نهضت سوادآموزی مولود انقلاب اسلامی- بخش نخست
سوادآموزی؛ از میان بردن ریشه‌های فقر و بیکاری
فریده شریفی
سوادآموزی و کسب علم و دانش در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و در همه جوامع وکشورها زیربنای توسعه، پیشرفت و ترقی به حساب می‌آید.
در هیچ کشوری توسعه مطلوب اتفاق نخواهد افتاد مگر اینکه مسائل آموزشی همچون آموختن علم، دانش و یادگیری تا بالاترین مقاطع تحصیلی ادامه پیدا کند. بی‌سوادی و نیاموختن علم و دانش، ضربه‌های جبران‌ناپذیری به شالوده‌های علمی، صنعتی، اقتصادی و فرهنگی جامعه وارد می‌سازد و فرد بی‌سواد به دلیل آگاه نبودن به مسائل ضروری جامعه‌اش همواره با مشکلات و معضلات فراوانی روبه‌رو می‌شود و از جایگاه و منزلتی که باید در جامعه برخوردار باشد عقب می‌ماند.
علم آموختن و قرار گرفتن در مسیر دانش و آگاهی به انسان جایگاه والایی می‌بخشد و او را به مقصد اعلای انسانیت می‌رساند. این اهمیت در دین اسلام تا بدانجاست که پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید «ز گهواره تا گور دانش بجوی» یا این حدیث که «برای فراگیری علم و دانش مرزها را پشت سر بگذارید و به خارج مسافرت کنید حتی اگر در چین باشد.» یعنی برای رسیدن به علم و دانش سخت‌ترین راه‌ها و طولانی‌ترین مسافت‌ها را طی کنید ولی از دانش‌آموزی غافل نشوید!
تاکید اسلام در دانش آموختن و کسب علم و معرفت تنها به امور دنیوی مربوط نمی‌شود بلکه آنچه برای اسلام اهمیت دارد امور معنوی است البته کسی که به دنبال علم و سواد می‌گردد و آن را می‌یابد نه‌تنها مایحتاج مادی خود را تامین می‌کند بلکه به دنبال کسب رضایت خداوند نیز گام برمی‌دارد. اهمیت وجایگاه علم و دانش در نزد پروردگار به حدی است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «آنکه دانش می‌جوید، خداوند روزی‌اش را برعهده می‌گیرد.» یا اینکه آنکه در پی آموختن دانش به راه افتد پیش از آنکه گام بردارد، آمرزیده می‌شود.
سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی
در هفتم دی‌ماه سال 1358 سازمان نهضت سوادآموزی با هدف باسواد کردن خیل عظیم بی‌سوادان کشور تشکیل شد. رهبر کبیر انقلاب اسلامی طی پیامی به ملت شریف ایران، اقشار مردم را به مبارزه‌ای فراگیر با نقیصه بی‌سوادی فراخواندند و از مسئولان خواستند تا آموزش و پرورش با تمام امکانات به پا خیزد و ریشه بی‌سوادی را از بن برکنند، برهمین اساس سازمان نهضت سوادآموزی به عنوان یک نهاد انقلابی تاسیس شد.
پس از صدور فرمان تاریخی حضرت امام(ره) هسته مرکزی نهضت سوادآموزی با حضور نمایندگان آموزش و پرورش، جهاد سازندگی نماینده روحانیت و جهاد دانشگاهی شکل گرفت و به صورت شورایی اداره شد و این نهاد عهده‌دار تشکیل کلاس‌های سوادآموزی گشت. در فاصله زمانی پس از صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و با توجه به فضای انقلابی جامعه، نهادهای مردمی ازجمله مساجد، کمیته‌های انقلاب، بسیج مستضعفین، کانون‌های فرهنگی، انجمن‌های اسلامی، نیروهای مسلح، کارخانه‌ها، کارگاه‌ها، اصناف و ... به صورت خودجوش و گسترده، اقدام به آموزش باسوادان با همکاری آموزش و پرورش برای یاد دادن و تشکیل کلاس‌های سوادآموزی در تمامی فضاهایی که امکان تشکیل کلاس در آنها وجود داشت کردند.
