در دو کیلومتری روستای ده شیخ غار ده شیخ پاتاوه در 51 کیلومتری یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد و در 35 کیلومتری شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا واقع شده است. این غار با جاده خاکی به این روستا متصل می‌شود.
غار ده شیخ اگرچه به عنوان سومین اثر طبیعی استان کهگیلویه وبویراحمد ثبت ملی شده است اما جذابیت‌های این غار در حد آثار طبیعی جهانی است و می‌تواند ظرفیت مهمی برای رونق گردشگری استان و حتی جنوب کشور باشد.
این غاز 7 تالار اصلی و شش ورودی و خروجی دارد که با پناهگاه‌های صخره‌ای استتار شده و با نظر سرمایه‌گذار،در حال حاضر از ورودی شرقی غار استفاده می‌شود. و برای حفظ طبیعت ،مسیر دسترسی به غار از دره تا دهانه غار، بازگشایی و سنگچین شده است.
تراوش قطرات آب3 از سقف به مرور زمان در دیواره، سقف و کف این غار قندیل‌ها، حجم‌ها و شکل‌هایی ایجاد کرده که به رغم ظاهر خشن و تیزی که دارند،ترکیبی باشکوه، قدرتمند و مطمئن ایجاد کرده که انسان را مجذوب هنر خداوند کرده و به خود می‌خواند.
گرمای اسرارآمیز زمستان‌ها و خنکای دل‌انگیز تابستان این غار معمایی است که هنوز کارشناسان برای آن پاسخی پیدا نکرده‌اند.
یکی از باستان شناسانی که کاوش و مطالعه بر روی این غار را انجام داده گفت که سفالینه و استخوانهایی که در این غار به دست آمده، نشان می‌دهد دوران پیش از اسلام، بشر در این غار سکونت داشته، با این حال به گواه همین آثار، انسان در شکل گیری این غار هیچ نقشی نداشته است.
محمد کاظم رحمانی اضافه کرد: در کف غار آثاری از زیست انسان مشاهده شده که نشانگر استفاده انسان در قبل از اسلام از این غار بوده است.ضمن آنکه تنوع سفالها در غار ده شیخ نشانگر قدمت تاریخی این غار است.
وی ادامه داد: طبق بررسی‌های باستان شناسی نوع سفال‌ها، مربوط به دوره هخامنشی و ساسانی است با این حال غار مربوط به دوره دوم زمین‌شناسی یعنی حدود 135میلیون سال پیش است.
رحمانی اضافه کرد: جمجمه‌های متعلق به حیواناتی شامل اسب، آهو، گراز و بز کوهی در این غار به وفور پیدا شده است.
به گفته این باستان شناس، ستونهای این غار از یک تا 15 متر ارتفاع دارند که طی میلیونها سال از تراوش آب‌های آهکی از سقف ایجاد شده است.
انبوه درختان و جنگل‌های زیبای بلوط، بشار زیبا و خروشان و دره‌های عمیق بکر و دست نخورده در پیرامون غار بر عظمت و زیبایی این پدیده شگفت طبیعی افزوده است.
یک کارشناس غارنوردی درباره حوضچه‌های بزرگ و کوچک آبی در این غار، گفت: این حوضچه‌ها به شکلی حیرت آور توسط دالان‌های باریک به هم متصل می‌شوند.
ابطحی با بیان اینکه غار ده شیخ به مطالعات زمین‌شناسی بیشتری نیاز دارد، گفت: برای پیدایش این شگفتی‌ها همچنان باید کاوش‌های عمیق‌تر و بیشتری به لحاظ اکوسیستمی، بیولوژیکی و حتی مطالعات معدنی انجام داد.
غار ده شیخ یکی از حدود 600 غار شناسایی شده در کشور است و به لحاظ وسعت و عمق تاکنون رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است.
بر اساس مطالعات انجام شده ،عمق غار بیش از 6 کیلومتر تخمین زده می‌شود و به دلیل همین وسعت، هنوز بخشها و دالان‌هایی از آن شناسایی و یا باز
نشده است.