گروه گزارش

ریزگرد یا همان گرد و غباری که علت اصلی آن خشک شدن دریاچه ها و تالاب های اطراف است.چرا که با پایان آب این دریاچه‌ها، ریگزارهای کف آنها با کوچک‌ترین بادی در هوا پخش شده و تا کیلومتر ها مسافت را طی کرده و سرزمین های اطراف خود را تحت تاثیرقرار می دهند.
اینکه تاثیرات ریزگردها چیست و تا چه اندازه هم برای انسانها و هم برای سایر عرصه های زیست محیطی مضر است بر کسی پوشیده نیست اما به‌منظور مقابله با ورود این پدیده به داخل کشور از سالها پیش تمهیداتی اتخاذ شده که بعضا هم تمام آنها اجرایی نشد.حال در ادامه گزارش نگاهی داریم به شعاع ورود ریزگردها و استان های تحت تاثیر و راهکارهای مقابله با این پدیده زیست محیطی.
23 استان کشور گمشده در ريزگرد
نکته بسیار مهم در خصوص بحث ریزگردها تکرار مقطعی این پدیده و تقریبا پایان ناپذیر بودن آن است. یعنی به فواصل مختلف استان های زیادی درگیر ریزگردها می شوند بدون آنکه فصل یا زمان خاصی داشته باشد.
در حال حاضر هم که تنها یک ماه از فصل بهار می‌گذرد و هنوز هم آنچنان گرمای هوا هویدا نشده،بحث تکراری بازگشت ریزگردها و آلودگی شهرهای جنوبی و غربی مطرح شده است.
البته چند سالی است که ریزگردها پا را فراتر گذاشته و علاوه بر استان های جنوب غربی، بسیاری از استان های دیگر را هم درگیر کرده اند و در این بین حضور ریزگرد ها در تهران شاید از هر استان دیگری تامل بر انگیزتر باشد، هر چند سال گذشته هم روزهایی که استان‌های آذربایجان غربی، خوزستان، بوشهر و سیستان و سایر استان‌ها با پدیده ریزگرد درگیر بوده‌اند، کم نبوده است.
همان طور که مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در پاسخ به این سوال که آیا ریزگردها به تهران هم می رسند، گفته بود؛اینکه ریزگردها تا کجا پیشرفت کنند به جریان های باد بستگی دارد اما به احتمال زیاد این گرد وغبار به تهران هم می رسند.
و گذشته از آن در حالی که حد مجاز وجود ریزگردها در هوای پاک و سالم حدود صد میکروگرم برمترمکعب است، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان هم اخيرا میزان آلودگی هوای روزهاي گذشته در اهواز و برخی شهرهای استان از جمله آبادان، شادگان و ماهشهر را تا 600 میکروگرم بر مترمکعب گزارش کرده بود که بیانگر شرایط اضطرار در این شهرها بود .
عباس پاپی زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره وضعيت بحراني ريزگردها می گوید: "در بسیاری از دشت های مستعد کشور در حال حاضر دچار بحران هستیم و یک سوم از دشت های آبی ایران یا وارد بحران جدی شده اند یا در آستانه ورود به بحران هستند.همين طور بسياري ازتالاب ها و هورهای خوزستان در حال خشک شدن است. در حال حاضر حجم آب هورالعظیم به یک سوم کاهش یافته به طوری که مواد کف تالاب به عنوان منبع تولید ریز گردها به شدت مردم را آزار می دهد.»
هم اكنون 23 استان کشور با پدیده ریزگردها مواجه هستند، اما در استان خوزستان به علت نحوه مدیریت منابع آب در این منطقه و اجرای طرح های انتقال آب از سرشاخه های دز و کارون،این استان با مشکلات زیادی مواجه است.چنان‌كه 20 تا 30 درصد از منشأ ریزگردها خوزستان است که سلامت مردم را تهدید می کند.
حل مشکل ریزگرد به کمک همسایه ها
هرچند به تصور عموم مردم به خصوص ساكنان استان هاي در خطر،براي مقابله با پديده ريزگردها تاكنون اقدامات اميدوار كننده اي صورت نگرفته و بيشتر وعده ها بدون آنكه عملي شوند صرفا مطرح شده است اما توجه به اين نكته كه ريزگردها يك پديده فرا منطقه‌اي است و راهكار و مقابله با آن هم بايد فرامنطقه‌اي باشد بسيار حائز اهميت است . يعني در واقع اتخاذ هر نوع تصميمي بدون مشاركت و همكاري كشورهاي درگير در اين پديده عملا بي‌حاصل خواهد بود. همان طور كه مدير مقابله با پديده گرد و غبار منشأ 85 تا 90 درصد ريزگردها را خارجي مي داند نه از داخل كشور.
