آثار و برکات شب‌های قدر و عدالت محوری امام علی(ع) - بخش نخست
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
گالیا توانگر
یک جمله کوتاه در باب اهمیت لیلهًْالقدر عرض کنم؛ علاوه‌بر این که از جمله قرآنى «لیلهًْالقدر خیر من الف شهر» مىشود فهمید که از نظر ارزشیابى و تقویم الهى، یک شب برابر هزار ماه است. در دعایى که این روزها مىخوانیم، براى ماه رمضان چهار خصوصیت ذکر مىکند: یکى تفضیل و تعظیم روزها و شب‌هاى این ماه است بر روزها و شب هاى ماههاى دیگر، یکى وجوب روزه در این ماه است، یکى نزول قرآن در این ماه است، و یکى هم وجود لیلهًْالقدر در این ماه است. یعنى در این دعاى مأثور، لیلهًْالقدر را عِدل نزول قرآن در ارزش دادن به ماه رمضان مشاهده مىکنیم. بنابراین قدر لیلهًْالقدر را باید دانست، ساعات آن را باید مغتنم شمرد و کارى کرد که انشاءالله قلم تقدیر الهى در شب‌هاى قدر براى کشورعزیز و آحاد ملت ما تقدیرى آنچنانکه شایسته مردم مؤمن و عزیز ماست، رقم بزند. (بیانات مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه 23 آبان 82)
امشب اولین شب از لیالی قدر است و درباره عظمت آن توصیه‌های فراوانی شده است.
در چنین شبی تقدیر یک ساله ما رقم می‌خورد و کارنامه گذشته و آینده ما در محضر مولا و سرورمان امام عصر ارواحنا فداه برده خواهد شد، دستورات لازم را این حضرت در تقدیر ما خواهند نوشت، چقدر خوب است این شب مهم را با شب زنده داری و تضرع و دعا در حق خود و دیگر مسلمانان در درگاه خداوند مهربان سپری کنیم و بدانیم دعا در چنین شبی به اجابت بسیار نزدیک است و از این لحظات ناب نهایت استفاده را ببریم.
درهای سبز دعا را نبسته‌اند
یک کارشناس علوم قرآنی درباره شب‌های قدر می‌گوید:« سرنوشت همه بندگان در شب قدر رقم می‌خورد. برخی معتقدند که آدم‌ها در تعیین سرنوشت خود اختیاری ندارند، در حالی که این امر صحیح نیست، چرا که انسان‌ها می‌توانند راه سعادت یا شقاوت را انتخاب کنند و در این میان دعا نقش کلیدی دارد.»
وی ادامه می‌دهد:« شب‌های قدر فرصتی است تا انسان بتواند تقدیر خود را رقم بزند و به وسیله دعا و عبادات، آینده‌ای بهتر برای خود ترسیم کند. برخی حوادث در زندگی به اختیار ما نیست، با این حال خوشبختی و سعادت نهایی هر فرد به اختیار و انتخاب خود او بستگی دارد.»
اما دیدگاه‌های مردمی هم درباره شب‌های قدر جالب است.
آرمان محمدیان دانشجوی مدیریت شب قدر را اینگونه توصیف می‌کند:« شب قدر، لیله مبارکه، شب آزادی بشر است. شبی که اگر نبود و نیامده بود، شب تیره بدبختی افراد به پایان نمیرسید و بامداد نیکبختی آنها طلوع نمیکرد. من هر ساله این مراسم را به همراه خانواده در مسجد محله‌مان انجام می‌دهم و امیدوارم در این شب روحانی گناهانم بخشیده و سرنوشت خوبی برایم رقم بخورد.»
مجید ادهمی یک کارمند برایمان می‌گوید: «من به شب‌های قدر بسیار معتقدم چون قرآن به پیامبر اکرم (ص) در این شب‌ها نازل شده است، پس جزو شب‌های عادی نیست. این شب می‌تواند برای افراد غفلت زده پایان گمراهی و شروع رستگاری و آگاهی باشد. به علاوه جامعه با نزول قرآن از ظلمت و تاریکی رهایی پیدا کرده است.»
وی درباره باز بودن باب توبه در شب‌های قدر می‌گوید:« در شب‌های قدر بهترین کار توبه و بازگشت از گناهان است. شب‌های قدر برای بازگشت انسان و بخشیده شدن اوست. من به همراه خانواده‌ام در ایام شب‌های قدر به احیا و شب زنده داری می‌پردازیم.»
مینا حمیدی یک خانه‌دار توضیح می‌دهد:«بهترین اعمال و دعا در شب‌های قدر استغفار است. همچنین می‌دانیم که توبه گناهان را از بین می‌برد، پس از خدا طلب استغفار می‌کنم، چرا که غیراز او هیچ موجودی قادر به انجام این کار نیست.»
