سعید رضایی

یکی از اتفاقات قابل تأمل در فضای فرهنگی کشورمان، حضور پررنگ بانوان در عرصه فعالیت ادبی و هنری دفاع مقدس است. پیش از این شاهد ظهور نسلی از نویسندگان زن بودیم که به طور حرفه‌ای به نگارش کتاب‌هایی در این حوزه پرداخته‌اند. در سینما نیز طی سال‌های اخیر جمعی از فیلمسازهای زن به خلق فیلم‌های دفاع مقدسی مشغول شده‌اند. انسیه شاه حسینی، نرگس آبیار، منیر قیدی پیش از این با فیلم‌های دفاع مقدسی خود درخشیده بودند. آنچه اهمیت دارد این است که گرایش پررنگ زنان به کار هنری در زمینه دفاع مقدس که امری مردانه به نظر می‌رسد گویای باطن انسانی و اخلاقی جنگ هشت ساله ماست.
مریم دوستی نیز بانوی دیگری است که در اولین فیلم سینمایی خود با عنوان «دریاچه ماهی» به موضوعی مرتبط با دفاع مقدس پرداخته است. مضمون محوری این فیلم به بخش مهم و دردناکی از جنگ تحمیلی می‌پردازد؛ جاویدالاثرها هم خودشان در اوج مظلومیت بودند و هم خانواده‌های داغدار آنها از انتظار رنج برده‌اند. برخی از این خانواده‌ها همچون احمد متوسلیان، هنوز هم منتظرند و چشم به راه. ضمن اینکه «دریاچه ماهی» یادآور ماجرای غواص‌های شهید عملیات کربلای پنج هم هست و گویا برای پاسداشت این شهیدان ساخته شده است. اما از ابتدا تا انتهای فیلم، هیچ‌اشاره‌ای به این عملیات نمی‌شود و به نظر می‌رسد که فیلمساز قصد داشته تا روایتی فرا زمانی - مکانی بسازد که به یک عملیات خاص محدود نشود.
فیلم «دریاچه ماهی» درباره رزمنده‌ای به نام حاج رضا روشن (با بازی نادر فلاح) است که از بصیرت و معنویت خاصی برخوردار است. طوری که می‌تواند با رفقای شهید و همچنین برخی از متوفایان ارتباط برقرار کند. در این میان، روح یکی از شهدا سراغ او می‌آید و به وی خبر می‌دهد که عملیات لو رفته است. به همین دلیل هم حاج رضا سعی می‌کند تا فرماندهان را از این مسئله آگاه کند. اما هیچ کس او را باور نمی‌کند و عملیات به شکست می‌انجامد و بسیاری از رزمنده‌ها در دریاچه ماهی به شهادت می‌رسند. اما در زمان حال، حاج رضا که از او سن و سالی گذشته به جست وجو برای سرنوشت خانواده برخی از شهدای دریاچه ماهی می‌پردازد.
«دریاچه ماهی» فیلمی خوش ساخت و دردمندانه است که می‌تواند حس مخاطب خود را برانگیزد. اما مشکل اصلی این است که فضای تخیلی فیلم به جای شاعرانگی و معنویت به مالیخولیا گرایش یافته است و قهرمان فیلم، بیش از آنکه مردی معنوی و تأثیرگذار ترسیم شود، شبیه به فردی گیج و عقب مانده به تصویر کشیده شده است. این درحالی است که حداقل انتظار از یک فیلم دفاع مقدسی این است که قهرمانی در شأن رزمندگان و ایثارگران جبهه را نمایش دهد. همچنین منطق روایی فیلم ضعیف است و برخی از مسائل در فیلم قابل باور نیستند. مثل همین موضوع که جای سؤال است چرا حاج رضا به توانایی ارتباط با ارواح دست یافته است؟ چرا در همه این سال‌ها او نسبت به ماجرای دریاچه ماهی سکوت کرده بود و ناگهان در این زمان تصمیم گرفته که به جست وجو درباره آن بپردازد؟
«دریاچه ماهی» به رغم برخی ضعف‌ها اما به خاطر طرح بخشی از تاریخ جنگ، قابلیت حمایت بیشتر در اکران عمومی را دارد. اما این فیلم هم مثل خیلی دیگر از آثار دفاع مقدسی و ارزشی ما با بی‌مهری مسئولان سینمایی مواجه شد و در مظلومیت و مهجوریت به نمایش درآمد.