دكتر علي اكبر شمسي پور،اقليم شناس و مدرس دانشگاه درباره تاثيرات خارجي ريزگردها به گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد: «همان طور كه مي بينيم از غرب هم ما با كشورهاي خشكي مثل سوريه، اردن، عراق و شمال عربستان تا جنوب و جنوب غرب ايران كه به صحراي آفريقا مي رسيم ، همجوار هستیم. خب زماني كه امواج و بادهاي اين سرزمين ها همراه خودشان رطوبت هم آورده باشند يعني از روي درياهایي مثل ،درياي سياه، مديترانه، درياي سرخ و خليج فارس عبور كرده باشند همراه با خودشان رطوبت مي آورند و اما اگر از اين درياها عبور نكرده باشند و فقط از روي خشكي ها و بيابان ها گذشته باشند همراه خودشان ريزگرد و ذرات بيشتري مي آورند كه در نتيجه سرزمين هاي تحت سيطره خودشان كه از آن عبور مي كنند را متاثر مي كنند. حال در ارتباط با ايران بايد به اين نكته توجه كنيم كه ما رشته كوه سراسري و بزرگي به نام زاگرس در منطقه غرب ايران داريم كه به عنوان يك سد بزرگ و پديده مانعي براي عبور اين ذرات معلق محسوب مي شود و اجازه عبور اين ريزگردها را نمي دهد در نتيجه بيشترين ذرات معلق در منطقه غرب و پشت زاگرس باقي مي مانند و نتيجه آن مي شود اين پديده اي که امروز با ‌آن مواجه هستيم و اين ريزگردها هر ساله مشكلات زيادي را براي مردم چند استان در غرب كشور ايجاد مي كند. هر چند بارندگي در شرايط عادي منشأ خير است و تاثيرات زيادي دارد اما در چنين شرايطي مي‌تواند به وخيم تر شدن اوضاع بينجامد و در بحث ريزگردها اثرات نامطلوبي به جا گذارد.»
این محقق آب و هوا شناسی در ادامه می افزاید: «حتي در بعضي از موارد ديده شده كه حجم اين آلاينده ها بسيار بالا است تا آنجا كه به شدت رشد صعودي مي يابند و با افزايش بيش از حد از كوه‌هاي بلند مثل زاگرس هم عبور مي كنند و گاهي به مناطق مركزي مثل تهران، همدان، زنجان و لرستان و ساير مناطق مركزي ايران مي رسند و تمام اين مناطق را متاثر مي كنند.وقتي سامانه خيلي قوي باشد و ناپايداري هم زياد باشد در كنار تمام اينها رطوبت كم هم ريزگردها را از غرب و جنوب اردن جمع مي كند و به نواحي اطراف منتقل مي كند. درنتيجه مي توان گفت بيشتر اين سامانه ها منشأ بين المللي دارند. در سالهاي گذشته تفاهم نامه هاي متعددي در زمينه هاي مختلفي مثل مالچ پاشي يا كاشت درخت و .. ميان كشورهاي متاثر از اين پديده منعقد شد تا بتوانند اين ريزگردها را بيشتر از قبل كنترل كنند و اجازه ندهند در كشورهاي اطراف منتشر شوند.»
 ضیاءالدین شعاعی،مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار درباره همكاري و مشاركت كشورهاي همسايه براي مقابله با پدیده ريزگردها به گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد :” همان طور كه بارها به اين موضوع اشاره شده است ريزگردها تا 90 درصد منشأ خارجي دارند و به اين دليل هم نمي توان براي آنها چاره اي انديشيد مگر با راهكارهاي خارجي و همه جانبه ساير كشورهاي درگير. كشورهايي مثل، عراق، سوريه، تركيه، اردن ،     شمال عربستان و ... . در واقع کاهش پدیده گرد و غبار در کشور به این معنی است که بتوانیم با کشورهای منطقه به تفاهم برسیم چرا که منشأ ریزگردها در حد چند میلیون هکتار است و فقط با اقدامات منطقه ای می توانيم به مقابله با این پدیده برویم. حتي فراتر از آن بايد گفت‌ پدیده گرد و غبار موضوعی جهانی است و در نقشه‌ جهانی نیز درج شده است. در برخی از کشورها از جمله چین شاهد توفان شن و خشکسالی به عنوان پدیده طبیعی بوده‌ایم وحتي بايد به اين نكته هم اشاره شود كه با امضای چند تفاهم نامه مساله ریزگردها حل نمی شود و بايد تلاش شود تا تفاهم نامه های امضا شده نهايي شوند و وارد مرحله بعدی در مقابله با این پدیده شویم.ما الان نزديك به 10 تا 15 سال است که در کشور با اين پديده مواجه هستيم و نباید انتظار داشته باشیم با اجرای برنامه های کنترلی کشورهای همسایه همین امسال موفق به کاهش گرد و غبار شویم چرا که برطرف شدن كامل این موضوع نياز به زمان طولاني دارد.”
