اُنس با قرآن کریم در ماه مبارک رمضان در جامعه اسلامی - بخش نخست
سایه سار کلام الهی بر تهذیب و تربیت نفس
گالیا توانگر
دنیا بر تو سخت گرفته و دلت جرعهای نور و آرامش میخواهد. در این مواقع در هیچ خانهای جز خدا را نزن و گوش و چشمت را به هیچ راهنمایی جز کلامالله نسپار. در آیات الهی اعجازی است که هرکس به قدر درک خویش میتواند بهرهمند گردد، لذا هر چه تلاش و تدبر در آیات بیشتر، برکات بیشتری شامل حالتان خواهد شد.
راه اُنس با هر چیزی، ارتباط زیاد با آن بوده و این مطلب از نظر روان شناختی، مسلم و غیر قابل انکار است. اگر غذایی در کام انسان ناخوشایند باشد، با چند بار خوردن، با ذائقه او هماهنگ میشود و عادت به شنیدن صدایی ناهنجار، از شدت آزار آن میکاهد؛ به گونهای که گاهی اوقات انسان متوجه آن نمیشود. اگر انسان قرآن کریم را بشناسد و آن را سخن خداوند بداند که در هر لحظه و ساعت با او به گفت وگو مینشیند و بدون واسطه، با او سخن میگوید، اگر خداوند را به بزرگی و عظمت و لطف و رحمت و حکمت شناخته باشد و بداند که خداوند بزرگ با آن صفات جلال و جمالش در قرآن و کلامش تجلی و ظهور یافته است، آن گاه کلمه کلمه قرآن را نور و پاکی و حکمت و پند و هدایت میداند و هیچ لذتی در عالم نزد او، بالاتر از اُنس با قرآن که کلام محبوب و سخن خالق است، نمیباشد. برای اُنس با قرآن، باید به امور زیر توجه کامل داشت:
حداقل روزی ده آیه از قرآن کریم و یا یک صفحه از آن تلاوت گردد؛ بدین معنا که تلاوت قرآن در هیچ روزی ترک نشود.
تدبر در قرآن و آیات نورانیاش فراموش نشود.
آداب ظاهری قرآن، مثل با وضو بودن و رو به قبله بودن و حضور قلب داشتن در وقت تلاوت و سایر آداب، رعایت شوند.
مواظب گناهان بودن و تصمیم بر ترک آنها و دوری از آنها
در بین گناهان باید بیشتر متوجه گناهان زبان بود؛ چون قرآن از طریق زبان و دهان خوانده و تلاوت میشود؛ پس باید «دهانهای خود را که راههای قرآن است، پاکیزه کنید.»
آشنایی با ادبیات عرب و صرف و نحو، به ویژه معانی لغات قرآن و ترجمه آنکه این امر در اُنس با قرآن و استفاده بهتر از آن، نقش به سزایی دارد.
تقویت انس با قرآن
راهکار تقویت اُنس با قرآن را میتوان در سه حوزه قلب، عقل و رفتار بررسی کرد. برای تقویت نگرش و گرایش به قرآن زمینهسازی مناسب برای تلاوت، تدبر و درک مفاهیم قرآن ضروری است.
مهدی امیری یک دانشجو سحرهای ماه مبارک را بهترین فرصت برای الفت گرفتن با آیات الهی دانسته و میگوید: «من همیشه سحرها چند صفحهای با حضور ذهن و دل به تلاوت آیات کلام الله میپردازم و بعد مطالعه درسیام را یک ساعت دنبال میکنم. واقعا در یادگیریام تاثیر داشته و مطالب درسی سریع ملکه ذهنم میشوند.»
عاطفه اشرفنیا یک خانه دار درباره چگونگی الفتش با کلامالله برایمان میگوید: «وقتی نوزادم را روی زانوانم تکان تکان میدهم، به وقت خواب برایش قرآن میخوانم و یا حتی برایش داستانهای قرآنی تعریف میکنم. نوزاد اصوات را به خوبی درک میکند و به حافظهاش میسپارد.»
اکبرهمتی یک جوان بازاری که ماه رمضان امسال به عضویت کتابخانه مسجدی در بازار در آمده، برایمان میگوید: «با عضویت در کتابخانه به سوی دو خیر گام برداشتم؛ یکی اُنس با قرآن و دیگری نهادینه کردن مطالعه در برنامه روزانهام.»
چالشهای پیش روی
آموزش قرآن در مدارس
در نظام تعلیم و تربیت با بیش از 12 میلیون نفر دانشآموز، هر یك در طول سنوات تحصیلی بیش از 800 ساعت رسما با یادگیری كتاب خدا آن هم تنها در درس قرآن سر و كار دارند. از این میزان ساعت 510 ساعت آموزشی به دوره ابتدایی اختصاص دارد.
