بررسی نظام ارزش‌های اخلاقی در محیط کار وتاثیر آن بر افزایش بهره‌وری- بخش پایانی
تابلوی اخلاق مداری‌کاری بر پیشانی بهره وری کمی و کیفی
گالیا توانگر
سی سال چشم در چشم هم و کنار هم کارکردن کافی نیست که همچون اعضای یک خانواده برای ترقی و رشد اهداف سازمان و اداره‌ای که در آن مشغولیم، همچون اعضای یک خانواده، تلاش کنیم و به چشم یک خانواده موفق به یکدیگر بنگریم؟حتما شنیده‌اید که خیلی‌ها همواره توصیه‌شان بر این است که در محیط کار نباید زیاد صمیمی شد و کار را به شوخی‌های خارج از چهارچوب انضباط اداری کشاند، اما این به آن معنا نیست که با دید مهربان و همدلی و همگامی به یکدیگر نگاه نکرده و همواره در طی سنوات کاری خود بر جایگاه فردی منفعل، خشک و غیرمنعطف تکیه بزنیم. همه چیز به رعایت اصل تعادل در تعاملات اداری و نیز تلاش بی‌وقفه کارکنان بر‌می‌گردد.
در این سی سال هر روز را با سلام و خوشرویی آغاز کنید. راه و روش کار جمعی را بیاموزید. مورد مهمی که متاسفانه در هیچ مدرسه‌ای آن‌طور که لازم و ضروری است، آموزش نمی‌دهند. از غیبت‌های در گوشی و حساب‌کشی‌هایی که به ورطه زیر آب‌زنی در می‌افتد، اکیدا بپرهیزید. این شیوه‌ها اگر چه در ظاهر ضربه زدن به فرد مقابل به نظر می‌رسد، اما در واقع چیزی جز سم وارد بدن خود کردن و دچار انواع و اقسام مریضی‌های جسمی و روحی شدن نیست.
تعهد سازمانی و نظارت بر عملکرد خود
تعهد سازمانی عبارت است از نگرش‌های مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی (نه شغل) که در آن مشغول به کار هستند؛ در حالی که تعهد اسلامی احساس مسئولیت درونی فرد در قبال انجام وظایف محول شده و پیامدهای آن‌هاست که ناشی از ایمان و اعتقادات الهی است. به بیان دیگر، در تعهد سازمانی، شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان، خود را مورد شناسایی قرار می‌دهد.
اما فرد متعهد، خویش را ملزم به پاسخگویی در قبال دستورهای پروردگار و دین مبین اسلام می‌بیند و صرف نظر از وجود قوانین و مقررات یا ناظر بیرونی، به انجام دادن کارها از روی مسئولیت همت می‌گمارد و جلب رضایت حق تعالی را سرلوحه تلاش خویش قرار می‌دهد و اختیار تفویض شده به خویش را امانتی الهی می‌داند که باید بر اساس عهد و پیمانی که پذیرفته است، به خوبی به سر منزل مقصود برساند.
حجت‌الاسلام محسن موسوی یک کارشناس مسائل اجتماعی برایمان توضیح می‌دهد: «قرآن کریم نیز مسئولیت را امانت برشمرده و در کنار صفت تخصص و توانایی انجام دادن امور محوله، شرط امانتداری را که امروزه از آن به تعهد تعبیر می‌شود، برای تصدی پست و مقام لازم می‌داند. این موضوع در سوره‌های نساء (آیه ۵۸)، نمل (آیه ۳۹)، قصص (آیه ۲۶) و یوسف (آیه ۵۵) مورد تأکید قرار گرفته است.»
وی ادامه می‌دهد: «مولای متقیان علی(ع) نیز در نامه خود به نماینده و فرماندارش در آذربایجان به نام «اشعث بن قیس» می‌فرماید: مدیریت و حکمروایی برای تو طعمه نیست؛ اما آن مسئولیت در گردن تو امانت است و کسی که از تو بالاتر است، از تو خواسته نگهبان آن باشی.»
