ضرورت نقش انکارناپذیر گیاهان در مقابله با آلودگی هوای کلان شهرها - بخش نخست
گیاهان ناجی هوا
فریده شریفی
در چنین شرایطی که تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی سلامت جامعه را با ضررهای جبران‌ناپذیری مواجه می‌کند استفاده از گیاهان و درختان به عنوان راه‌حل مناسب برای کاهش آلودگی و تصفیه طبیعی مطمئن‌ترین راه است. کافی است محیط خانه و آپارتمان با گیاهان و درختچه‌هایی آراسته شود که علاوه بر تلطیف روح و روان نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوا داشته باشند.
تاکنون گزارش‌های متعددی درباره نقش درختان، گیاهان و فضای سبز در کاهش آلودگی هوا و سالم نگه داشتن محیط زیست به رشته تحریر درآمده و حتی با بررسی و تحلیل موضوعی این مسئله مهم زنگ‌های خطر را برای مسئولین و دست‌اندرکاران به صدادرآورده‌اند به ویژه آنکه درختان، فضای سبز و محیط زیست سالم فقط به نسل کنونی اختصاص ندارد و نسل آینده باید شانس استفاده از فضای سبز سالم و محیط زیست پاک را داشته باشد، به همین منظور در این گزارش به نقش فضای سبز در منازل و آپارتمان‌های و تاثیری که در آلایش هوای خانه و سالم نگه داشتن محیط خانه ایفا می‌کنند می‌پردازیم و نظر کارشناسان مختلف را جویا می‌شویم.
نقش انکارناپذیر فضای سبز
در کاهش آلودگی هوا
به اعتقاد کارشناسان زیست محیطی تمام گیاهان در کاهش آلودگی هوا نقش دارند اما میزان تاثیرگذاری برخی از گیاهان به ویژه در منازل و آپارتمان‌ها بیشتر است.
«ملیکا هوشمند» کارشناس زیست‌شناسی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به نقش مهم گیاهان در کاهش آلودگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ایجاد فضای سبز شهری و استفاده از گیاهان در محیط خانه و کار یکی از ساده‌ترین و مهم‌ترین اقدام برای کاهش آلودگی هواست. گیاهان و درختان با جذب گرد و غبار و سایر ذرات معلق در هوا به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کنند، گیاهان با انجام فرآیند فتوسنتز دی‌اکسید کربن هوا را جذب و آن را به اکسیژن تبدیل می‌کنند و به همین دلیل برگ درختان بهترین تصفیه‌کننده هوا هستند و مانند فیلتری عمل می‌کنند که آلودگی هوا را کاهش و بالعکس هوایی سالم و مفرح در محیط خانه و محیط زیست انسان‌ها به وجود می‌آورند.
وی اضافه می‌کند: «بر کسی پوشیده نیست که آلودگی هوا به ویژه در سال‌های اخیر که تعداد خودروها بسیار افزایش یافته و سوخت‌های فسیلی در هوا به وفور یافت می‌شود از عوامل مهم مرگ و میر انسان‌ها است به نحوی که تبدیل به مرگ خاموش شده و بسیاری از افراد در کلان شهرها بر اثر آلودگی هوا از بین می‌روند ولی غالبا تصور می‌کنند که عوامل دیگر باعث سکته یا بیماری‌های قلب و عروق در آنها شده است.»
یک درخت در سال به طور متوسط دو کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کند، میزان اکسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن برگ در یک هکتار بین 2500 تا 3000 کیلوگرم بوده و می‌تواند نیاز 10 انسان را تأمین نماید. یک درخت در مدت یک سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه 250 تا 400 لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می‌کند و این مقدار در گیاهان مختلف متفاوت است به طوری که درختان پهن برگ بیش از سوزنی‌برگ‌ها موجب افزایش رطوبت هوا می‌شوند. درختان در تعیین دمای منطقه نیز نقش دارند به طوری که هوای یک منطقه درختکاری شده می‌تواند تا 11 درجه سانتی‌گراد خنک‌تر از منطقه بی‌درخت باشد.
خانم «سلطانی» که بازنشسته آموزش و پرورش است و در منزل خود به نگهداری گیاهان تزیینی و آپارتمانی مشغول است در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به مسئله مهم نقش گیاهان در تلطیف هوای خانه اشاره می‌کند و می‌گوید: «قبل از بازنشستگی همیشه نگران بودم که بعد از سال‌ها خدمت درآموزش و پرورش و تدریس در مدرسه، چگونه اوقات فراغت خود را بگذرانم و چه کار کنم که خدای ناکرده به افسردگی مبتلا نشوم زیرا کسانی که در بیرون از منزل به کار و فعالیت مشغول هستند، ماندن در خانه و به اصطلاح بیکار بودن برایشان عذاب‌آور است، به همین دلیل با توصیه یکی از دوستانم به پرورش گل و گیاه در آپارتمان مشغول شدم و اکنون بسیار خوشحال و راضی هستم چراکه هم روحیه خود و افراد خانواده‌ام با دیدن گیاهان زیبا عوض می‌شود و نشاط و اشتیاق زیادی برای فعالیت‌های سازنده و مفید پیدا کرده‌ایم و هم اینکه در شرایط کنونی که هوای تهران در اکثر اوقات آلوده و ناسالم است در خانه از هوای سالم و پاکیزه استفاده می‌کنیم.»