رضا نباتی دکترای تعلیم و تربیت اسلامی برایمان توضیح میدهد: «دوره ابتدایی به عنوان مهمترین دوره تربیت دانشآموزان از چنان اهمیتی برخوردار است كه كوتاهی درباره آن هرگز قابل جبران نیست؛ چرا كه دانشآموزان در این دوره با تربیت دینی آشنا میشوند. این دوره به دلیل تك معلمی و نیز زمینههای روان شناسانه تربیتی دورهای قابل توجه و ارزشمند برای سرمایهگذاری مادی و معنوی است. امام راحل (ره ) فرمودند: «تربیت باید تربیت قرآنی باشد.» (صحیفه نور، ج15، ص250 ، 18 آبان 1360) تحقق این معنا با توجه دوباره به دوره ابتدایی و نیز شناخت آسیبها و كاستیها و تلاش در جهت رفع آن میسر خواهد بود. یكی از آسیبهای جدی وجود كجفهمیها و باورهای غلط در حوزههای مختلف برنامه درسی و آموزشی در این دوره تحصیلی است.»
وی در ادامه میگوید: «این كه چه چیزی آموزش صحیح قرآن است؟ اهمیت زیادی دارد، چرا كه در این زمینه به دلیل عدم نظارت مستمر و راهنمایی معلمان و ضعف در آموزش و ارتقاء صلاحیتهای عمومی و حرفهای ایشان، مشكلات بسیار زیاد است. رهبر معظم انقلاب در بیش از ده سال پیش از وزارت آموزش و پرورش درباره مهجوریت قرآن کریم گلایه داشتند. ایشان در روز معلم سال 1385 در بیانی کاملا صریح و شفاف درباره ضرورت توجه متولیان وزارت آموزش و پرورش به قرآن کریم و جایگاه آن در این نهاد تربیتی فرمودند: «قرآن در آموزش و پرورش حقیقتا مهجور واقع شده است. علت این است كه در دورانی طولانی، قرآن در آموزش و پرورش ما، به خصوص در آن سنین یادگیری مهجور بوده یا اصلا وجود نداشته است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، توقع این بود كه یك كارِ كارستانی انجام بگیرد. كارهایی هم شده است، لیكن جای حضور قرآن در دورههای گوناگون واقعا خالی است. باید فكر بشود. امروز خوشبختانه حركت قرآنی در كشور خیلی خوب است؛ لیكن در آموزش و پرورش باید نهادینه شود.» شایسته آن بود پس از این فرمایش مقام معظم رهبری، ابعاد مهجوریت قرآن کریم در این نهاد تربیتی، بررسی و راه کارهای مناسب برای تحقق منویات معظمله شناسایی و مورد اقدام و عمل قرار میگرفت. این كه وزارت آموزش و پرورش در طول یك دهه گذشته در این مسیر چه اقداماتی را عملی كرده است؟ سخنی است كه مجالی دیگر نیازمند است، اما طرح مباحثی این چنینی در سطح معلمان و وزارت میتواند حركت ایجاد كند.»
وی در تکمیل صحبت هایش میگوید: «قطعا سهم علل و عوامل ناشی از سوء مدیریت در این عرصه را نمیتوان نادیده گرفت؛ چرا كه آموزش و پرورش اگر مهمترین خیمهگاه نظام نباشد، حداقل یكی از مهمترین هاست. بدیهی است ثبات و اقتدار حكومت و تضمین استقرار كشور در حال و آینده ارتباط زیادی به جایگاه و وضعیت امروز نظام تعلیم و تربیت به ویژه در دوره تحصیلی ابتدایی و بالاخص در دروس قرآن دارد.»
آموزش قرآن
به شیوهای جذاب و آسان
لاله افتخاری عضو سابق فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی میگوید: «دستیابی به هدف فهم قرآن نیازمند فهم و تعمیق فرهنگ قرآن در جامعه است. ما باید راهنماییهای این کتاب آسمانی را در زندگی خود به کار گیریم و از سخن و سیره پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) که چراغ راهنمای انسانها در مسیر زندگی میباشد، استفاده کنیم.»
وی در ادامه به ارائه راهکارهایی برای فهم بیشتر کلام الله توسط اقشار مختلف و به کارگیری آن در بطن زندگی میپردازد و میگوید: «راهکارهای زیادی برای تحقق این مهم وجود دارند؛ برای مثال میتوان با برگزاری نمایشگاهها، برنامههای هدفمند و... این مهم را در ذهن مردم نهادینه و شرایط را برای آموزش مفاهیم و معانی قرآنی در کنار حفظ، تلاوت و زمینههای مختلف قرآنی فراهم کند. بدون شک پرداختن به معانی و مفاهیم قرآنی برای مردم جذاب و لذتبخش و موجب اُنس و اُلفت بیشتر با قرآن کریم خواهد شد و امیدواریم شاهد نتایج خوبی از روند آشنایی بیشتر مردم با معانی و مفاهیم قرآنی باشیم.»