این کارشناس مسائل اجتماعی برای افرادی که تعهد سازمانی دارند، سه ویژگی را برمی‌شمرد: «اهداف و ارزش‌های سازمانی را در حد بالایی می‌پذیرند. تمایل جدی به تلاش برای تحقق اهداف سازمانی دارند. به باقی ماندن و ادامه کار در سازمان بسیار علاقه‌مند هستند.»
تاثیر تعهد سازمانی بر رفتار کاری کارمندان
روزبه امیریان یک پژوهشگر استاندارد عملکرد سازمانی، برایمان درباره عوامل موثر در پیدایش تعهد سازمانی می‌گوید: «هر چه فرد در شغل محول شده دارای سطح بالاتری از مسئولیت و استقلال بوده و آن شغل مورد علاقه و غیر تکراری باشد، تعهد سازمانی بیشتری نشان می‌دهد. در مقابل، فرصت‌های ارتقای شغلی کمتر، تنش بیشتر و ابهامات مربوط به شغل، تمایل به نشان دادن سطح پایین‌تری از تعهد را به وجود می‌آورد. هر چه امکان یافتن شغلی بهتر برای فرد وجود داشته باشد، مطلوبیت چنین جایگزین‌هایی سبب پیدایش تعهد فردی کمتری می‌شود. کارکنان مسن‌تر و آنان که دارای سابقه کار هستند و آن‌هایی که از سطح بازده کاری خویش راضی‌اند، به سطوح بالاتر تعهد سازمانی نسبت به دیگران گرایش دارند. افرادی که از سرپرستان خود و عدالت ارزشیابی بازده کاری خویش، رضایت بیشتری دارند و احساس می‌کنند که سازمان در زمینه مسائل رفاهی به آنان توجه بیشتری دارد، سطح تعهد بالاتری دارند. هر چه مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها زیادتر باشد، تعهد سازمانی بیشتر می‌شود.»
این پژوهشگر درباره تاثیر پیدایش تعهد سازمانی بر رفتار کاری کارمندان توضیح می‌دهد: «میزان غیبت و ترک شغل افرادی که دارای احساس تعهد بالاتری هستند، پایین‌تر است. اشخاصی که دارای تعهد بیشتری هستند، کمتر به جست‌و‌جوی شغل دیگری می‌پردازند. تعهد سازمانی با تلاش و عملکرد ارتباط دارد؛ یعنی هر چه تعهد کارمندان نسبت به سازمان خود بیشتر باشد، تلاش آنان برای بهتر انجام دادن کار بیشتر است.»
رعایت نظام اخلاقی
در کار و عبور از سد مشکلات
واقعیت اینجاست که کار، بدون چاشنی اخلاق راه به جایی نخواهد برد! در محیط کاری خود، اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنید تا درهای موفقیت به رویتان گشوده شود؛ تنها با همین یک واژه پنج حرفی: «اخلاق». اخلاقیات در کار عبارت است از: «دیدگاهی درباره زندگی که سبب افزایش سختکوشی و بالا بردن انضباط فردی می‌شود و شما را به سمت موفقیت و کامیابی عمومی‌سوق می‌دهد.»
