان عایدی دریافت می‌کند. تنها یک لحظه تصورش را بکنید که چند بار در روز باید آن اتو سنگین را بالا و پایین ببرد؟ و نهایتا چه عایدی اندکی دستش را می‌گیرد؟!
مهم‌ترین چالش صنعت پوشاک
عدم برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلندمدت
«بهرام حوالی شهریاری» نایب رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک می‌گوید: «مهم‌ترین مسئله در صنعت پوشاک عدم برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلندمدت است که وزارت صنایع باید نسبت به صنعت پوشاک تغییر نگاهی داشته باشند. معتقدیم صنعت نساجی را پوشاک به حرکت در می‌آورد که متاسفانه نگاه به این صنعت بیشتر به صنایع بالادستی است. اگر چرخ پوشاک به حرکت در بیاید، بقیه صنایع نیز رشد و پیشرفت خواهد داشت. تغییر نگاه، صنایع را به حرکت در می‌آورد و اشتغال بیشتری ایجاد می‌کند.»
وی درباره ممنوعیت در بازار پوشاک می‌گوید: «به دلیل تحریم و ممنوعیت‌های دیگر واردات پوشاک ممنوع شد. بنابراین با توجه به اینکه قبل از ممنوعیت واردات پوشاک، ۶۰ میلیون دلار واردات قانونی داشتیم و ۲ و ۸ میلیارد دلار قاچاق پوشاک داشتیم، موضوع ممنوعیت واردات پوشاک ۶۰ میلیون دلار را در بر می‌گیرد. واردات قاچاق هنوز وجود دارد و در بازار همچنان دیده می‌شود. به دلیل تعداد زیاد بازیگران عرصه پوشاک نمی‌توان محدودیت ایجاد کرد.»
نایب رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک می‌افزاید: «در دهه ۸۰ صادرات پوشاک داشتیم، بنابراین با توجه به تقاضای کم می‌توان صنعت پوشاک را راه‌اندازی کنیم. حمایت کامل از برندها و پوشاک، فضا و بستر لازم در رشد کلا وجود دارد.»
«رضا تازیکی» مدیر طرح توسعه کسب و کار وزارت کار با بیان اینکه وزارت صمت در سال‌های اخیر هیچ برنامه‌ریزی برای صنعت پوشاک نداشته است، می‌گوید: «سیاست‌گذاری‌ها باید روی صنعت پوشاک باشد. اکنون فقط با بخشنامه‌های روزمره این صنعت مدیریت می‌شود.»
وی با بیان اینکه تجربه صنعت پوشاک در دنیا نشان داده که سیاست‌گذاری برای توسعه صنعت پوشاک باید باشد تا صنعت نساجی، می‌گوید: «سیاست‌گذاری‌ها باید روی صنعت پوشاک باشد.»
مدیر طرح توسعه کسب و کار وزارت کار در تکمیل صحبت‌هایش تاکید می‌کند: «سیاست‌گذاری در صنعت یکی از نیازهای صنعت است؛ همچنین تامین نیروی انسانی در صنعت پوشاک نیاز به سیاست گذاری لازم دارد.»
موانع ۵۰ درصدی
ظرفیت خالی صنعت پوشاک
«ابوالقاسم آقاحسین شیرازی» رئیس اتحادیه پوشاک می‌گوید: «بخشی از ظرفیت خالی صنعت پوشاک ناشی از کمبود مواد اولیه است. بخش دیگر نقدینگی است که با افزایش ارز تولید می‌توان از ۲۰۰ میلیون تا یک میلیارد برای حقوق، هزینه‌ها، تهیه لوازم جانبی اختصاص داد که هنوز تحقق نیافته است. وظیفه وزاتخانه است که کار حمایتی را انجام دهد. دولت باید بستر فضای کسب و کار را ایجاد و رونق دهد تا بخش خصوصی و پوشاک بتواند آزاد کار کند.»
وی می‌افزاید: «پوشاک یک زنجیره است. زمینه اول این است که باید ایده‌پردازی و مد لباس داشته باشیم. ایده‌پردازی و مد لباس از مواردی است که در این زمینه‌ها موفق نبوده‌ایم و با توجه به شرایط تحریم، پوشاک همانند یک بچه نیاز به پرورش دارد.»
رئیس اتحادیه پوشاک درباره ممنوعیت واردات پوشاک توضیح می‌دهد: «در این مقطعی که با نوسان ارز مواجه شدیم، جهشی بود که دولت با نگاه حمایتی از صنعت پوشاک به بازار و تولید‌کننده کمک کرد. ورود برندهای ارزشمند و الگو می‌تواند برای تولید ارتقا ایجاد کند. برای تولید داخلی احتیاج به تعزیرات داخلی نداریم و قیمت‌گذاری پوشاک نیز معنا ندارد. دولت باید برای توسعه صنعت پوشاک بستر را فراهم کند تا بخش خصوصی و پوشاک آزادتر فعالیت کنند.»
«سعید باستانی» عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت کنونی صنعت پوشاک توضیح می‌دهد: «حمایت‌های بیمه‌ای از تولیدکنندگان بزرگ و تولیدکنندگان پوشاک، طراحی مد به دلیل وابستگی به مدل‌های خارجی، تامین نقدینگی، صادرات محور بودن پوشاک، به بازی گرفتن تشکل‌های صنفی، نظارت‌ها مشکلاتی است که مکتوب و به دولت برای اجرا ارجاع شده است.»
وی با اشاره به اینکه پیرو دستورات رهبری برای پیگیری قاچاق، کمیته رصد قاچاق در کشور تشکیل شد، می‌گوید: «ورود مجلس به مسئله پوشاک به دلیل بین بخشی بودن آن بوده است، ولی علت اینکه این موضوع را نتوانستیم رسما پیگیری کنیم، این بود که به عنوان یک قانون نبود، اما ضرورتی بود که در حوزه پوشاک احساس می‌شد.»