ماه رمضان؛ بهار مومنان(خوان حکمت)
اين حرف را افراد عادي مي‌زنند که بهارشان فروردين است؛ اما بهار مؤمنين ماه مبارك رمضان است. افراد عادي سال نو آنها از فروردين شروع مي‌شود، تقريباً اين يك رشد گياهي است؛ حيات گياهي به اين است كه از فروردين جامه نو در بر مي‌كنند، سبز مي‌شوند و به فكر شكوفايي و ميوه دادن هستند که اوّل سال آنهاست، باران رحمت هم اگر در بهار ببارد، مي‌گويند «سالي كه نكوست از بهارش پيداست»[1]؛ اما وجود مبارك امام صادق(ع) طبق نقل مرحوم سيد بن‌طاووس در كتاب شريف اقبال فرمودند: ماه مبارك رمضان اوّلين ماه از دوازده ماه سال است، «غُرَّهُ الشُّهُور»[2] است، يك؛ «رَأْسُ السَّنَه» است، دو؛ چه در روايات، چه در ادعيه اين دو عنوان براي ماه مبارك رمضان هست كه اوّل سال، ماه مبارك رمضان است يا اوّلين ماه از دوازده ماه، ماه مبارك رمضان است. حضرت فرمود: «سالي كه نكوست از بهارش پيداست»، ماه مبارك رمضان، بهارِ يازده ماه ديگر است و در اين ماه، سفره ضيافت و مهماني خدا پهن است، چه ماهي از ماه رمضان بهتر! چه بهاري از بهار رمضان بهارتر! فرمود: «إِذَا سَلِمَ شَهْرُ رَمَضَانَ سَلِمَتِ السَّنَهُ»؛[3] فرمود اوّل سال که سالم شد تا آخر سال سالم است، اوّلين ماه كه سالم بود يازده ماه ديگر سالم است و ذات اقدس اله اوّلين ماه را كه ماه مبارك رمضان است سعي كرد ما را به مهماني دعوت كند تا يازده ماه ديگر اين ضيافت را همچنان حفظ كنيم، ماه مبارك رمضان بهار انسان‌هاي مؤمن است كه انسان بايد ذخيره كند كه اميدواريم ما اين يازده ماه ديگر را در سايه اين ذخيره حفظ كنيم!
خداوند؛ هم میزبان، هم مهمان
آنچه ما در اين ماه كسب كرده‌ايم ، يک ضيافت متقابل است؛ خدا فرمود من گرچه با همه هستم اما شما را به عنوان مهمان دعوت كردم، اگر مرا هم به عنوان مهمان دعوت كنيد حاضرم بيايم! ماه مبارك رمضان يك زمان ضيافت است كه انسان مهمان خداست و جزء «ضيوف الرّحمان»[4] است و سرزمين وحي هم كه مكه است آنجا حاجيان و معتمران جزء «ضيوف الرّحمان»[5] هستند، آنجا مكان مهماني است و اينجا هم زمان مهماني است؛ فرمود من در هر دو جا شما را به عنوان مهمان دعوت كردم و پذيرايي هم مي‌كنم، اما اگر مرا هم به عنوان مهمان دعوت كنيد من مي‌آيم، اما من مهمان قلب شكسته‌ام! اين حديث قدسي از غُرر رواياتي است كه ما را به ميزباني حق دعوت مي‌كند که شما سعی کنيد ميزبان خدای سبحان باشيد، فرمود: «أَنَا عِنْدَ الْمُنْكَسِرَهِ قُلُوبُهُم»؛[6] هر جا دل شكسته است، من مهمان آن دلم، اين راه دارد! ما وقتي احساس كنيم چيزي در اختيار نداريم مي‌شويم دلشكسته؛ چون هر چه داريم از خارج است و بعد همه را هم از ما مي‌گيرند.امام سجاد(ع) دو فرمايش دارند که مثل همه فرمايشات ایشان حق است و صدق؛ بياني دارد بالاي منبر شام که فرمود مردم! در تمام كُره زمين مردي به عظمت من نيست که درست هم گفت! «أَنَا ابْنُ [كذا]»[7]؛ ما رفتيم که حكومت ستم را سرنگون كنيم، رفتيم و برگشتيم و پيروز برگشتيم، ما رفتيم نام پيغمبر را زنده کرديم، خودش را معرفي كرد. فرمود در شرق عالم، غرب عالم مردي به عظمت من نيست که اين را هم درست گفت.
