چگونگی مصرف بهینه آب در تابستان و کاهش هدر رفت آن-بخش نخست
آب را با بی‌مسئولیتی گِل نکنیم!
گالیا توانگر
از کل مساحت ایران تنها 15 درصد برخوردار از پوشش گیاهی است و بیش از 85 درصد کشور ما جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود؛ از این رو انتظار بروز بحران آب در کشور غیر منطقی نیست. نباید فراموش کرد که بحران آب ریشه‌ای طولانی در کشور دارد. حفر قنات‌ها و ساختن آب انبارهای مختلف و متعدد در شهرهای ایران نشان می‌دهد که ایرانیان همواره با دغدغه دستیابی به آب رو به رو بوده‌اند. در حال حاضردر بسیاری از استان‌های کشورمان به ویژه اصفهان، فارس وخراسان جنوبی به مرحله هشدار رسیده است.
با وجود اینکه ۷۰ درصد کره زمین با آب پوشیده شده، اما تنها ۳ درصد از این آب‌ها قابل آشامیدن است و رقابت برای تامین آب جمعیت بیش از هفت میلیاردی جهان بیشتر شده است؛ به طوری که گفته می‌شود درآینده نه چندان دور بهانه اغلب جنگ‌ها دسترسی به آب خواهد بود. بیش از یک میلیارد نفر در جهان دسترسی به آب پاکیزه ندارند و ۲/۷ میلیارد نفر دیگر نیز دست‌کم یک ماه در سال دچار کمبود آب هستند. بر اساس بررسی‌های انجام شده در سال ۲۰۱۴ بر روی پانصد شهر بزرگ دنیا، پیش‌بینی شده بود که از هر چهار شهر، یک شهر در وضعیت «هشدار کمبود آب» قرار خواهد گرفت.
عزم ملی در نهادینه کردن
الگوی مصرف
در مورد ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب دو نظریه روبروی هم قرار می‌گیرد.
محمود فلاحیان یک شهروند تهرانی می‌گوید: «نود درصد آب شیرین در کشاورزی مصرف می‌شود. فقط چند درصد آب شهری هست که از همان مقدار هم حدود سی درصدش در شبکه انتقال هدر می‌رود. تنها راهکار صرفه‌جویی درمصرف آب بهینه کردن شیوه‌های آبیاری وکشت محصولات کشاورزی با آبیاری قطره‌ای، جلوگیری ازحفرچاه‌های غیرمجاز، مدیریت بهینه منابع آبی و... است.»
اگر چه تا حدود زیادی حرف این شهروند صحیح است، اما نباید فراموش کرد که مصرف خانگیمان در کلانشهری چون تهران دوبرابر استاندارد جهانی اعلام شده و از مرز هشدار نیز گذشته است.
حسام دهداری کارشناس ارشد آب و فاضلاب برایمان توضیح می‌دهد: «درتهران با جمعیت هشت و نیم میلیونی، دو برابر مصرف سرانه آب را نسبت به استانداردهای جهانی دارد. با وجود اینکه ۷۰ درصد از ذخایر آبی شهر تهران از منابع سطحی تامین می‌شود، اما در فصول گرم و سال‌های کم‌باران ۵۰ درصد آب این شهر از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. این در حالی است که مصرف بیش‌از اندازه منابع زیرزمینی و کم شده آب این ذخایر، خطر آلودگی این آب‌ها را افزایش می‌دهد. سهم سرانه آب در شهر تهران به ۳۵۰ متر مکعب در سال رسیده است و همین موضوع باعث شده تا کمبود آب آشامیدنی در این شهر از وضعیت بحران عبور کند.»
رویا حشمت پور یک دانشجومی گوید: «الان در مقابله با چالش آب به مرحله‌ای رسیده ایم که باید با یک عزم همگانی و ملی، صرفه‌جویی در هر سه شاخه خانگی، کشاورزی و صنعتی را در اولویت سبک زندگی روزانه خود قرار دهیم. به نظرمن در هدر رفت آب، یک خانم خانه دار که رفتار وسواسی در شست و شو دارد به همان اندازه غفلت مسئولان بخش کشاورزی و صنعت مقصر است.»
خبرهای تلخی که
آمارها بازگو می‌کنند
جدیدترین آمارهای وزارت نیرو حاکی از آن است که در استان‌های فارس، خراسان‌جنوبی و اصفهان نه تنها سفره‌های زیرزمینی آب تهی شده‌اند که ذخایر سدها نیز کاهش ٢٥ تا ٥٠ درصدی را نسبت به سال گذشته تجربه می‌کنند.
تازه ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد حجم آب زاینده‌رود اصفهان به ٥٠ درصد سال گذشته کاهش داشته و در حال حاضر ذخیره مخزن آب زاینده‌رود تنها ٢٠٠ میلیون مترمکعب آب دارد.
