چالش قطعی روزانه برق و راهکارهای صرفه‌جویی با تکیه به عزم ملی - بخش نخست
صرفه‌جویی در مصرف برق برای آسایش هموطنان
گالیا توانگر
اوایل خاموشی‌ها که واقعا چراغ خاموش انجام می‌شد، تا اینکه با درخواست‌های مکرر مردم تنها برای کلانشهرهایی چون تهران جدول قطعی برق تحت عنوان «نمایش برنامه زمان بندی احتمالی اعمال محدودیت بار شبکه‌های توزیع نیروی برق تهران بزرگ» ارائه شد. با این حال هر چه به جدول می‌نگری و با زمان‌های قطعی برق مقایسه‌اش می‌کنی، نمره صحت این جدول به رفوزگی در تابستان نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود.
گلایه‌های مردم از عدم صحت
جدول خاموشی‌ها
-چه مزایایی برای تهرانی‌ها قایل می‌شوند!ای کاش برای بقیه مردم ایران خصوصا اهالی استان خوزستان هم برنامه زمان بندی قطع برق ارائه می‌دادند.اینجا نصف شب غرق خوابیم که برق قطع می‌شود و تا 8/9 صبح، هم خواب را از دست می‌دهیم و هم باید 2/3 ساعت با تاخیرسر کار برویم.
-برق خانه ما که در محله پیروزی خیابان مقداد تهران واقع است، به جای دو ساعت از ساعت 9 صبح تا 5 بعد از ظهر قطع بود؛ چرا می‌گویند تنها روزی دو ساعت برق قطع می‌شود در حالی که واقعیت ساعات بیشتری است؟
- اینجا در اصفهان شرکت برق به جدول اعلامی خودش پایبند نیست و اجازه برنامه‌ریزی و آمادگی به مردم را نمی‌دهند؛ چون هر روز قطع برق با لااقل سی دقیقه تأخیر اجرا می‌شود و پایان آن هم طبعا با تأخیر وصل می‌شود و حتی مورد داشتیم که طی روزهای اخیر ساعات خاموشی به بهانه وقوع حادثه دوبل شده است. با اداره برق منطقه هم که تماس می‌گیریم می‌گویند:«همینه که هست.» آیا این مدیریت بهینه برق است؟ یادم می‌آید زمان جنگ خاموشی‌ها خیلی دقیق‌تر بود و ما دقیقا می‌دانستیم کی قطع می‌شود؟
- برای صرفه‌جویی می‌خواهند از دم دستی‌ترین گزینه که قطع برق است، استفاده کنند، باشد؛ اما‌اشکال جدول قطعی برق برای چیست؟ فعلا کار آتش‌نشانی کم بود، چپ و راست به داد مردمی رسیدن که توی آسانسورها گیر می‌کنند، هم به آن اضافه شد. بقیه اتفاق‌ها بماند: مثلا اون بیچاره‌هایی که وسط کار دندانپزشکی‌شان برق قطع می‌شود.
-ما در حوالی چهارراه پاسداران تهران هستیم و اینجا برق ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه قطع شد. زمان قطع شدن برق و محدوده آن هیچ ربطی به آنچه منتشر کرده‌اند، ندارد.
آنچه در بالا خواندید برخی از گلایه‌های مردمی از اقصی نقاط کشورمان به ویژه حول محور بی‌برنامگی در زمانبندی قطعی برق و عدم اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف بود که خواندید.
لامپ اضافه خاموش
این روزها وارد هر خانه‌ای که می‌شویم، انواع و اقسام وسایل برقی در هر گوشه و کنار چشم را می‌نوازد؛ اما به خاطر خدا هم که شده همین الان که این گزارش را می‌خوانید، تعداد لامپ‌های روشنتان را کاهش دهید. وسایل پر مصرف برقی را در ساعات پیک مصرف روشن نکنید و بدانید کوچکترین غفلت از مسئله صرفه‌جویی دودش به چشم خودمان و فرزندانمان می‌رود.
وای از وقتی که به خانه برسید و برق نباشد و حتی آب خنک هم در لوله‌ها جریان نداشته باشد. بسیاری از شهرهای جنوبی در طول روز این وضعیت را تجربه می‌کنند. کمی انصاف به خرج دهیم و این روزها تمام مواردی را که به کمتر مصرف کردن ختم می‌شود، در پیش بگیریم.
برای مثال ساعت‌هایی که به‌دلیل خاموش بودن تلویزیون و برخی از وسایل دیگر از پیک مصرف خارج است. این ساعت‌ها معمولا از نیمه شب تا صبح را دربر می‌گیرد و می‌توانید فعالیت‌هایی مثل استفاده از ماشین لباسشویی که مصرف بالایی دارد را در این زمان برنامه‌ریزی کنید. هزینه برق شما هم در این ساعت کاهش خواهد یافت.
