پرسش:
آیا زندگی امام باقر(ع) بیشتر در بعد علمی و عرفانی و ترویج علوم بوده یا اینکه در ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز بروز و ظهور چشمگیری داشته است؟
پاسخ:
زندگی امام، آینه تمام نمای زندگی شرافتمندانه انسانهای موحد و متعالی است.یکی از بارزترین ویژگی‌های امام جامعیت او در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی است.
توجه به علم، او را از اخلاق و فضایل روحی غافل نمی‏سازد و روی آوری به معنویات و عبادت و بندگی، وی را از پرداختن به زندگی مادی و روابط اجتماعی و اصلاح جامعه باز نمی‏دارد .در حالی که انسان‌های معمولی، در بیشتر زمینه‏ها گرفتار افراط و تفریط می‏شوند، اگر به زهد و عبادت بپردازند، به عزلت و گوشه‏نشینی کشیده می‏شوند و اگر به کار و تلاش رو آورند، از انجام بایسته وظایف عبادی و معنوی، دور می‏مانند!
کار و تلاش در اوج زهد و تقوا‌
انسان‌های کم ظرفیت و کوته‏اندیش، گمان می‏کنند که لازمه زهد و تقوا، این است که خرقه‏ای پشمینه بر دوش افکنده و زاویه خلوتی را انتخاب کنند و روی از خلق بگردانند تا به خدا نزدیک شوند!
اینان گمان می‏کنند که تلاش برای تأمین معاش و کسب روزی، مخالف زهد و توکل است، و وظیفه انسان فقط ذکر گفتن و پرداختن به نماز و روزه می‏باشد و روزی از هر جا که باشد می‏رسد ! ولی برنامه امامان (ع)، و از جمله امام باقر (ع) غیراز این بوده است.آنان، در اوج زهد و تقوا و در نهایت عبادت و بندگی خدا، اهل کار و تلاش بوده‏اند، و از اینکه دیگران روزی آنها را تأمین کنند و خرج زندگی ایشان را بپردازند، بشدت بیزار بوده‏اند.
محمد بن منکدر یکی از زهاد معروف عصر امام باقر (ع) است که همانند طاووس یمانی و ابراهیم بن ادهم و عده‏ای دیگر، دارای گرایش‌های صوفیانه بوده است.او خود نقل می‏کند: در یکی از روزهای گرم تابستان، از مدینه به سمت یکی از نواحی آن، خارج شدم، ناگاه در آن هوای گرم، محمد‌بن‌علی (امام باقر(ع)) را ملاقات کردم که با بدنی فربه و با کمک دو نفر از خدمتکارانش مشغول کار و رسیدگی به امور زندگی است.با خود گفتم: بزرگی از بزرگان قریش، در چنین ساعت گرم و طاقت‌فرسا و با چنین وضعیت جسمی، به فکر دنیا است! به خدا سوگند، باید پیش رفته و او را موعظه کنم.
به آن حضرت نزدیک شدم و سلام کردم.
او نفس زنان و عرق‌ریزان، سلامم را پاسخ گفت.
فرصت را غنیمت شمرده، به او گفتم:
خداوند، کارهایت را سامان دهد! چرا بزرگی چون شما در چنین شرایطی به فکر دنیا و طلب مال باشد! براستی اگر مرگ در چنین حالتی به سراغ شما بیاید، چه خواهید کرد!
امام باقر (ع)، دست از دست خدمتکاران برگرفت و ایستاد و فرمود:
به خدا سوگند، اگر در چنین حالتی مرگ به سراغم آید، بحق در حالت اطاعت از خداوند، به سراغم آمده است.این تلاش من خود اطاعت از خداست، زیرا با همین کارهاست که خود را از تو و دیگر مردم بی‏نیاز می‏سازم (تا دست حاجت و تمنا به کسی دراز نکنم.)
من زمانی از خدا بیمناک هستم که هنگام معصیت و نافرمانی خدا، مرگم فرا رسد!
محمد بن منکدر می‏گوید:
پس از شنیدن این سخنان، به آن حضرت عرض کردم: خدای رحمتت کند، من‏می‏خواستم شما را موعظه کنم، اما شما مرا راهنمایی کردید.(۱)
 آری امام باقر(ع) در عرصه‌های دیگری همچون: حضور سازنده و موثر در جامعه، مرجعیت و پاسخگویی پرسش‌های مردم، رسیدگی به فقرا و محرومان، سخاوت و مروت نسبت به دوستان، شکیبایی و بردباری در روابط اجتماعی، صمیمت، محبت و رحمت با دوستان، محبت و عاطفه نسبت به خانواده، احترام به حقوق اجتماعی مومنان، احترام به حقوق مالی مردم، رعایت حقوق و نیاز روحی همسران و مبارزه با حکام جور و نهی از همکاری با طاغوت و... سیره متعالی برای هدایت و ارشاد پیروان خود به یادگار گذاشته‌اند که این شاخص‌های رفتاری و سلوکی آن حضرت می‌تواند برای جامعه‌سازی دینی بهترین الگو و راهنما باشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
 1- بحارالانوار، ج 46، ص 287