محمودپور، رئیس‌گروه زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از افزایش هشدار دهنده نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران خبر داده و گفته است كه این رقم از ١٧ سانتیمتر در سال ٨٤ تقریبا به دوبرابر رسیده است.
جلوی هدر رفت آب را از کجا بگیریم؟
- آب تصفیه شده حیف است. مردم باید به خصوص در زمان دوش گرفتن بسیار به فكر صرفه‌جویی در مصرف آب باشند. از اول كه وارد حمام می‌شوند تا آخر، دوش را باز نگذارند.
-تعمیر شبكه آبرسانی شهری و نوسازی لوله‌های فرسوده سهم زیادی در جلو گیری از اتلاف آب تصفیه شده دارد.
-در خانه و اداره‌ها برای هر مورد کوچکی کلی هزینه می‌کنیم، اما حاضر نیستیم برای نصب شیر آلات هوشمند پول خرج کنیم. بعد هم گلایه می‌کنیم که چرا تصاعدی پول قبض آب ماهیانه مان بالا می‌رود؟!
- مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی و چاه‌های عمیق كه به صورت تصفیه نشده استفاده می‌شوند؛ شامل آب كشاورزی و.... بسیار مهم است.
آنچه در بالا خواندید نمونه‌هایی از نظرات شهروندان برای صرفه‌جویی در مصرف آب بود که به حق و انصاف تمامی این نظرات قابل تامل و لازم الاجرا هستند.
کاظم صدیقیان یک فرهنگی برایمان می‌گوید: «خودمان را توجیه کنیم، آبی که استفاده می‌کنیم، اموال شخصی نیست. درست است که به خاطر مصرفش هزینه پرداخت می‌کنیم، اما حتی اگر تمام آب‌ها را هم خریداری کنیم، مایملک شخصی ما محسوب نمی‌شود. پس تکلیف آن شهروندی که در منطقه دیگر شهر زندگی می‌کند چه می‌شود؟ یا آن درختان زیبای پارک برای دوام به جای آب چه چیز مصرف کنند تا تازه و باطراوت بمانند تا ما بتوانیم آخر هفته‌ها زیرشان زیلو پهن کرده با خانواده لذتش را ببریم؟»
این فرهنگی در ادامه راهکارهایی برای مصرف بهینه آب به ویژه در بخش خانگی ارائه داده و می‌گوید: «چند تا کار را با هم انجام دهیم؛ مثلا ظرف‌های شسته را روی ظرف‌های نشسته آب بکشیم. یا دست‌ها و میوه‌ها را روی ظرف‌های کثیف بشوییم. قبل از شستن ظرف‌ها چربی‌ها و ته مانده‌های غذا را از روی ظرف‌ها با دستمال یا روزنامه پاک کنیم. در این صورت برای پاک شدن چربی‌ها آب کمتری مصرف می‌شود.فکر می‌کنم همه مان بیشترین آبی که هدر می‌دهیم در حمام باشد. مثلا در زمان شست و شوی موها شیر آب همچنان باز است. می‌شود خیلی از شست و شوها را با شیر آب بسته هم انجام داد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «از آب‌های باقی مانده استفاده کنیم. از ته مانده آب لیوان یا کتری می‌توان همه گلدان‌های خانه را آبیاری کرد. این کار کمی سخت است و فقط آدم‌های خیلی خیلی مسئولیت‌پذیر انجام می‌دهند. می‌توانیم یک دبه بزرگ کنار بگذاریم، آبی را که برای شستن میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده می‌کنیم، جمع کنیم و بعد از آن آب برای شست و شوی توالت یا آب دادن با گیاهان باغچه استفاده کنیم. دیگرانی را که در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کنند را نه تنها مسخره نکرده، بلکه تشویق کنیم. باور کنید آنها خسیس نیستند، بلکه به شدت نسبت به جامعه و موجودات اطراف زندگی‌شان احساس مسئولیت می‌کنند.»
50 درصد صرفه‌جویی، با نصب شیرآلات جدید
اگر مصرف بی‌رویه آب در دیگر قسمت‌ها از مدیریت ضعیف توزیع و مصرف منابع آب ناشی می‌شود، در مصارف خانگی عوامل فرهنگی و عادت بیشترین تأثیر را دارند. گرچه قیمت نازل آب به دلیل یارانه بالایی كه به آن تعلق می‌گیرد و همچنین مناسب نبودن تجهیزات خانگی و لوله‌كشی‌هایی كه در بسیاری از موارد پس از مدتی باعث نشتی آب می‌شوند، خود مزیدی بر علت مصرف بالای آب در مصارف خانگی است؛ در این میان شیرهای کم مصرف می‌توانند در كاهش و بهینه‌سازی مصرف آب خانگی تأثیر بسزایی داشته باشند.