وی اضافه می‌کند:«برای این نوع فعالیت نه هزینه زیاد لازم است نه وقت زیاد فقط به قیچی، یک بیل کوچک، مقداری خاک و نهال‌های متنوع نیاز است که در گلدان‌های متعدد نهال‌ها کاشته شوند و پس از مراقبت و آبیاری می‌توان از نتیجه آن بهره‌مند شد و پس از مدت کوتاهی باغچه‌ای زیبا و دلچسب در محیط خانه خواهیم داشت.»
با اینکه بشر امروزه به تکنولوژی‌های مختلفی دست یافته است ولی به نظر می‌رسد برگ درختان و گیاهان می‌توانند بهترین وسیله برای بهبود کیفیت هوای محیط زیست باشند.
علاقه همیشگی ایرانیان به گل و گیاه
قدمت گل و گیاه در ایران و علاقه وافر ایرانیان به گیاهان همزمان با شروع کشاورزی در ایران بوده است، شاید قدیمی‌ترین گلخانه‌های موجود در ایران که در حال حاضر هم فعال هستند قدمتی در حدود 70 یا 75 سال دارند، زمانی که بسیاری از کشورها نامی در زمینه پرورش گل و گیاه نداشته‌اند کشور ما با داشتن گلخانه‌های خوب و قابل قبول در زمان خود وضعیتی مناسب داشته‌اند.
یک تولیدکننده گل و گیاه در این باره می‌گوید: «شرایط اقلیمی و آب و هوایی ایران به گونه‌ای است که بسیاری از گیاهان و گل‌های زینتی نیازی به گلخانه ندارند و در طبیعت و محیط طبیعی دامنه کوه‌ها، دشت‌ها، اطراف رودخانه‌ها قابل رویش هستند و ایران از لحاظ شرایط مساعد تولید گل و گیاه جزو 15 کشور اول جهان است.»
وی اضافه می‌کند: «پیشکش گل به دوستان و آشنایان به عنوان هدیه و تحفه، رسمی است که از ایران به کشورهای اروپایی سرایت کرده و نشان دهنده احترام، تشکر، دوستی، صمیمیت و سپاسگزاری از طرف مقابل است. علاوه بر آن هدیه دادن گل و گیاه به یکدیگر باعث تأثیر روانی بسیار خوبی در طرفین می‌شود و دو طرف احساس شعف و شادمانی می‌کنند.»
این تولیدکننده گل و گیاه به نقش دارویی برخی از گیاهان در سلامتی انسان‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «پرورش گل و گیاه از چند نظر اهمیت فراوان دارد، هم از نظر روحی باعث تلطیف روح می‌شود و انسان احساس سرزندگی و نشاط می‌کند، هم باعث مقابله با آلودگی هوا می‌شود و محیط زیست را سالم می‌کند و هم اینکه برخی گیاهان اثر زیادی بر سلامت انسان‌ها دارند و در درمان بیماری‌های گوارشی، مفاصل و... مؤثر هستند بنابراین با اندکی وقت و حوصله می‌توان خانه‌ها را تبدیل به باغچه‌ها و گلخانه‌های کوچکی کرد که همه از مزایای آن بهره‌مند شوند و سلامت افرادجامعه تأمین شود.»
تغییر سلیقه مردم از گلدان‌های مصنوعی به گلدان‌های طبیعی
تا چندی پیش برخی از افراد معتقد بودند که خرید گل و نگهداری گلدان طبیعی دور ریختن پول و تلف کردن زمان است اما با گسترش شهرنشینی و مشکلات ناشی از آن از جمله افزایش آلودگی هوا، اکثر مردم به سمت نگهداری گلدان‌های طبیعی در منزل یا محیط کار خود متمایل شده‌اند.
خانم «حاجیان» که عاشق سبزی کاری و پرورش گل و گیاه در بالکن خانه‌اش است در این باره می‌گوید: «بیشتر از 12 نوع گل و گیاه در بالکن خانه نگهداری می‌کنم و روزی چند ساعت وقت خود را با گیاهان می‌گذرانم و برخی اوقات نیز میز و صندلی در بالکن گذاشته و برای نوشیدن چای به آنجا می‌روم و از دیدن گیاهان زیبا روحیه‌ام عوض می‌شود و بسیار خوشحال و راضی هستم.»