مهین فلح زاده یک روانشناس می‌گوید: «این نظام اخلاقی در کار به ویژه زمانی فعال می‌شود که شما تنها هستید و کسی کارهایتان را زیرنظر ندارد. احساس شما نسبت به موفقیت‌های دیگران نیز در سایه این نظام اخلاقی نمود پیدا می‌کند. مولفه‌هایی که در نظام اخلاقی شغلی شما عبارتند از؛ محیطی که در آن کار می‌کنید (دفتر کار، مدرسه، خانه، اجتماع و ...)عزت نفس فردی و انگیزه‌های شخصی، آموزش‌هایی که به شما داده می‌شود و دانش و مهارت‌هایی که کسب می‌کنید، نوع تربیت خانوادگی و نگرش شما نسبت به ارتباط تلاش و موفقیت، آیا قلبا تایید می‌کنید که سختکوشی اثرات مثبتی به دنبال خواهد داشت؟ در اختیار داشتن اخلاقیات مثبت امری است که از برخی رفتارهای پیچیده و باورهای مرکب نشأت می‌گیرد. شاید برخی‌ها تصور کنند زمانی که میانبرهای راحت‌تری نیز برای رسیدن به موفقیت وجود دارد، برای چه خودمان را آزار دهیم و به اخلاق کاری فکر کنیم؟ اینجا دقیقا همان جایی است که عمق باورها و میزان تعهد فردی شما نسبت به آنها معنا پیدا می‌کند. همه افراد در برهه‌های مختلف زندگی خود زمانی که با مشکلات بزرگی مواجه می‌شوند، این سوال را از خود می‌پرسند؛ اما باید بدانید که همین اعتقاد و نظام ارزش‌های اخلاقی هستند که می‌توانند شما را از سد مشکلات بزرگ زندگی عبور دهند.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر اعتقاد شدیدی نسبت به اخلاق کاری داشته باشید، آن‌وقت اعتبار شما از جایی که خودتان هم نمی‌دانید، همه جا گیر می‌شود و دیگران برای شما احترام قائل می‌شوند. فرصت‌های مختلف در مقابل شما خودنمایی می‌کنند و احساس می‌کنید که دنیا نعمت‌های کوچک و بزرگ خود را به شما عرضه می‌دارد و در موقعیتی قرار می‌گیرید که «شانس» با قاعده و بی‌قاعده به سراغتان می‌آید و در همان چارچوبی که «موفقیت» را تعریف کرده‌اید به موفقیت دست پیدا می‌کنید.»
نسبت به کارها و اقدامات خود
پاسخگو باشید
شایستگی به معنای توانایی فرد برای انجام درست یک شغل و ترکیبی است از دانش، مهارت و رفتاری که موجب اعتلای عملکرد شود. شایستگی با افزایش تجربه بیشتر می‌شود و برای آن حد و مرزی جز میزان تمایل شما به یادگیری وجود ندارد. رشد شخصی به طور پیوسته و پایدار، پیش‌شرط ارائه حرفه‌ای خدمات است.
مریم نهاوندی یک کارشناس بازار کار و کارآفرین در تحقیقی رابطه تنگانگ رعایت اخلاق کاری و افزایش بهره‌وری را مورد بررسی قرار داده است. وی می‌گوید: «امروزه، اعتماد کردن مسئله مهمی است و کسانی که بتوان به آنها اعتماد کرد، با سرعت به سوی حرفه‌ای شدن پیش می‌روند. قابل اعتماد بودن، یعنی به انجام رساندن وظیفه‌ای که به شما محول شده است؛ در عین برآورده کردن انتظارات. این مسئله به ویژه در ارائه خدمات اهمیت بیشتری دارد.با اثبات ارزش و صداقت خود در طول زمان، می‌توانید اعتماد کارفرمایان و همکارانتان را جلب کنید.
با دیگران رفتاری دوستانه و از روی ادب داشته باشید و در عین حال نشان دهید که به آنها سخاوتمندانه توجه می‌کنید. این کار باعث می‌شود تعاملات اجتماعی در محیط کار به درستی پیش برود، از بروز تناقض جلوگیری و همچنین احترام دیگران جلب شود. احترام، حس مثبت اعتبار و تمایزی است که نسبت به یک شخص یا سازمان ایجاد می‌شود، امری که در طول زمان محقق می‌شود؛ در حالی که اقدامی کوته‌فکرانه و از روی بی‌توجهی می‌تواند در دَم آن را از بین ببرد. برای حفظ احترام و اعتباری که شکل گرفته است، باید پیوسته محترمانه و مؤدبانه رفتار کنید.»