ماشین لباسشویی در هر بار فرآیند شست‌وشو برق بسیاری مصرف می‌کند، پس چه بهتر وقتی آن را روشن می‌کنید با ظرفیت کامل از آن استفاده کنید. لباس‌ها را جمع کنید تا یک ماشین کامل شود. این موضوع را برای اتوکشی لباس‌ها هم در نظر بگیرید.
این روزها استفاده از توستر و ماکروویو را به حداقل برسانید و از گاز استفاده کنید. پر بودن بیش از اندازه کیسه جاروبرقی و گرفتگی لوله آن موجب مصرف برق بیشتری می‌شود، از این اتفاق پیشگیری کنید. پاک کردن برفک یخچال و بازنکردن مکرر در آن نیز از تدابیر مهم برای ذخیره انرژی است.
این موردی که می‌خواهم ذکر کنم، به گرما ربطی ندارد. به زمانی مرتبط است که می‌روید به بازار تا وسایل برقی بخرید. سعی کنید از وسایلی استفاده کنید که مصرف انرژی آنها در کمترین سطح و بهره‌وری آنها در بالاترین سطح باشد. این وضعیت در برچسب انرژی نشان داده شده است.
وسایل سرمایشی کم مصرف
با گرید A بخریم
یکی از پارامترهای مهم برای تولید برق رعایت فاصله ایمن بین حداکثر تقاضای مصرفی با حداکثر توان تولید برق است. به‌عبارت دیگر این یک اصل اساسی در همه کشورهای جهان است که همواره میزان تولید حدود ۱۰ درصد از میزان مصرف در اوج بار بیشتر باشد، اما بررسی داده‌های آماری شرکت توانیر نشان می‌دهد در سال‌های ۸۴ تا ۹۶، جز دو سال ۹۰ و ۹۱، در همه سال‌ها میزان تقاضای مصرفی در روزهای بحرانی سال بیش از حداکثر توان تولید شبکه بوده است. این مورد که در سال جاری نیز با شدت بیشتری رخ داده است، علاوه‌بر اینکه موجب خاموشی برق در کشور می‌شود با استفاده از تمام ظرفیت نیروگاهی کشور برای تولید برق موجب کاهش تولید، امنیت برق و فرسودگی زودهنگام نیروگاه‌ها و تاسیسات خواهد شد.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد در هنگام اوج مصرف برق، حدود ۵۰ درصد از برق کشور را بخش خانگی، 18/6 درصد را بخش صنعت، 12/5 درصد را بخش تجاری، 7/6 درصد را بخش کشاورزی و 10/5 درصد را نیز سایر بخش‌ها مصرف می‌کنند. بر این اساس نیمی از برق کشور در اوج مصرف که منجر به قطعی برق است، در بخش خانگی است. بر این اساس باید اساس برنامه‌ریزی کنترل مصرف بر بخش خانگی تمرکز کند. همچنین بررسی دیگری نشان می‌دهد تفاوت اوج مصرف تابستان و زمستان در سال ۹۶ بیش از ۲۰ هزار مگاوات بوده که این میزان نیز نشان‌دهنده سهم بالای مصرف وسایل سرمایشی است.
با نگاهی به آمار درک خواهیم کرد که چقدر اصلاح الگوی مصرف می‌تواند در صرفه‌جویی برق اثرگذار باشد.
مهدی احمدی یک فروشنده وسایل سرمایشی برایمان توضیح می‌دهد:« برچسب مصرف انرژی اغلب لوازم‌خانگی یا نسبت به استاندارهای جهانی بالاست، یا اینکه اطلاعات دقیقی به مشتری در این زمینه توسط فروشنده و همچنین توسط رسانه‌های عمومی داده نمی‌شود.
با توجه به اینکه در سطح کشور ۱۶ میلیون کولر آبی و بیش از یک میلیون کولر گازی وجود دارد، پیشنهاد این است که دولت علاوه بر اینکه جایگزینی وسایل سرمایشی پرمصرف نهادهای دولتی و عمومی را در دستور کار قرار دهد، با شیوه‌هایی چون اعطای تسهیلات خرید و استفاده از کارت اعتباری کالای ایرانی، زمینه جایگزینی وسایل سرمایشی با گرید انرژی مناسب را برای مردم فراهم سازد.»
این فروشنده وسایل سرمایشی در ادامه می‌گوید:« تفاوت مصرف کولر آبی‌گرید A و F حدود ۲۰۰ وات است که با جایگزینی کولرهایی با گرید انرژی A میزان مصرف برق کشور به‌‌طور قابل توجیهی کاهش خواهد یافت. همچنین با توجه به اینکه اغلب کولرهای گازی کشور از طریق قاچاق به کشور وارد شده‌اند و این کولرها به‌دلیل مصرف بالای برق در بازار جهانی خریدار ندارند، آنها نیز با کولرهای کم مصرف جایگزین شود.»