وی درباره حال و هوای این شب‌های ملکوتی می‌گوید:« به همراه دوستان و خانواده در مراسم این شب‌های عرفانی حاضر می‌شوم. این شب‌ها برای من حال و هوای عجیبی دارد. قرآن می‌فرماید که شب قدر از هزار ماه با فضیلت‌تر است و اسراری دارد که آگاهی از آن به دست بعضی از بزرگان ظهور می‌کند. برای درک بیشتر این شب‌ها لازم است تا صبح بیدار بمانیم تا از برکات فضایل این ساعات روحانی بیشتر بهره‌مند شویم.»
رستگاری؛ هدف بیداری
در شب‌های قدر
در شب قدر، مقدرات انسان‌ها تا سال آینده رقم می‌خورد و البته که انسان خود می‌تواند در این تقدیرات سهیم باشد، فردی که در این شب به دعا و نیایش می‌پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می‌یابد، می‌تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند.
این فرصت‌ها در تمامی لحظه‌های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است. شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می‌تواند در زندگی خویش تحول‌های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان‌ها که سرنوشت شان با شنیدن یک آیه تغییر اساسی یافته است.
حجت‌الاسلام محمد فاطمی یک کارشناس مسائل مذهبی برایمان توضیح می‌دهد:« در شب‌های قدر هدف بیدار شدن است که در این راستا همان بیداری دل یا همان فطرت انسان مورد نظر قرار دارد. دانستن مقام و منزلت انسانی و ناپایدار بودن دنیای فانی همگی از مفاهیمی هستند که انسان‌ها در شب‌های قدر بیشتر به آنها توجه می‌کنند. در شب‌های قدر انسانی که مشغول عبادت است باید همواره تلاش کند تا به حقیقت حق متصل شود.همان جایی که وجه‌الله مولا امیرالمومنین بیان داشته‌اند و براساس فرموده ایشان رهایی و رستگاری هدف است.»
از این کارشناس فرهنگی سؤال می‌کنم:«چطور می‌توانیم در شب‌های قدر مسیر سرنوشت خود را تغییر دهیم؟» وی پاسخ می‌دهد:« آنچه در شب قدر نوشته می‌شود، این نیست که هر کسی چه خواهد کرد؛ بلکه این است که او با چه اموری مواجه خواهد شد. به عبارت ساده‌تر آنچه در شب قدر نوشته می‌شود، سؤالات امتحانی است نه پاسخ‌های آنها. پاسخ‌ها را خود شخص باید بدهد تا آینده او ساخته شود. ولی شکی نیست که آینده او متناسب با آن سؤالات امتحانی مقدر شده، شکل خواهد گرفت. برای مثال، در شب قدر مقدر می‌شود که فلان شخص در فلان زمان پول هنگفتی پیدا کند، اما اینکه این شخص در مقابل این حادثه چه عکس‌العملی نشان خواهد داد، با خود اوست. کما اینکه برای شخص دیگری مقدر شده همان پول هنگفت را گم کند و عکس‌العمل او در مقابل این حادثه نیز شکل‌دهنده وجود اوست. و در این میان کار دین و شریعت این است که نحوه پاسخگویی به این سؤالات را تعلیم می‌دهد. پس هر حادثه‌ای که برای ما رخ می‌دهد، مثل سلامتی یا بیماری، فقیر شدن یا ثروتمند شدن، قبولی در کنکور یا رد شدن در آن و- همگی سؤالات امتحانی هستند که در شب قدر برای ما رقم خورده است و نحوه پاسخگویی ما به این حوادث، شکل‌دهنده وجود برزخی و اخروی ما خواهد بود. بر این اساس دنیا سراسر امتحان می‌باشد و هیچ امری در دنیا نیست که خارج از مدار امتحان الهی قرار گیرد.»
وی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید:«اما اینکه فرموده‌اند با دعا و عبادت سعی کنید تقدیرات شب قدر را به نفع خود تغییر دهید، منظور این است که ارتباط معنوی انسان با عالم غیب باعث می‌شود که سؤالات امتحانی مفیدتر و تکامل بخش‌تری برای او طرح گردد یا سؤالی که از سنخ بلای دنیوی است با سؤالی دیگر از سنخ نعمت دنیایی جایگزین گردد. برای مثال اگر مقدر است که کسی با بچه‌دار نشدن امتحان شود، ممکن است با دعا و عبادت، شکل امتحان او عوض شود و با بچه‌دار شدن امتحان گردد.»