این فعال قرآنی درباره نحوه آموزش قرآن توضیح میدهد: «آموزش قرآن در سیره اهل بیت(ع) وجود دارد. خداوند نیز میفرماید که باید قرآن را برای فرا گرفتن و تکرار کردن آسان کرد. خداوند نیز قرآن را برای ما آسان کرده است. لازم است که کتاب و برنامه درسی که در نظر گرفته میشود به گونهای باشد که جذابیت قرآن حفظ شود. قرآن باید به زبان کودکانه بیان شود و برای این گروه سنی با شیب ملایم، از سهل به سوی سخت پیش برود، تا به قول ثقیل برسد. مسئولان باید با دقت بیشتر و استفاده از روانشناسان کودک، مسئولان آموزش، مسئولان تربیت کودک و به ویژه اساتید قرآنی به تشکیل جلسه بپردازند و با تصویب و تایید آنها، این کتاب را پیادهسازی و به کودکان مقاطع مختلف تحصیلی ارائه کنند.»
وی با اشاره به اینکه یکی از موفقترین راهها این است که همگام با آموزش الفبا به کودکان در اول ابتدایی، الفبای قرآنی را هم آموزش دهیم، میافزاید: «باید از دوران ابتدایی شروع کرد، ولی به گونهای نباشد که حروفی را که در زبان فارسی به کودک نیاموختهاند، در زبان عربی به آنها ارائه کنند. آنان همگام با حروفی که میآموزند باید این آموزش را نیز ارائه کنند. آموزش قرآن دیرتر از مقطع اول دبستان سختیها و زیانهای خاص خود را دارد و سبب وجود دوگانگی میشود، ولی پیشتر از یاد دادن الفبای فارسی نیز مشکلات و دلزدگیهایی را ایجاد میکند. با آموزش درست قرآن در این مقطع، میتوان کلمات قرآنی و فارسی را همزمان به آنها آموزش داد. این گونه آموزش سبب موفقیت میشود و تضادی ایجاد نمیکند؛ برکات بسیاری به همراه دارد و دو درس را به کودک میآموزد. باید از راههایی استفاده کرد که کودک میتواند آن را بپذیرد. کودکان نیز سنین مختلف دارند. از مهد کودک و پیش دبستانی و... بر این اساس باید از دیدگاههای آنها که مشاور دینی و متخصص در قرآن کریم هستند استفاده کرد و فنون قرآن را به آنان آموزش داد.»
عزت و احترام در اُنس با قرآن
الیاس سعید از زیمبابوه میگوید: «احترامی که میان مردم برای فعالان قرآنی وجود دارد مدیون ارتباط آنها با قرآن کریم و معجزه این کتاب آسمانی است. خدا در قرآن میفرماید «يَرْفَعِ الله الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ» و خداوند شأن و منزلت قاریان و حافظان را به واسطه قرآن بالا میبرد.»
این قاری قرآن کریم در ادامه به انگیزه خود برای یادگیری قرآناشاره کرده و توضیح میدهد: «انگیزه اصلی من در یادگیری علوم قرآنی این بوده که پدرم همیشه از اهمیت یادگیری علوم قرآنی میگفت و همیشه دلش میخواست من یک معلم قرآن شوم و تمام وقتم را صرف آموزش و فعالیتهای قرآنی کنم. پدرم میگفت اگر تو قرآن یاد بگیری، حتی پس از مرگم هر وقت قرآن میخوانی، خدا از تو قبول میکند و مرا به این واسطه درجات عالی در بهشت عطا میکند.»
وی ادامه میدهد: «برای یادگیری قرآن و پیشرفت گاهی مجبور بودم خانواده و کشورم را ترک کنم و این برایم کار دشواری بوده است. من برای رسیدن به هدفم با چالشهای بسیاری مواجه شدم، اما وقتی به هدفم فکر میکردم، به اینکه چرا این همه سختی میکشم و چرا خانوادهام را ترک کردم، میتوانستم تمام مشکلات را تحمل کنم و به جایی برسم که اکنون میبینید.»
این قاری زیمبابوهای ۳۲ ساله که اکنون معلم قرآن و زبان عربی است، در تکمیل صحبتهایش میگوید: «من ۳۴ شاگرد دارم که به آنها قرآن آموزش میدهم و همزمان در مدرسه نیز زبان عربی تدریس میکنم.»
الیاس آرزو میکند بتواند در زیمبابوه که مسلمانان در آن اقلیت محسوب میشوند، یک دارالقرآن تاسیس کند و بتواند برنامههایی مانند آنچه در ایران میبیند در آنجا راهاندازی کند تا فعالیتهای قرآنی در این کشور آفریقایی گسترده شود. وی میگوید: «دلم میخواهد اسلام را به همه مردم دنیا معرفی کنم و بتوانم با آموزش قرآن زیبایی و معجزات این کتاب آسمانی را به مردم کشور خود و سایر کشورها نشان دهم.»