رضا اسماعیلی
زان یار دلنوازم شکری ست با شکایت
گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت
بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم
یا رب مباد کس را مخدوم بی‌عنایت
رندان تشنه لب را آبی نمی‌دهد کس
گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت
در زلف چون کمندش‌ای دل مپیچ کانجا
سرها بریده بینی بی‌جرم و بی‌جنایت
چشمت به غمزه ما را خون خورد و می‌پسندی
جانا روا نباشد خونریز را حمایت
در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود
از گوشه‌ای برون آی،‌ای کوکب هدایت
از هر طرف که رفتم، جز وحشتم نیفزود
زنهار از این بیابان، وین راه بی‌نهایت
ای آفتاب خوبان! می‌جوشد اندرونم
یک ساعتم بگنجان در سایه عنایت
این راه را نهایت صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل، بیش است در بدایت
هر چند بردی آبم، روی از درت نتابم
جور از حبیب خوش تر، کز مُدعی رعایت
عشقت رسد به فریاد ار خود به سان «حافظ»
قرآن ز بر بخوانی، در چارده روایت
«ما حافظ را فقط به‌عنوان يك حادثه تاريخي ارج نمي‌نهيم، بلكه حافظ همچنين حامل يك پيام و يك فرهنگ است. دو خصوصيت وجود دارد كه ما را وا مي‌دارد از حافظ تجليل كنيم و ياد او را زنده نگاه داريم، اول زبان فاخر او كه همچنان بر قله زبان و شعر فارسي ايستاده است و ما اين زبان را بايد ارج بنهيم و از آن معراجي بسازيم به سوي زبان پاك، پيراسته، كامل و والا، چيزي كه امروز از آن محروميم. دوم، معارف حافظ كه خود او تاكيد مي‌كند كه از نكات قرآني استفاده‌ كرده است. قرآن درس هميشگي زندگي انسان است و شعر حافظ مستفاد از قرآن مي‌باشد. حافظ خود اعتراف دارد كه نكات قرآني را آموخته و زبان خودش را به آنها گشوده است. پس محتواي شعر حافظ آنجا كه از جنبه بياني محض خارج مي‌شود و قدم در وادي بيان معارف و اخلاقيات مي‌گذارد يك گنجينه و ذخيره براي ملت ما و ملت‌هاي ديگر و نسل‌هاي آينده است. چرا كه معارف والاي انساني مرز نمي‌شناسد.»
(سخنان تاريخي مقام معظم رهبري درباره حافظ شیرازی در آيين گشايش كنگره جهاني حافظ در سال 1367 )
 احیای سُنّت حافظ‌خوانی در هیئت‌ها
  امسال در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی توفیق حضور در مراسم سوگواری یکی از هیئت‌های سنتی و اصیل تهران را پیدا کردم. خاطره خوبی که از این هیئت برای من به یادگار ماند؛ «عالم محور» بودن این هیئت بود. به این معنا که وقت اعظم و مفید مراسم به سخنرانی یک عالم دینی اختصاص پیدا کرده بود. دیگر اینکه اکثر مداحان حاضر در هیئت،‌اشعاری را که برای خواندن و ارائه در مجلس انتخاب کرده بودند،‌اشعار فاخری از شاعران حکیم و بزرگی چون مولانا، حافظ، سعدی، صائب تبریزی، نیر تبریزی، فواد کرمانی و خوشدل تهرانی بود.
به عنوان مثال در یکی از این شب‌ها مداح ارجمند هیئت غزلی از حضرت لسان‌الغیب حافظ شیرازی خواند که هر چند در موضوع و به‌صورت مستقیم، هیچ نسبتی با مُحرّم، عاشورا و کربلا نداشت، ولی موضع و مضمونی ظلم‌ستیزانه و جان و جهانی عاشورایی داشت. غزلی که جمعیت را به تامل و تفکر وا می‌داشت و «گریستن» را همراه با «نگریستن» آموزش می‌داد. دیگر اینکه مداح توانمند هیئت با خوانش هنرمندانه و زیبای این غزل، چنان «شور و شعور»ی در جان مخاطب می‌ریخت که پیش از این نمونه آن را در جای دیگری ندیده بودم. این خاطره در ذهن من جز خاطره‌های ماندگار و فراموش نشدنی‌ست.
 ادامه نسل «کوثری»‌ها و «موذن زاده»ها
به‌راستی نیز باعث خرسندی‌ست و جای شکر و سپاس دارد که هنوز در حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری مرثیه‌خوانان و ذاکران دغدغه‌مندی از نسل کوثری‌ها، موذن زاده‌ها، حاج علی آهی‌ها و... داریم که اهل مراقبه، محاسبه و مطالعه‌اند و برای انتخاب شعر و مرثیه فاخر وقت می‌گذارند تا هنگام اجرای برنامه وقت شریف مردم را با ‌اشعار «زردِ کوچه – بازاری» و نوحه‌های فی‌البداهه دم‌دستی تلف نکنند و حرف‌هایی برخاسته از «سیرت دین» و«معرفت آیین» برای گفتن داشته باشند. مرثیه‌خوانانی که برای وقت مردم که بی‌هیچ تردیدی حُکم «حق الناس» را دارد ارزش قائل‌اند و «هیئت» را همچون کلاسی انسان‌ساز و رسانه‌ای تاثیرگذار و قدرتمند برای نشر و ‌اشاعه آموزه‌های اصیل دینی و قرآنی می‌دانند.