شعاعي در ادامه تاكيد مي كند: " دولت توجه ویژه‌ای به معضلات محیط زیست داشته است و پیگیر حل مشکلات محیط زیستی از جمله مقابله با پدیده گرد و غبار است.اما پيش از حل اين بحران بايد به عوامل تشديد كننده آن هم توجه كنيم . منشأ ريزگردها در کشور، بادهایی است كه از اردن، سوریه و غرب مي آيند. این بادها باعث بروز گرد و غبار در کشور می‌شود و با وجود خشکسالی در منطقه بین النهرین ریزگردها تا چند هزار متر بالاتر رفته که ممكن است حتي تا تهران هم برسند.از طرف ديگرمدیریت غلط آب و سرشاخه شدن آب دجله و فرات نیز در اين بين بي تاثير نبوده است. رهاسازی اراضی کشاورزی و مشکلات مربوط به تالاب‌های بین النهرین هم علت ديگر بروز اين پديده است. و از همه مهم‌تر اينكه تا زمانی که تالاب‌های بین‌النهرین به شرایط ایده آل قبل از جنگ ایران و عراق برنگردند، ریزگردها وجود دارند.ما براي مقابله با اين پديده اقدامات مختلفي انجام داده ايم .اجلاس منطقه‌ای برای مقابله با پدیده گرد و غبار فعال شده تا کشورهای منطقه را به کنترل این پدیده تشویق کنیم.همچنین در داخل سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها نیز برنامه‌هایی را در اين زمينه مدنظر قرار داده‌ایم.اما نبايد فراموش كنيم كه اطلاع‌رسانی و ایجاد آمادگی مردم برای زندگی با گرد و غبار نیز مساله مهمی است که باید به آن توجه کنیم."
از مالچ پاشي تا درخت هاي شن گير  
براي مقابله با پديده ريزگردها راه كارهاي متعددي اتخاذ شده است از جمله درخت كاري در مرزها وايجاد کمربند سبز در اطراف شهرها.
درخت هاي شن گير نيز كه به صورت طبيعي خاصيت جذب گرد و غبار و ريزگرد را دارند يكي از راهكارهاي موثر است كه البته به دليل هزينه بالاي كاشت اين درخت ها عملا اين طرح به صورت كامل اجرا نشد.
حفظ و گسترش فضاي سبز درون شهري هم در اين بين بي تاثير نخواهد بود. اما يكي از راهكارهاي مهم ديگر كه در عین موثر بودن به دليل هزينه هاي زيادي كه بر دوش دولت تحميل مي كند به صورت كامل اجرايي نشده،مالچ پاشي است.مالچ يكي از فرآورده هاي نفتي است كه با پاشيدن آن بر روي ريگزارها و بيابان ها مانع بلند شدن ريزگردها از سطح زمين و پخش شدن در هوا مي شوند. هر چند اين طرح تا مدت ها اجرايي مي شد اما در حال حاضر بنا به دلايلي متوقف شده است.
مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار درباره وضعيت مالچ پاشي اخير مي گويد :” امسال مالچ پاشی از برنامه بیابان زدایی حذف شده به دليل بحث تحريم ها و هزينه هاي زيادي كه اين كار بر دوش دولت مي گذارد.ما با کمبود منابع مالی، مواجه هستيم و با وجودی که وزارت نفت مکلف به تامین اعتبار پروژه بیابان زدایی شده اما اعتبارات این طرح محقق نشده است.توجه به اين نكته بسيار حائز اهميت است كه از خرداد تا مهرماه کشور در معرض ریزگرد خواهد بود، بنابراین باید راهكارهاي فردي هم در كنار اقدامات دولتي ترويج شود و برای استفاده افراد از ماسک و پوشش در و پنجره در مناطق در معرض خطر اطلاع رساني شود. با توجه به اينكه شرق اردن، سوریه و عراق کانون اصلي ریزگردها هستند، ما اعلام کرده ايم که برای کشور عراق فناوری‌های نوین انجام خواهد شد.منشأ ریزگردها نه تنها داخلی و خارجی بلکه خشکسالی مستمر نیز در اين بين بي تاثير نيست و بايد مردم را آماده کنیم که در زمینه مقابله با ریزگرد و اثرات آن مقابله کنند.”
در پايان بايد اين نكته را نيز يادآور شد،كه تاثيرات منفي اين پديده بر سيستم تنفسي انسان اثبات شده است و هر نوع كوتاهي چه از سوي مسئولان امر و چه ساكنان اين مناطق در استفاده از ماسك و لوازم احتياطي جبران ناپذير و با عواقب بسيار همراه خواهد بود.
 بنابراين هموطنان و به خصوص مردم استان‌هاي در معرض ريزگرد بايد بدون تعلل نسبت به يادگيري و اجراي اقدامات حفاظتي در برابر اين بحران اقدام نمايند.