این حرکت انقلابی و فزاینده سوادآموزی و مبارزه با بی‌سوادی مرهون زحمات بی‌شائبه مسئولین اولیه نظام به ویژه اعضای شورای انقلاب است که دراین میان می‌توان از شهیدان مطهری، بهشتی، باهنر، رجایی و نمایندگان ولی‌فقیه در استان‌های کشور ازجمله شهید صدوقی، مدنی، اشرفی‌اصفهانی، دستغیب ... نام برد به ویژه از شهیدان رجایی و باهنر به عنوان نخستین بانیان تشکیل نهضت سوادآموزی که جان خویش را بر سر راه تعلیم و تربیت جامعه در طبق اخلاص به خدای خویش تسلیم کردند یاد کرد.
یکی دیگر از خدمتگزارانی که خدمت زیادی به نهضت سوادآموزی کرد و خدمات ایشان را نباید فراموش کرد حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی است که در اردیبهشت 1361 از سوی امام خمینی(ره) به عنوان نماینده ایشان در سازمان نهضت سوادآموزی انتخاب شد و بعد از مدتی نیز به ریاست سازمان نهضت سوادآموزی منصوب شد و این مسئولیت تا سال 1389 برعهده ایشان بود.
حجت‌الاسلام قرائتی در دوران تصدی خود بر سازمان نهضت سوادآموزی فعالیت‌های گسترده‌ای را برای ریشه‌کن شدن بی‌سوادی در سطح کشور انجام داد. فعالیت‌هایی که در کنار آن آموزش آموزه‌هایی دینی نیز به چشم می‌خورد، اجرای طرح بسیج سوادآموزی، بسیج امکانات و جلب مشارکت دستگاه‌های اجرایی کشور در این زمینه، جهت‌دار بودن سوادآموزی با آموزه‌های دینی، توجه و ترویج حجاب برتر در میان آموزشیاران و بالا بردن سطح فرهنگ و نشر فرهنگ اسلامی در بین سوادآموزان ازجمله اقدامات حجت‌الاسلام قرائتی در دوران حضور در سازمان نهضت سوادآموزی است. این اقدامات باعث شد تا یونسکو در سال 1369، دیپلم افتخار و جایزه نوما و همچنین در سال 1377 لوح تقدیر و نشان افتخار به خاطر کاربردی کردن آموزش‌ها را به سازمان نهضت سوادآموزی اهدا کند.
حجت‌الاسلام قرائتی درباره اهمیت سوادآموزی در ایران می‌گوید: «سوادآموزی در ایران یعنی دین در کنار علم، ایمان و تقوا، بنابراین اگر علم همراه با مکتب و دین نباشد افراد بی‌سواد باشند بهتر است.»
وی درباره تاسیس نهضت سوادآموزی نیز می‌گوید: «در گذشته 50 درصد مردم بی‌سواد بودند اما امروز این آمار به 10 تا 12 درصد رسیده است و مربیان نهضت براساس آزمونی که گرفته شده از خیلی از لیسانس‌ها باسوادترند و با علم بیشتر، کار سخت‌تر و حقوق کمتر در حال انجام وظیفه هستند.»
وی همچنین اضافه می‌کند: «علم اگر با اخلاق و تربیت توام نگردد نتیجه ندارد و با کامپیوتر و روانشناسی و جامعه‌شناسی نمی‌توان کسی را تربیت کرد بنابراین علم باید همیشه همراه با مکتب و دین باشد.»
حجت‌الاسلام قرائتی در اولین ماه‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به پیشنهاد شهید مطهری و امام خمینی(ره) برای تدریس آموزه‌های دینی، برنامه «درس‌هایی از قرآن» را به روی آنتن شبکه اول سیما برد که هنوز هم پخش آن ادامه دارد.
از میان بردن ریشه فقر و بیکاری
با سواد آموزی
یکی از مهم‌ترین عوامل فقر، بیکاری است وقتی نان‌آور خانواده شغل نداشته باشد و یا شغلش فصلی باشد در زمان بیکاری مشکلات اقتصادی خانواده بیشتر خواهد شد. یکی از مهم‌ترین دلایل بیکاری، عدم رونق اقتصادی است. اما فقر فرهنگی و بی‌سوادی نیز از دلایل مهم بیکاری و فقر اقتصادی است، به عبارت بهتر فقر فرهنگی مادر فقرهاست چون هم شامل فقر اقتصادی می‌شود و هم فقرهای دیگر اعم از فقر علمی، رفتاری و اجتماعی را در بر می‌گیرد.