   یقینا، مداحان و مرثیه‌خوانانی که فارغ از حاشیه‌ها و جاروجنجال‌های پوچ تبلیغاتی، با دغدغه، هوشمندی و بصیرت یک شعر فاخر، ارجمند و برخوردار از مضامین بلند و متعالی را برای مداحی انتخاب می‌کنند، دایره تاثیرگذاری بیشتری خواهند داشت و در قلوب مردم مقبول‌تر و محبوب‌تر خواهند بود.
  مداح و ذاکر اهل بیت(ع)
باید شعرشناس باشد
   مقام معظم رهبری نیز در دیدارهای سالانه با ذاکران و مداحان خاندان رسالت بارها و بارها این نکات کلیدی را مورد تاکید قرار داده و از ستایشگری به‌عنوان یک هنر ارزشمند نام برده‌اند که نیاز به کسب مهارت‌های فراوانی دارد که «شعرشناسی» و مهارت در گزینش شعرهای فاخر و معرفت‌افزا از جمله این مهارت‌هاست:
   «شعر شما باید خوب، محکم، قوی، خوش مضمون و قانع‌کننده باشد. گاهى قصیده‌اى که شما مى‌خوانید، به اندازه‌ چند منبرِ یک منبرىِ خوش بیان تأثیر مى‌گذارد. گاهى یک بیت شعرِ بجا به قدر یک کتاب قیمت دارد. اینها آسان و مجانى به‌دست نمى‌آید. انسان باید زحمت بکشد، کار و تلاش کند، شعر خوب را بیابد، آن را حفظ کند و بخواند.» (1377/7/19)
 «هیئت»، یک دورهمی خصوصی نیست
 اگر همه ذاکران و مداحان اهل بیت(ع) به این دقیقه مهم توجه کنند که امروز«هیئت» نه فقط یک محفل خصوصی و «دور همی» ادواری برای تخلیه هیجانات مذهبی و تحریک احساسات دینی، بلکه یک رسانه تاثیرگذار و قدرتمند برای معرفی اسلام ناب محمدی(ص) و تبیین و تبلیغ معارف توحیدی است، یقینا برای انتخاب شعر و مداحی در هیئت وقت بیشتری می‌گذارند و با رویکردی جدی‌تر و هنرمندانه‌تر با این مقوله برخورد می‌کنند. امروز دیگر داشتن «صداوسیمای» خوب برای مداحی کفایت نمی‌کند، چون جنس کار یک مداح با جنس کار یک خواننده غیرمذهبی فرق می‌کند. امروز یک مداح خوب و موفق باید در کنار صوت و حنجره خوب، از تقوا و سلوک قرآنی، دانش و بینش دینی، بصیرت سیاسی، سواد ادبی و علومی چون «رفتارشناسی اجتماعی» نیز برخوردار باشد.
با آرزوی توفیق روزافزون برای همه ذاکران و مداحان بصیر، تحریف‌گریز و خرافه‌ستیز اهل بیت(ع) که در این مسیر نورانی گام برمی‌دارند، حسن ختام این نوشتار را به فرازی دیگر از رهنمودها و توصیه‌های حکیمانه رهبر ادیب انقلاب به مداحان اهل بیت اختصاص می‌دهم:
«من مکرّر عرض کردم، گاهى یک قطعه‌‏ شعر که شما در یک مجلسى مى‏‌خوانید، آن ‏را خوب ادا مى‌‏کنید، وقتى یک قطعه‏‌ پر مغزِ خوش‌‏مضمونِ آموزش‏‌دهنده و آموزنده‏‌اى است، گاهى از یک سخنرانى دو ساعته، سه ساعته‏‌ ما تأثیر آن بیش‌تر است؛ گاهى این‏جور است؛ خب، این خیلى فرصت خوبى است. اگر این هزاران عنصر ستایش‏گر و مدّاح و خواننده‏‌ مذهبى که در سراسر کشور، در مجالس، در محافل، با مردم مخاطبه مى‏‌کنند و مى‏‌خوانند، حدود و ضوابط این‏کار بزرگ را درست رعایت بکنند، شما ببینید چه اتّفاقى مى‏‌افتد.»
***
باعث خرسندی‌ست و جای شکر و سپاس دارد که هنوز در حسینیه‌ها و هیئت‌های عزاداری مرثیه‌خوانان و ذاکران دغدغه‌مندی از نسل کوثری‌ها، موذن زاده‌ها، حاج علی آهی‌ها و... داریم که اهل مراقبه، محاسبه و مطالعه‌اند و برای انتخاب شعر و مرثیه فاخر وقت می‌گذارند.