سعید دارابی یک فروشنده شیر آلات مدرن برایمان توضیح می‌دهد: «فلاش‌تانك‌های دومرحله‌ای می‌توانند تا 20 درصد در مصرف آب خانگی صرفه‌جویی داشته باشند. هم اکنون فلاش‌تانك‌هایی از این نوع با مصرف 3 تا 6 لیتری در بازار هستند كه مصرف آب را تا 75 درصد كم می‌كنند. فلاش‌تانك‌های تحت فشار كه آب ورودی را متراكم كرده و پس از پر شدن تا یكسان شدن فشار هوا و آب ادامه خواهد یافت و در هنگام مصرف هوای متراكم شده آب را با فشار به سمت خروجی هدایت می‌كند، از این نمونه‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «حدود 30 درصد از مصارف خانگی مربوط به مصارف حمام است. مقدار دِبی مصرفی در دوش‌ها بستگی به خصوصیات رفتاری فرد، شدت جریان و مدت زمان دوش گرفتن و تکرار آن دارد. افزایش مصرف دوش‌ها به خاطر زیادتر بودن تواتر و مدت زمان بالای استفاده از آنها است. برای رفع این مشكل می‌توان از دوش‌های کم مصرف یا نصب محدودکننده‌های جریان در روی خط ورودی استفاده کرد. در بعضی از مدل‌های سردوش، جریان مصرفی تا حدود 11 لیتر در دقیقه كاهش پیدا می‌كند. این سردوش‌ها با اختلاط هوا و آب، شدت جریان بالایی ایجاد می‌کنند و با کاهش مصرف آب گرم باعث صرفه‌جویی زیادی در مقدار انرژی گرمایشی نیز می‌شوند.»
این فروشنده به نوع دیگری از شیرآلات پیشرفته اشاره کرده و می‌گوید: «شیرهای اهرمی به مقدار قابل توجهی قادر به کاهش مصرف آبند، چرا که در شیرهای دومحوره تنظیم دمای آب باعث اتلاف آب می‌شود و پس از هر بار وصل مجدد جریان این تنظیم باید انجام گیرد، ولی در صورت استفاده از شیرهای اهرمی تنها یک بار نیاز به تنظیم دمای آب است. استفاده از شیرهای اهرمی تا 50 درصد از میزان مصرف خواهد کاست.
شاید ساده‌ترین و اثربخش‌ترین و همچنین کم هزینه‌ترین کار در راستای کاهش مصرف آب تعویض سرشیر‌ها و مجهز نمودن شیرآلات به در‌فشان‌های کاهنده مصرف است که در حال حاضر به وفور در بازار موجود است. این درفشان‌ها به ازای هر نفر (با فرض دو بار مصرف در روز) و هر مرتبه یك دقیقه مصرف تا 50 درصد می‌توان در مصرف آب صرفه‌جویی كرد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «روش‌های دیگر به جز موارد یاد شده از تجهیزاتی همچون شیر پدالی كه بیشتر در اماكن عمومی می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد، همچنین شیر آبی هوشمند چشمی كه بر مبنای ارسال و دریافت نور مادون قرمز است و بدون تماس دست و تنها با قرار دادن دست مصرف‌کننده در میدان دید سنسور‌های مادون قرمز، شروع به کار می‌كند می‌توان یاد كرد. مورد آخر تا 70 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌كند و تا 100 درصد باعث افزایش بهداشت و پاكیزگی می‌شود. نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که نصب شیرآلات و تجهیزات جدید به طور متوسط موجب کاهش مصرف آب خانگی به میزان 32 درصد می‌شود.»
خودمان را گول نزنیم!
ده اردیبهشت ماه سال جاری محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت در یک نشست خبری با خبرنگاران اظهار کرد: «امیدواریم با برنامه جدید مقابله با تنش آبی، همگام با مشارکت مردم و با قبول این واقعیت که در تنگنای آبی قرار داریم، با مدیریت صحیح مصرف از این تنگنای آبی عبور کنیم.
این برنامه از سوی کارگروه ملی آب تهیه شده و حاوی برنامه‌ای برای مقابله با تنش آبی است که شورای آب و نهایتا هیئت دولت آن را تصویب کرد و ۱۶۰۰ میلیارد تومان برای این طرح پرداخت خواهد شد که ۷۰۰ میلیارد آن از منابع وزارت نیرو و ۹۰۰ میلیارد تومان نیز توسط سازمان برنامه و بودجه پرداخت خواهد شد.
نزولات جوی در بهار توانسته بخشی از این کمبود آب را تامین کند، اما کماکان با کمبود منابع مواجه هستیم.»
با این حال واقعیت تلخ که از زبان کارشناسان آب جاری گشته گویای این تلنگر است که به مرور با نشست طبقات خاک بر اثر خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی محل ذخیره آب در دل زمین از بین می‌رود. در نتیجه هر چه باران ببارد، نمی‌توان انتظار احیای دوباره سفره‌های آب زیرزمینی را داشت. پیشنهاد همیشگی کاهش مصرف آب است که گفته شده به سرعت باید در 30 میلیارد متر مکعب آب صرفه‌جویی کنیم و شیوه‌های مصرف بهینه را در پیش بگیریم.