يك بيان نوراني هم در دعاي «عرفه» صحيفه سجاديه است، آن را با خداي خود در ميان مي‌گذارد[8]؛ عرض كرد خدايا در تمام روي زمين موجودي ـ نه مردي ـ موجودي پَست‌تر از من نيست: «وَ أَنَا بَعْدُ أَقَلُّ الْأَقَلِّينَ وَ أَذَلُّ الْأَذَلِّينَ وَ مِثْلُ الذَّرَّهًِْ أَوْ دُونَهَا»؛ خدايا آبرويي كه دارم از توست، تو اگر آن را از من بگيري من چه دارم؟! در بالاي منبرِ مسجد شام فرمود مردي به عظمت من نيست، در دعاي «عرفه» كه در صحيفه سجاديه است عرض كرد موجودي پَست‌تر از من نيست، چون هر چه که دارم از توست، اگر بگيري من چه دارم! اگر ما با اين ديد باشيم كه هر چه داريم احترام كنيم، حفظ كنيم، كشورمان را، عزّتمان را، مملكتمان را، دولتمان را اين‌ها عزت ماست که بايد حفظ كنيم، اما بايد بدانيم نسبت به ذات اقدس اله هيچ هستيم و اگر اين احساس در ما پيدا شد يك قلب شكسته است و اين قلب شكسته هم ميزبان خداست: «أَنَا عِنْدَ الْمُنْكَسِرَهِ قُلُوبُهُم»، وقتي خدا با ما باشد، ما هيچ هراسي نداريم! يك بيان نوراني ديگري از وجود مبارك امام سجاد را مرحوم كليني نقل كرد که فرمود: «لَوْ مَاتَ مَنْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَمَا اسْتَوْحَشْتُ بَعْدَ أَنْ يَكُونَ الْقُرْآنُ مَعِي»،[9] فرمود اگر من تنها در روي زمين باشم و هيچ‌كسی نباشد وقتي در خدمت قرآن هستم هيچ هراسي ندارم! اين قرآن كريم به ما آموخت كه دو كتاب را خدا براي شما قرار داد: يكی كتاب تدوين است که گاهي به صورت تورات است، گاهي به صورت انجيل است، گاهی به صورت صُحُف ابراهيم است، گاهي به صورت زَبور داود است و گاهي هم به صورت کلّ به نام قرآن كريم است، در قرآن كريم ما اين حرف‌ها را كه گفتيم إِنَّ هذا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولي صُحُفِ إِبْراهيمَ وَ مُوسي؛[10] ما حرف‌هاي مشتركي داريم كه به همه انبيا گفتيم، به همه اُمَم گفتيم و به شما هم مي‌گوييم، چون همه شما در فطرت سهيم هستيد. اين كتاب آسماني است که ما را به اين كتاب دعوت كرده است، به تفسير مطالب اين كتاب دعوت کرده است. دوم، يک كتاب تكويني است به نام آسمان‌ها و زمين و نظام سپهري است.
توصیه قرآن به صلابت ورزیدن در برابر دشمنان
به ما گفتند طوري زندگي كنيد كه هيچ بيگانه‌اي در شما طمع نكند، ببينيد اين كتاب قرآن چقدر بوسيدني است! فرمود: وَ لْيَجِدُوا فيكُمْ غِلْظَهً؛ دشمنان حتما باید در شما شدت و صلابت (در عمله) بیابند،[11] اين امر غايب است؛ يعني طوري زندگي كنيد كه حتماً بيگانه در شما احساس قدرت كند، نفرمود «اُغلظوا عليهم» که شما خشن باشيد! الان اين كوه دماوند با ما چه حرفي دارد؟ حرفش اين است كه هر خدماتي كه از من بربيايد، سينه‌ام را سپرمی کنم برف و تگرگ و يخ را مي‌گيرم و در خودم ذخيره مي‌کنم، به‌تدريج از دامن من چشمه‌ها مي‌جوشد، تمام اين بخش‌ها که در دامنه سلسله جبال البرز هستند از همين قلّه استفاده مي‌كنند، می‌گوید من خدمات به اين‌ها مي‌دهم، شما كه نمي‌توانيد آن برف و سرما را تحمل كنيد، من تحمل مي‌كنم، اين برف‌ها و يخ‌ها را به سينه مي‌خرم، ذخيره می‌کنم و بتدريج چشمه می‌کنم و تحويل شما مي‌دهم. پيام ديگر اين قلّه اين است كه هيچ كسي نمي‌تواند به جنگ من بيايد، خودش را خسته می‌كند! هيچ عاقلي با بيل و كلنگ به جنگ قلّه دماوند نمی‌رود. قرآن فرمود شما اين‌طور باشيد: وَ لْيَجِدُوا فيكُمْ غِلْظَه نه «اُغلظوا عليهم»؛ نه اينکه خشن باشيد! طوري باشيد كه ديگران حتماً در شما احساس قدرت كنند، اين امر غايب است.نگفت شما خشن باشيد، فرمود طوري زندگي كنيد كه بفهمند شما نفوذناپذيريد.
بيانات حضرت آيت‌الله جوادي‌آملي (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 17/4/95
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
ــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. ديوان اشعار شيخ بهايي، رباعيات، رباعي16.
[2]. الكافي(ط ـ الإسلاميه)، ج4، ص66.
[3]. الإقبال بالأعمال الحسنه(ط ـ الحديثه)، ج1، ص31.
[4]. امالی(للصدوق)، ص93.
[5]. الكافي(ط ـ الإسلاميه)، ج4، ص189.
[6]. منيهًْ المريد، ص123.
[7]. بحارالانوار، ج45، ص138؛ «أَيُّهَا النَّاسُ أَنَا ابْنُ مَكَّهًْ وَ مِنَی أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا أَنَا ابْنُ مَنْ حَمَلَ الرُّكْنَ بِأَطْرَافِ الرِّدَا أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنِ ائْتَزَرَ وَ ارْتَدَی أَنَا ابْن...».
[8].صحيفه سجاديه، دعای47.
[9]. الكافي(ط ـ الإسلاميهًْ)، ج2، ص602.
[10]. أعلی ، 18 و 19.
[11]. توبه ، 123.
* خوان حکمت روزهای یک‌شنبه منتشر می‌شود.