«محمد مهدی‌زاده» معاون آموزش نهضت سوادآموزی در این‌باره می‌گوید: «ریشه تمام زندانی‌ها، اعتیاد، فقر، بیکاری، ناآگاهی و بی‌اعتقادی است و تمام این موضوعات ریشه در ضعف و ناآگاهی مردم دارد.»
وی اضافه می‌کند: «جفایی که در سال‌های گذشته در حق نهضت سوادآموزی صورت گرفت اعلام ریشه‌کنی بی‌سوادی در کشور است. بی‌سوادی در کشور ریشه‌کن نشده است اما درصد سوادآموزی بالا رفته است.»
به گفته معاون آموزشی نهضت سوادآموزی در موضوع سوادآموزی نباید بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی کرد، تعریف سواد فقط خواندن و نوشتن نیست بلکه حجم بالای فعالیت نهضت سوادآموزی آموزش مهارت‌های زندگی به سوادآموزان است.
یک کارشناس مسائل اجتماعی نیز دراین‌باره می‌گوید: «در آسیب‌شناسی اجتماعی و مطالعه انحرافات و کج‌روی‌های اجتماعی آنچه که بسیار روشن و آشکار است این است که افرادی به هنجارهای اجتماعی واکنش منفی نشان می‌دهند و سبب بروز اختلال‌ها، بی‌نظمی‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی می‌شوند که از نظر دانش و سواد در سطح پایینی قرار دارند یا اینکه کاملا بی‌سواد هستند.»
وی اضافه می‌کند: «البته این مسئله به این معنی نیست که ریشه همه ناهنجاری‌های اجتماعی از جمله بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و... بی‌سوادی است و این آسیب‌ها دلایل دیگری از جمله مسائل وراثتی و ژنتیکی، محیط‌های آموزشی، محیط خانواده، تاثیر دوستان و همسالان ناباب و.... دارد اما کسب علم و دانش و فراگیری علوم مختلف دژی برای انسان به وجود می‌آورد که او را از خطاها و اشتباه‌ها دور می‌کند و به انسان ایمنی می‌بخشد.» در یک پژوهش صورت گرفته از میان تعدادی از جوانان بزهکار، این نتیجه‌گیری حاصل شد که آنان پاسخ دادند که اگر تحصیل کرده بودم و شغل و درآمد مناسبی داشتم دست به سرقت و اعمال خلاف نمی‌زدم!
این پژوهش نظری نشان می‌دهد که بی‌سوادی زمینه‌ساز بسیاری از معضلات اجتماعی است و نوجوان و جوانی که آگاهی داشته باشد و از عواقب رفتارهای سوء و خلاف مطلع باشد دست به بزه و خلافکاری نمی‌زند.
علم و دانش انسان فرهیخته می‌سازد
یکی از کسانی که با پشتکار و همت عالی برای کسب و علم و دانش در نهضت سوادآموزی به مدارج عالی دست یافته یک بانوی موفق قزوینی به نام «مخدره کشاورز اصل» است که تحصیل خود را از نهضت سوادآموزی آغاز کرد و اکنون به عنوان رئیس اداره حقوقی محیط‌زیست استان قزوین مشغول به کار است.
وی در این باره می‌گوید: «ورود من به نهضت در سال 1360 اتفاق افتاد و در آن زمان بسیاری از دوستانم توانایی خواندن و نوشتن را داشتند اما من از این نعمت محروم بودم و این موضوع مرا اذیت می‌کرد و زمانی که یک مامور آموزش یاری برای جذب دانش‌آموز به محله ما مراجعه کرد ثبت‌نام کردم و مشغول تحصیل شدم وپس از اینکه مانند هم سن و همسالانم موفق به کسب علم و دانش و سوادآموزی شدم شیرینی سوادآموزی را احساس کردم و نه تنها خودم ادامه تحصیل دادم بلکه مادرم و سایر اقوام و فامیل را به سوادآموزی تشویق کردم.» این بانوی موفق که در سال 1380 با رتبه تک رقمی در کنکور در رشته حقوق وارد دانشگاه شده و به ادامه تحصیل پرداخته دارای دو فرزند پسر است که دارای تحصیلات کارشناسی ارشد هستند و توصیه‌های مادر موفق به آنها موجب شده که آنها نیز در درس و زندگی موفق باشند و با تلاش و انگیزه به خواسته‌ها و اهدافشان برسند.