پرسش:
مهم‌ترین تلاش ‌های پیامبر‌اکرم‌(ص) که جانشینی امام علی(ع) و خلافت بلافصل آن حضرت را اثبات می کند چه بود؟
پاسخ:
سیره و مجموعه تعاملات پیامبر گرامی(ص) و رفتارهای آن حضرت در خصوص امام علی(ع) به حدی شفاف و روشن است که جای هیچ‌گونه تردید وشبهه را در مورد جانشینی پیامبر(ص) و امامت آن حضرت باقی نمی‌گذارد. در اینجا به برخی از اهم این شاخص‌های رفتاری که دال بر اثبات امامت علی(ع) و جانشینی بلافصل آن حضرت است به نحو اجمال اشاره می‌کنیم:
1- حدیث یوم‌الانذار
پیامبر خدا بر اساس آیه شریفه:‌ «و انذر عشیرتک الاقربین» و خویشان نزدیکت را هشدار بده! (شعراء - 214) مامور می‌شود خویشان خود را به اسلام دعوت کند. چون آنان با دعوت پیامبر گرد هم می‌آیند، حضرت می‌کوشد با فراهم آوردن مقدمات زمینه را برای رساندن و فهماندن پیام اصلی به جمع حاضر آماده گرداند. سپس می‌فرماید: کدامتان مرا بر این کار یاری می‌دهد تا برادر وصی و جانشین من در میان شما باشد؟ در آن جمع تنها کسی که به این فراخوان پاسخ مثبت می‌دهد. علی(ع) است. پیامبر خدا(ص) پس از آن پاسخ مثبت می‌فرماید: این برادر و وصی و جانشین من در میان شما است. پس گوش به فرمان و مطیع او باشید. (تاریخ طبری، ج2، ص319)
2- احادیث وصایت و وراثت
وصیت برای تداوم راه و حراست مکتب، همواره سیره رسولان الهی بوده است. پیامبر گرامی نیز با تصریح به این حقیقت در موارد متعدد و مناسبت‌های مختلف وصایت و وراثت را برای علی(ع) رقم زده است. از جمله فرموده است: «ان لکل نبی وصیا و وارثا، و ان علیا وصیی و وراثی» بی‌گمان هر پیامبری وصی و وارثی دارد و علی وصی و وراث من است. (تاریخ دشمق، ج42، ص392)
در فصل «احادیث وراثت» متون روایی و تاریخی این حقیقت بر اساس منابع شیعه و سنی موجود است. این متون شامل جملاتی است که در آنها پیامبر خدا(ص) به صراحت علی(ع) را وارث خود، وارث علم و گنجینه دانش خود، و نهایتا وارث به پیشوایی امت خویش معرفی می‌نماید. (معالم المدرستین، ج1، ص483)
3- احادیث منزلت
از جمله شکوهمندترین عناوینی که پیامبر‌اکرم(ص) با آن از علی(ع) یاد کرده است، «همسانی» و «هم‌شانی» علی(ع) با ایشان در کار رهبری است. این‌گونه احادیث در قلم و بیان عاملان و محدثان به اقتضای صراحت کلام پیامبر به «احادیث منزلت» مشهورند. پیامبر خدا این جایگاه بلند علی(ع) را با عبارات مختلف از جمله با این عبارت طرح فرموده است: «انت منی بمنزله هارون من موسی الا انه لانبی بعدی» تو برای من به منزله هارون برای موسی هستی، جز آنکه پیامبری پس از من نیست. (همان، ج2، ص37)
و در برخی نقل‌ها آمده است که پیامبر‌اکرم(ص) پیش از این جمله صریحا فرموده است: «انه لابد من امام و امیر، فانا الامام، و انت الامیر» مردمان را امام و امیری لازم است، من امامم و تو امیر هستی. (همان)
4- حدیث ثقلین
حدیث ثقلین با محتوایی واحد و گونه‌های بیانی مکرر، بارها به وسیله پیامبر‌اکرم(ص) در مکان‌های مختلف: عرفه، مسجد خیف، غدیرخم، حجره شریفش به هنگام شدت بیماری در آخرین لحظات زندگانی و... بیان شده است، و بسیاری از صحابه نیز آن را روایت و گزارش کرده‌اند. یکی از گونه‌های مختلف نقل این حدیث چنین است: من در میان شما چیزی به یادگار می‌گذارم که پس از من تا وقتی بدان چنگ زنید، هرگز گمراه نگردید- یکی از آن دو بزرگتر از دیگری است. کتاب خدا که ریسمانی کشیده شده از آسمان به زمین است- و عترتم، اهل بیتم هرگز این دو ازهم جدا نشوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد آیند. پس بنگرید در نبود من چگونه با آن دو رفتار می‌کنید. (سنن ترمذی، ج5، ص663)