انرژی خورشیدی و بادی
دو گزینه نجات بخش
موارد اینچنینی را می‌توان به‌عنوان راهکارهای بلندمدت مورد توجه قرار داد: توسعه تجارت برق با کشورهای همسایه، کاهش تلفات شبکه، استفاده از فناوری‌های ذخیره‌ساز برق، اصلاح ساختار مدیریت و تصدی‌گری در بخش انرژی و احیای اقتصاد برق با هدف توسعه سرمایه‌گذاری در تولید برق.
اما از همه راهکارها مهم‌تر استفاده از انرژی خورشیدی است که زمینه بهره‌برداری از این انرژی در کشورمان تا حد زیادی فراهم است. کشـور ایران به لحاظ میزان دریافت انرژی خورشیدی و متوسط ساعت آفتابی سالانه بیش از ۲۹۰۰ ساعت، یکی از کشورهای مناسب جهان می‌باشد و انرژی خورشیدی در آینده سهم قابل توجهی از انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص خواهد داد.
رضا همت یار یک کارشناس انرژی‌ها پاک برایمان می‌گوید:« سال 2030 در جهان را سال شکوفایی انرژی خورشیدی دانسته‌اند. شما ببینید ما در منطقه‌ای چون خوزستان تا چه حد دستمان برای بهره‌برداری این انرژی پاک و پر بازده باز است! اما تاکنون در این مسیر چه کرده‌ایم؟ ایران به دلیل داشتن 300 روز آفتابی در 90 درصد خاک خود یکی از پایگاه‌های آرمانی برای بهره بردن از انرژی خورشیدی به شمار می‌رود، اما متاسفانه کمترین توجه به چنین پتانسیلی داشته‌ایم.»
وی ادامه می‌دهد:« آمار آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۳۰ حجم بهره‌برداری از انرژی خورشیدی از ۱۸ درصد به ۳۶ درصد افزایش می‌یابد که این سرعت دو برابری نشان از روند افزایشی بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر نسبت به سوخت‌های فسیلی دارد. اما ما در این روند رو به رشد کجا ایستاده‌ایم؟»
این کارشناس در کنار انرژی خورشیدی به انرژی بادی نیز که از پتانسیل خوبی در کشورمان برخوردار است،اشاره کرده و می‌گوید:«باید در راستای بومی‌سازی تجهیزات مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر اقدام شود تا هزینه تولید انرژی از طریق خورشیدی و بادی یک کاهش منطقی نشان دهد.»
سبک معماری را
با توجه به گذشته‌مان انتخاب کنیم
باید در مناطقی که با کمبود انرژی مواجه هستند به سبک‌های تلفیق معماری سنتی و مدرن رو بیاوریم. در گذشته نصب پنجره‌های بزرگ و بادگیرها در منازل تا حدود زیادی مشکل گرمای هوا در تابستان را حل می‌کرد. در جنوب پنجره‌های بزرگ رو به سوی دریا تعبیه می‌شدند و در شهرهای کویری چون یزد از بادگیرها استفاده می‌شد.
یک مهندس معماری و شهرسازی برایمان توضیح می‌دهد:«بخشی از تامین حد آسایش دما به ویژگی‌های یک ساختمان از جنبه معماری مربوط می‌شود. مثلا وضعیت قرارگیری ساختمان در برابر نور خورشید از موقع طلوع تا غروب آفتاب در اقلیم‌های مختلف و همچنین وضعیت شکل پنجره‌ها؛ مثلا کشیدگی طولی و افقی در مقابل پنجره‌های باریک و عمودی، استفاده از سایبان‌ها و قاب‌بندی در نمای ساختمان به‌منظور کنترل دما در تابستان و زمستان و همچنین استفاده از انرژی باد در معماری و شهرسازی.»
وی ادامه می‌دهد:«بدیهی است که استفاده از انرژی باد به صورت کلان در شهرسازی مطرح است. به این صورت که خیابان‌های اصلی شهر را در مسیر این بادها تعبیه می‌کنند تا باد ابتدا در این مسیرهای اصلی و سپس در مسیرهای فرعی عبور کند و اصطلاحا شهر تنفس طبیعی داشته باشد و دیرتر آلوده شود. سپس از باد در مقیاس خرد یعنی معماری تک‌بنا و مجموعه‌های مسکونی، تجاری و... استفاده می‌کنند.»
اما با یک نگاه به وضع معماری کنونی به‌ویژه در کلان شهر تهران می‌توانیم به خوبی دریابیم که تا چه حد از این مطلوب سنتی و بومی در معماری فاصله داریم و اساسا بر عکس این تجارب دیرینه عمل می‌کنیم. ساخت‌وسازهای بی‌رویه و غیراصولی در کلانشهر تهران در حال حاضر به‌گونه‌ای است که آسمان‌خراش‌ها جلوی ورود باد را به تهران گرفته‌اند و ضمن ایجاد آلودگی هوا و عدم جابه‌جایی مناسب هوا در معماری فعلی کوچکترین توجهی به این نکات نمی‌شود.