شب‌های قدر
کدامین حاجات را طلب کنیم؟
یکی از سؤالات رایج این است که در شب‌های قدر از خدا کدام حاجات و خواسته‌های خود را طلب کنیم؟ اگر خواسته‌های شخصی خود را بخواهیم آیا غافل از شان و منزلت و بزرگی این شب‌ها نشده ایم؟ اما در شبی که در وصف آن آمده است «از هزاران ماه برتر» است از پیشگاه خداوند متعال چه چیزی باید بخواهیم؟
فهیمه بهگو کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث پاسخ می‌دهد:« روایت داریم که شخصی نزد پیامبراعظم(ص) آمد و گفت: اگر شب قدر را درک کردیم از خداوند چه بخواهیم؟ حضرت فرمود: اگر شب قدر را دریافتید عافیت بخواهید.»
از وی سؤال می‌کنم:« معنای دقیق عافیت طلبی چیست؟» وی توضیح می‌دهد:« عافیت به عنوان نقطه مقابل ابتلا و گرفتاری است و به معنای سلامت از هر نوع آفت و ناگواری جسمی و روحی، ظاهری و باطنی، دنیوی و اخروی است؛ نعمت عافیت بعد از نعمت یقین، از نعمت‌های بزرگ خداوند است، چنانکه حضرت رسول‌اکرم(ص) فرمودند: از خداوند عافیت مسئلت کنید چرا که برتر ازعافیت به بنده چیزی اعطا نشده مگر یقین. منظور از نعمت یقین هم عافیت قلب از آفت جهل و شک است که از عافیت بدن به مراتب بالاتر است.»
حضرت آیت‌الله جوادی آملی در اولویت‌های دعا کردن در شب قدرمی فرمایند:« این‌ها دعاهای ماست؛ خواسته‌های دولت و ملت، حل مشکلات، حل خواسته‌های فرعی و مانند آن زیر مجموعه این دعاهای ما باید باشد. طهارت دل می‌خواهد، شرح صدر می‌خواهد، کینه زدایی می‌خواهد، عداوت زدایی می‌خواهد، ده‌ها بیماری را کنار گذاشتن می‌خواهد؛ آن گاه قرآن را به دست گرفتن می‌خواهد، قرآن به سر گذاشتن می‌خواهد و این مطالب را از ذات اقدس الهی مسالت کردن...
اگر خدای ناکرده کینه‌ای نسبت به دیگران داریم، بگوییم: خدایا! من از او گذشتم، تو از او بگذر، حقی داریم، بگذریم تا با صفای ضمیر، با شرح صدر، دلی بخواهیم داشته باشیم که جای غیراو نباشد تا او محبت خود را، ارادت‌مان را به قرآن که ثقل اکبر است، ارادت‌مان را به عترت طاهرین(ع) که ثقل اصغر است در قلب ما مستقر بکند که حبب الیکم الایمان و زینه فی قلوبکم.» (الکافی. ج.5ص332)
عدالت محوری حضرت علی(ع) الگویی برای همیشه تاریخ
حضرت علی(ع) با اجرای دستورات قرآن، پیروی از رسول مکرم اسلام (ص) و اجرای عملی عدالت در زندگی فردی و اجتماعی سرآمد بود که همین عامل باعث خشم و کینه‌توزی دشمنان اسلام شد.
حساسیت حضرت علی(ع) نسبت به بیت‌المال، اداء حق مظلوم، تساوی در دسترسی به امکانات حکومتی، کوتاه کردن دست زیاده خواهان از اموال مردم و تقسیم عادلانه بیت‌المال باعث شده تا آن حضرت مورد بغض دنیا‌طلبان و زیاده‌خواهان قرار گیرد.
حسین کریمی یک فعال فرهنگی می‌گوید: «مسئولین در هر جایی که هستند باید رفتار و کردار علی(ع) را مورد توجه قرار دهند و در دوران مسئولیت به‌کار گیرند.»
وی ادامه می‌دهد:« امام علی(ع) عدالت را سبب عافیت، سلامت و كرامت جامعه معرفی می‌فرماید:
«والبستكم العافیه من عدلی» (نهج‌البلاغه خطبه 86) مگر پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما نپوشاندم.»
این فرهنگی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید:«نكته قابل توجه‌ای كه از كلام امام علی(ع) فهمیده می‌شود این است كه عدالت یك نمود درونی دارد و یك نمود بیرونی. كسی می‌تواند عدالت را در نمود بیرونی آن یعنی جامعه به خوبی تحقق بخشد كه در اجرای آن در درون خود موفق شده باشد. حضرت علی(ع) در توصیف بهترین بندگان خدا می‌فرماید: بهترین و محبوبترین بنده نزد خدا بنده‌ای است كه خود را به عدالت واداشته و آغاز عدالت او آن كه هوای نفس را از دل بیرون رانده است حق را می‌شناساند و به آن عمل می‌كند.»