وی اضافه می‌کند: «برخی از افراد فامیل وقتی اشتیاق من را می‌بینند می‌گویند، چه حوصله‌ای داری؟! به جای پرورش گل و گیاه به پارک‌ها برو قدم بزن یا به کتابخانه برو و چند کتاب مطالعه کن، در حالی که من به آنها می‌گویم هر چیزی جای خود را دارد و این لذتی که من از پرورش گیاهان می‌برم با هیچ چیز دیگر قابل مقایسه نیست، وقتی که چند تا گوجه‌فرنگی از گلدان‌ها می‌چینم و با مقداری ریحان و نعنا و پنیر عصرانه‌ای خوشمزه و سالم در مقابل فرزندانم می‌گذارم آنچنان خوشحال می‌شوم که نمی‌توانم این احساس را وصف کنم!»
«مرتضی سرابی» کارشناس کشاورزی نیز در این باره می‌گوید: «گیاهان هوای خانه و محیط کار را تمیر می‌کنند و سموم و آلاینده‌های موجود در هوا را گرفته و تبدیل به اکسیژن می‌کنند بنابراین گیاهان هم از نظر زیبایی و طراوت ظاهری مفید و مؤثر هستند و هم از نظر عملکردی که دارند بسیار تأثیرگذارند زیرا فرآیند شیمیایی که انجام می‌دهند به خصوص در ادارات که مقدار مواد شیمیایی و گازهای سمی به دلیل وجود ماشین‌آلات اداری بیشتر است وجود گیاهان می‌تواند بهترین وسیله برای کاهش آلودگی هوا باشد.»
این کارشناس همچنین اضافه می‌کند: «گیاهان آپارتمانی یا گیاهانی که در محیط‌های کاری و اداری قرار دارند در حکم یک فیلتر و تصفیه کننده کوچک عمل می‌کند و در یک زمان کوتاه، هوای پاک و لطیف را به ارمغان می‌آورند، از سوی دیگر گیاهان توان بالایی برای حذف بخارات شیمیایی دارند، سرعت تعرق آنها بالاست و با آفات و سموم نیز مقابله می‌کنند.»
وی تصریح می‌کند: «اگر فضای خانه کوچک باشد و بالکن یا تراسی برای کاشت گیاهان آپارتمانی وجود نداشته باشد، خانواده‌ها می‌توانند از فضای پشت بام برای کاشت گیاهان و درختچه‌های تزیینی یا دیگر درختچه‌های پرثمر استفاده کنند تا ساعاتی از روز را در کنار گیاهان به سر ببرند و هم از میوه و سبزیجات سالم استفاده کنند و هم از هوای لطیفی که این گیاهان ایجاد می‌کنند بهره‌مند شوند.»
امروزه متخصصان و طراحان فضای سبز سعی دارند به جای این که فقط به سبز کردن زمین بپردازند با کاشت درختان متناسب با شرایط اقلیمی شرایط مناسبی برای آرامش روحی شهروندان و تلطیف هوا ایجاد کنند.
کاشت درختان مثمر در فضاهای سبز
گیاهان با انجام فرآیند فتوسنتز دی‌اکسید هوا را جذب و آن را به اکسیژن تبدیل می‌کنند، همچنین به طور طبیعی کربن اضافی هوا را جذب و به پالایش هوا کمک می‌کنند.
اکنون سرانه فضای سبز تهران برای هر نفر کمتر از 15 متر مربع است که باید به 50 متر مربع برسد، با توجه به آلودگی هوا در تهران که غالباً از حد استاندارد بالاتر است و خطرات زیادی متوجه شهروندان می‌کند باید درخت‌هایی در تهران کاشته شود که مقاومت بیشتری برای مقابله با آلودگی هوا داشته باشند.
«علی محمد مختاری» مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران درباره تفاوت درختان مثمر و غیر مثمر در تهران می‌گوید: «درختان غیرمثمر نقش زیادی در تولید اکسیژن ندارند در حالی که عمر درختان میوه کمتر است. از سوی دیگر کاشت درختان میوه در معابر و بزرگ راه‌ها خطرناک است چرا که امکان دارد برخی جوانان از درخت بالا روند و برای آنها اتفاقاتی رخ دهد، یا در برخی موارد رانندگان خودرو، برای کندن توت وسط بزرگراه پارک می‌کند که همین مسئله خطرات زیادی در بردارد و جان مسافران را تهدید می‌کند.»
وی اضافه می‌کند: «در پارک‌ها و بوستان‌ها درختان میوه از جمله گردو، خرمالو و سیب کاشته شده است و در برخی از بوستان‌ها مانند بوستان ولایت در حدود 6 الی 7 هزار اصله درخت میوه کاشته‌ایم که مورد استقبال مردم قرار گرفته است.
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران همچنین تصریح کرد: «مزارع نمونه در 120 بوستان تهران ایجاد شده که شهروندان می‌توانند قطعات 30 یا 40 متری در این بوستان‌ها بگیرند و انواع سبزیجات در آن کاشته و بهره‌برداری کنند که تمام این اقدامات رایگان است.»