وی ادامه می‌دهد: «نسبت به کارها و اقدامات خود پاسخگو باشید. فارغ از اینکه عواقب آن مثبت باشد یا منفی، شما باید مسئولیت کارهای خود را به عهده بگیرید. صداقت، نما و جلوه‌ای از یک شخصیت اخلاق‌مدار است، این امر بر فضیلت‌ها و ویژگی‌های مثبتی دلالت دارد؛ از جمله راستگویی، راستی در عمل، وفاداری، یکرنگی، صمیمیت و خلوص، صراحت در ارتباطات و به طور کلی رفتار کردن به گونه‌ای که دیگران از اقداماتی که انجام می‌شود، آگاه باشند. این ویژگی برای کارفرمایان و همکاران اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند موجب جلب اعتماد و افزایش ارزش شما در نظر آنها شود. فراموش نکنید شایستگی به معنای توانایی فرد برای انجام درست یک شغل و ترکیبی است از دانش، مهارت و رفتاری که موجب اعتلای عملکرد شود. شایستگی با افزایش تجربه بیشتر می‌شود و برای آن حد و مرزی جز میزان تمایل شما به یادگیری وجود ندارد. رشد شخصی به طور پیوسته و پایدار، پیش‌شرط ارائه حرفه‌ای خدمات است. رفتار شرافتمندانه نشان‌دهنده «اصالت روح، جوانمردی، و مخالفت با کم‌کاری است که از ثبات و صحت شخصیت شما نشأت می‌گیرد.این به معنای «تمامیت و کمال» شخصیت است که در عمل و در نتایج، با برخی ارزش‌ها، باورها و اصولِ پایدار همراه است.»
این کار آفرین در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید:«حفاظت از اسرار به معنای احترام به مجموعه‌ای از قوانین و پیمان‌هاست که اجازه انتشار برخی اطلاعات را به شما نمی‌دهد. در طول دوران کاری و بر حسب اعتماد، اطلاعاتی (از سوی سازمان یا همکاران) با شما در میان گذاشته می‌شود؛ مهم است که شما به این اعتماد خیانت نکنید. با این کار، اعتماد کسانی را که به شما اطمینان می‌کنند، جلب می‌کنید و می‌توانید در محل کارتان اثرگذار باشید.»
ویژگی‌های بارز افرادی که
اخلاق حرفه‌ای دارند
مسئولیت پذیری: در این مورد فرد پاسخگوست و مسئولیت تصمیم‌ها و پیامدهای آن را می‌پذیرد؛ سرمشق دیگران است؛ حساس و اخلاقمند است؛ به درستکاری و خوشنامی در کارش اهمیت می‌دهد؛ برای ادای تمام مسئولیت‌های خویش کوشاست و مسئولیتی را که به عهده می‌گیرد، با تمام توان و خلوص نیت انجام می‌دهد.
برتری‌جویی و رقابت‌طلبی: در تمام موارد سعی می‌کند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا می‌کند؛ جدی و پرکار است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طرق شایسته دنبال ارتقای خود است؛ سعی نمی‌کند به هر طریقی در رقابت برنده باشد.
صادق بودن: مخالف ریاکاری و دورویی است؛ به ندای وجدان خود گوش فرا می‌دهد؛ در همه حال به شرافت‌مندی توجه می‌کند؛ شجاع و با شهامت است.
احترام به دیگران: به حقوق و نظر دیگران احترام می‌گذارد؛ خوش قول و وقت‌شناس است؛ به دیگران حق تصمیم‌گیری می‌دهد و تنها منافع خود را مرجح نمی‌داند.
رعایت و احترام به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی: برای ارزش‌های اجتماعی احترام قائل است؛ در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کند؛ به قوانین اجتماعی احترام می‌گذارد و در برخورد با فرهنگ‌های دیگر متعصبانه عمل نمی‌کند.
عدالت و انصاف: طرفدار حق است و در قضاوت تعصب ندارد.
همدردی با دیگران: دلسوز و رحیم است؛ در مصائب دیگران شریک می‌شود و از آنان حمایت می‌کند؛ به احساسات دیگران توجه می‌کند و مشکلات دیگران را مشکل خود می‌داند.
وفاداری: به وظایف خود متعهد است؛ رازدار و معتمد دیگران است. افرادی که به بزرگی رسیده‌اند همیشه اظهار می‌دارند که همین «اخلاق کاری» یکی از مولفه‌های آنها برای رسیدن به موفقیت محسوب می‌شود.