حکمت و فواید روزه(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام چه برکات و فوایدی برای روزه بیان شده و حکمت آن چیست؟
پاسخ:
در آموزه‌های اسلامی می‌توان مواردی را یافت که به حکمت و فلسفه حکم روزه پرداخته است. آنچه در آیات و روایات به عنوان آثار روزه بیان شده در حقیقت اشاره‌ای به حکمت و فلسفه حکم روزه دارد. از جمله آثاری که برای روزه در قرآن بیان شده می‌توان به جلب امداد الهی (بقره، آیات ۴۵ و ۱۵۳؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۶، ح ۱۸۲)، بشارت به سعادت و خوشبختی ابدی (توبه، آیه ۱۱۲)، بهره‌مندی از خیر الهی (بقره، آیه ۱۸۴)، پذیرش توبه در قتل خطایی (نساء، آیه ۹۲)، بخشش و مغفرت (احزاب، آیه ۳۵)، پاداش عظیم (همان)، عامل برتری و ملاک ارزش‌گذاری (تحریم، آیه ۵؛ چون واژه «سائحات» به معنای روزه‌داران و صائمات است. مفردات الفاظ قرآن کریم، ص ۴۳۱)، بهره‌مندی از هدایت خاص الهی (بقره، آیه ۱۸۵) تعظیم الهی (بقره، آیه ۱۸۵)، زمینه‌سازی برای دست‌یابی به تقوای الهی (بقره، آیه ۱۸۳)، دست‌یابی به موفقیت و رهایی از مشکلات و گرفتاری‌های زندگی (بقره، آیه ۴۵ و ۱۵۳)، رسیدن به مقام شاکرین و سپاسگزاران (بقره، آیه ۱۸۵)، مقام صابرین و خاشعین (بقره، آیه ۴۵ و ۱۵۳) و مانند آن اشاره کرد.
بنابراین، روزه دارای منافع و مصالح بسیاری است که روزه‌دار با انجام آن می‌تواند از آن منافع بهره‌مند شود. از این رو خداوند روزه‌گرفتن را از مصادیق خیر دانسته و بدان تشویق (بقره، آیه ۱۸۴) و روزه ماه رمضان را واجب نموده است (بقره، آیه ۱۸۵) تا انسان‌ها به این مصالح و منافع روزه دست یابند و از آن بهره‌مند شوند.
از نظر اسلام ارزش روزه بسیار والاست و در میان احکام اسلامی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و می‌توان آن را در کنار چهارگانه دیگر به عنوان نشانه‌ای از اسلام انسان دانست؛ چنان که امام باقر علیه‌السلام فرمودند: بنی‌الاسلام علی خمسه اشیاء، علی الصلوه و الزکاه و الحج و الصوم و الولایه؛ اسلام بر پنج چیز استوار است، بر نماز و زکات و حج و روزه و ولایت و رهبری اسلامی. (فروع کافی، ج ۴ ص ۶۲، حدیث ۱)
در روایات اسلامی اموری چون صحت و سلامت تن (نهج الفصاحه، حدیث ۱۸۴۵) به عنوان یکی از حکمت‌ها و فلسفه و اهداف روزه بیان شده است. یا در برخی دیگر از روایات آمده است که روزه، زکات بدن است (الکافی، ج ۴، ص ۶۲، ح ۳) که موجب رشد و نمو تن خواهد شد.
امام باقر(ع) روزه‌داری را عامل آرامش دل‌ها می‌داند و می‌فرماید: الصیام و الحج تسکین القلوب؛ روزه و حج آرام‌بخش دل‌هاست. (امالی طوسی، ص ۲۹۶، ح ۵۸۲)
پس اگر آرامش را می‌خواهیم و دچار اضطراب و تشویش هستیم به روزه به عنوان یکی از عوامل سکونت قلب و آرامش توجه و اهتمام داشته باشیم.
همچنین از امام رضا(ع) روایت شده است که ایشان در بیان یکی از اهداف روزه فرموده است: مردم به انجام روزه امر شده‌اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند. (وسائل‌الشیعه، ج ۴ ص ۴ ح ۵ علل‌الشرایع، ص ۱۰) همچنین از امام صادق(ع) روایت است که فرمود: خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار و غنی و فقیر مساوی گردند. (من لایحضره الفقیه، ج ۲ ص ۴۳، ح۱)
البته در روایات اسلامی در بیان فلسفه و حکمت روزه گرفتن موارد دیگری بیان شده است که می‌توان از مهم‌ترین آن به مسئله اخلاص اشاره کرد. هر مسلمانی می‌داند که تنها اخلاص است که آدمی را نجات می‌دهد؛ چرا که عمل صالح زمانی ارزشمند است که با خلوص نیت همراه باشد. در حقیقت حسن فعلی که در کارهای خیر و نیک است می‌بایست با حسن فاعلی در نیت همراه شود تا تاثیر خود را به جا گذارد. بسیاری از مردم برای دست‌یابی به مقام اخلاص دچار مشکل هستند؛ زیرا شرک همانند خوره در باطن نیت‌ها و انگیزه‌های اعمال ما نفوذ می‌کند و چون موری سیاه درتاریکی شبی بی‌ماه بر روی سنگ سیاه در حرکت است بگونه‌ای که هیچ‌کس از این حرکت و نفوذ شرک آگاه نمی‌شود. دست‌یابی به اخلاص با این مشکل، بی‌گمان سخت و دشوار است.
بسیاری از مردمان، مدعی اخلاص هستند و بر این باورند که در کارهای نیک و عمل صالح خویش جز خداوند کسی را در نظر نداشته و اهل ریا و نفاق و شرک و مانند آن نیستند. ادعای توحید بویژه توحید در مقام عبادت و فعل، بسیار دشواریاب است و کسانی که مدعی این معنا هستند به آزمونی سخت مبتلا می‌شوند که روزه گرفتن از جمله این آزمون‌های سخت الهی است تا سیه‌روی شود هر که در او غش باشد. امام علی(ع) در بیان حکمت و فلسفه روزه گرفتن فرموده است: فرض‌الله... الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید. (نهج‌البلاغه، حکمت ۲۵۲)