معیارهای انتخاب کارگزاران حکومت(زلال بصیرت)
خداوند به برکت رهبري امام (ره) و فداکاري يارانش، زمينه‌هايي براي ما فراهم کرده که برايمان قابل تصور هم نبود،اصلا باور نمي‌کرديم که زماني برسد که آزادانه در مورد معیارهای گزینش دولتمردان مباحثي مطرح و مورد بحث و بررسي قرار گيرد.
بعد از پيروزي انقلاب اسلامي که شرايط مهيا بوده، آن گونه که بايد عمل نشده است این موضوع، مسئله‌اي است که جزو مسائل پايه و مقدماتي است؛ اما هنوز بعد از 40 سال در اين زمينه آنچنانکه بايد کار نشده است.
افراط و تفريط در هر مذهبي وجود دارد، حتي در بين شيعيان نيز اختلاف‌نظر‌هايي وجود دارد؛ اما اکثر شيعيان معتقدند که امام معصوم(ع) حق حاکميت الهي دارد.
ضرورت وجود حکومت در جوامع
هرچند در خصوص حق حاکميت، بحث‌هايي براساس روايات اهل‌بيت(ع) براي مخاطبان شيعي انجام گرفته است، اما کمتر مخاطبان ديگر در نظر گرفته شده‌اند؛ و اگر بخواهيم شرايط کارگزار حکومت را براي فردي تبيين کنيم که سکولار است و براي اسلام تشريعاتي براي اداره حکومت قائل نيست، بايد بر اساس دليل و تحليل عقلي باشد.
اصل وجود حکومت امري ضروري است،در طول تاريخ، اکثر حکومت‌ها بر اساس مبانی عقلانی تشکیل نشده‌اند، بلکه در گذشته‌هاي دور، ملاک زور بوده و کسي که مي‌توانسته قدرت خود را بر ديگران تحميل کند، به عنوان حاکم پذيرفته مي‌شده است؛ بعدها علم و ثروت هم به آن اضافه شد و افرادي با بهره‌گيري از همين امور به حکومت رسيدند. لذا به‌طور طبيعي، کارگزاراني براي چنين حکومت‌هايي مناسب‌ترند که بتوانند از هر راهي سبب بقاي حکومت شوند؛ حتی اگر بتوانند با زور يا فريب مردم را با خود همراه کنند.
حکومت‌هايي هم بودند که مردم توانستند خواسته‌هاي خود را بر آنها تحميل کنند، حال اگر حکومتي واقعا بخواهد مصالح جامعه را تأمين کند، کارگزاران آن بايد چه شرايط و ويژگي‌هايي داشته باشند؟
اقتضاي بحث عقلي اين است که ببينيم هدف از تشکيل حکومت چيست، تا شرايط کارگزاران آن را بر اساس آن هدف تحليل کنیم؛ ضمن آنکه سوال ديگر اين است که آيا اهداف حکومت‌ها مشترک هستند يا خير؟
يک هدف کلي مشترک براي تشکيل حکومت وجود دارد و آن تأمين نيازمندي‌هايي از جامعه است که متصدي بالفعل ندارد و هیچ عاقلي در وجود چنين هدفي براي حکومت شک ندارد؛ به عنوان نمونه، تأمين امنيت با همة مراتبي که دارد، از مصاديق بارز اين نيازمندي‌هاست.
طبيعي است که يک نفر به تنهايي نمي‌تواند امنيت را تأمين کند، بلکه به دستگاه و سيستمي نياز است تا با استفاده از افراد مختلف با مراتب متعدد، تأمين امنیت را عهده‌دار شود.
شرایط کارگزاران
از آنجا که دستگاه حکومت داراي قواعد و مقررات و چارچوب‌هايي است، اولين شرط مسئولان حکومت، شناخت اين قواعد و مقررات است؛ چرا که اگر مقررات را نشناسند، چگونه مي خواهند هدف حکومت که در گرو رعايت اين مقررات است را محقق کنند؟ لذا شرط اول کارگزار هر حکومتي شناخت و علم به قانون و مقررات است.
شرط دوم کارگزاران حکومت عدم منفعت‌طلبي است. اگر کارگزار حکومت مقررات را بداند، اما منفعت‌طلب و بي‌تقوا باشد، در جايي که مقررات با منافع شخصي‌اش تعارض پيدا کند، منفعت خود را مقدم کرده و مقررات را زير پا مي‌گذارد؛ لذا با کارگزار بي‌تقوا - ولو شناخت هم داشته باشد- هدف از حکومت تأمين نمي‌شود.
حسن تدبير شرط سوم کارگزار حکومت است. اگرکارگزار نداند که براي رسيدن به هدف حکومت چگونه بايد از ابزار و امکانات استفاده کند و در مقام تزاحم نتواند اهم و مهم را بشناسد، باز هم هدف حکومت تأمين نخواهد شد؛ لذا علاوه بر آگاهي و عدم منفعت‌طلبي، حسن تدبير نيز براي کارگزار حکومت لازم است.
به دليل عقلي و با توجه به تجارب عيني، در هر نظام سیاسی باید همة کارگزاران حدنصابي از شرايط که بايسته‌هاي کارگزاري براي حکومت است را داشته باشند و اگر افرادي علاوه بر بايستگي‌ها، دارای شايستگي‌هايي هم باشند که بهتر مي توانند هدف حکومت را تحقق بخشند، به حکم عقل باید همان‌ها انتخاب شوند و اين معناي انتخاب اصلح است.
تنزل به اقرب در انتخاب کارگزاران
حال اگر به فرض کسي يافت نشد که حدنصاب اين شرايط سه گانه يعني علم و تقوا و حسن تدبير را داشته باشد و يا فرد اصلح از روي ظلم، نتوانست خود را معرفي کند و به عنوان نمونه تخريب‌ها و تهمت‌ها اجازه نداد فرد اصلح به اين مقام برسد، در اين صورت چه بايد کرد؟ طبيعي است که در اين صورت نمي‌توان از اصل حکومت صرف‌نظر کرد و بايد به اقرب به اصلح تنزل کرد. تنزل به اقرب، امري عقلاني است؛ لذا در جايي که فرد واجد صلاحيت وجود ندارد و يا اگر وجود دارد، موانعي بر سر راه او قرار دارد، کسي بايد انتخاب شود که اشبه افراد به اصلح است.
يکي از ادله ولايت فقيه نيز همين است، وقتي دسترسي به امام‌معصوم(ع) نداريم، بايد به اشبه افراد به وي در همين سه شرط علم، تقوا و حسن تدبير مراجعه کنيم.
در حکومت ديني علاوه بر تأمين نيازهاي بر زمين مانده مادی و دنیوی، قرب انسان به خدا و رشد و کمال وي نيز اهميت دارد، تجربه هم نشان داده است که حکومت‌ها در اين زمينه اثرگذارند.
بیانات آيت‌الله مصباح يزدي(دام ظله) در همايش معيارهاي گزينش دولتمردان اسلامي از نگاه اهل بيت(ع)؛ قم؛ 96/2/14
زلال بصیرت روزهای پنجشنبه منتشر می‌شود.