ضرورت توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای در سیستم آموزشی وتقویت بازار کار - بخش پایانی
رونق آموزش فنی و حرفه‌ای ضامن اشتغالزایی برای جوانان
گروه گزارش
حضرت علی(ع) می‌فرماید: «علمی که در کار جلوه کند بهترین نوع دانش است.»
این روز‌ها در جامعه مسئولین آموزشی و مشاوران تحصیلی در راستای آشنایی خانواده‌ها با رشته‌های فنی حرکت می‌کنند، اما علی رغم این تلاش‌ها بعضی دانش آموزان و به ویژه اولیا آنان نظر مساعدی برای انتخاب و تحصیل در رشته‌های فنی با وجود استعداد فرزندان در آن رشته ندارند و بدون در نظر گرفتن آینده شغلی وارد رشته‌ای می‌شوند که سالها بعد از عدم وجود شغل مناسب گلایه می‌کنند.
آنچه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را حائز اهمیت می‌کند، توجه این آموزش‌ها به مفهوم «قابلیت انسانی» به جای سرمایه انسانی است؛ در این معنا در حالی که سرمایه انسانی تمرکز بر نقش فاعلی انسان در افزایش و بهبود امکانات تولید دارد، قابلیت انسانی تلاش می‌کند توانمندی انسان‌ها را برای دستیابی به زندگی شایسته‌تر تقویت کند. در همین جاست که آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در ایجاد و تقویت عدالت اقتصادی و اجتماعی تاثیرگذار است.
جامعه نیازمند فن و مهارت
عذرا مراد خانی، مسئول هنرستان کار و دانش برهان شهر تهران 25 سال است که در آموزش و پرورش فعالیت می‌کند. از او در مورد تفاوت‌های ورود به بازارکار افرادی که در هنرستان یا کار و دانش تحصیل کرده اند، سؤال می‌کنم، وی پاسخ می‌دهد: « دانش آموختگان فنی و حرفه‌ای و کار و دانش علاوه بر گذراندن دروس نظری، واحد‌های عملی را نیز باید پشت سر بگذارند؛ اما در دروس فنی و حرفه ای،درس کار آفرینی نیز وجود دارد و افراد با این مبحث در سطح جامعه آشنا می‌شوند.»
مرادخانی معتقد است این دانش آموختگان در کنار تحصیل به حرفه آموزی که نیاز جامعه نیز هست مشغولند.
مرادخانی دانش آموختگان فنی حرفه‌ای را بسیار توانمند می‌داند و معتقد است که آنها پس از فارغ التحصیلی می‌توانند بلافاصله بعد از اخذ مدرک دیپلم به عنوان یک نیروی نیمه متخصص وارد بازار کار شوند. این در حالی است که دانش آموختگان نظری این ویژگی را ندارند. البته این هنرجویان نیز می‌توانند همانند دانش آموختگان رشته‌های نظری ادامه تحصیل دهند و حتی به اخذ مدرک دکترا نائل آیند.
مسئول هنرستان کار و دانش برهان بازار کار امروز را بیشتر نیازمند شاخه‌های فنی می‌داند و
می گوید: « ما شاهد هستیم که فارغ التحصیلان دانشگاهی از رشته‌های نظری به خصوص ادبیات و علوم انسانی علی رغم کسب مدارک بالای تحصیلی متاسفانه بیکار هستند و عده‌ای از آنها علی رغم میل خودشان ناچار هستند که در مشاغل دیگری که به رشته تحصیلی آنها ارتباط چندانی ندارد، فعالیت کنند و به این ترتیب با ادامه تحصیل در واقع سرمایه دولت و خانواده را به هدر داده‌اند.»
رشته‌های فنی به خوبی شناخته نشده‌اند
امروزه دامنه تحولات جامعه، پیچیدگی روز افزونی یافته و گسترش دانش و فن، تعدد مشاغل، رشد و جا‌به‌جایی جمعیت، مستلزم این است که دانش آموزان آگاهانه و با یک برنامه‌ریزی صحیح در انتخاب راه آینده خویش تلاش نمایند.
مرادخانی در این باره می‌گوید: «برای آشنایی دانش آموزان با رشته‌های فنی و حرفه‌ای معمولا در دو نوبت در طول سال تحصیلی دانش آموزان کلاس نهم به هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش نزدیک مدارس خود مراجعه می‌کنند و تحت عنوان «یک روز در هنرستان» از کارگاه‌ها و سایت‌ها بازدید می‌کنند تا با رشته‌ها و آینده شغلی هر رشته آشنا شوند.»
او این امر را عاملی موثر در انتخاب رشته‌ای با دید باز و آگاهانه می‌داند. این مسئول با تجربه در ادامه کلامش می‌گوید: «مدیران و مشاوران مدارس متوسطه اول نیز موظف هستند اولیا دانش آموزان را با رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش و نحوه ادامه تحصیل و آینده شغلی آنها آشنا کنند.»
از عذرا مراد خانی در مورد تفاوت‌های موجود بین ورود به بازار کار در ایران به نسبت سایر کشورها سؤال می کنم و در پاسخ می‌گوید: «یکی از دلایل بیکاری در جامعه ما، تعداد بالای افراد تحصیل کرده می‌باشد.
و نیز تعریف نوع شغل در جامعه به این صورت است که بعضی مشاغل شناخته شده و دارای مراتب بالاتری می باشند و برخی مشاغل نیز این گونه نیستند. بنابراین جوانان و اولیا آنها که هزینه‌های گزافی را صرف ادامه تحصیل فرزندان خود می‌کنند حاضر نیستند فرزندانشان وارد برخی مشاغل شوند.»
مرادخانی وضعیت موجود را در حالی می‌داند که در سایر کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته، مشاغل رتبه بندی همانند کشور ما ندارند و اولیا با آگاهی از توانایی فرزندان آنها را در انتخاب شغل آزاد می‌گذراند. همچنین در کشورهای توسعه یافته اگر فرزندان تمایل به انتخاب مشاغل فنی داشته باشند اصراری به ادامه تحصیل فرزندان خود ندارند و معتقدند در این صورت فرزندان سریع‌تر به خواسته‌های خود و در نتیجه به درآمد‌زایی می‌رسند. البته که در آن کشورها برای رشته‌ها و صاحبان مشاغل فنی با فاصله زمانی حدود دو سال آموزش‌های ضمن خدمت در نظر گرفته می‌شود تا بتوانند صاحبان این مشاغل را با پیشرفت‌های روز دنیا آشنا کنند.
رشته‌هایی که بازار کار خوبی ندارند کنار رفته‌اند
شاخه فنی حرفه‌ای در نظام جدید آموزشی شامل بر چهار زمینه «صنعت، کشاورزی، خدمات و هنر» می باشد. هر یک از زمینه‌ها نیز دارای یک یا چند گروه و هر گروه دارای یک یا چند رشته اصلی است. جمعا در شاخه فنی و حرفه‌ای 41 رشته وجود دارد.
عذرا مرادخانی در مورد گسترش رشته‌های فنی می‌گوید: «سیاست امروزه آموزش و پرورش به ویژه در نظام جدید آموزشی ادامه تحصیل هنر جویان در رشته‌هایی است که بازار کار خوبی دارند. بنابر این با تاکید وزارت آموزش و پرورش بعضی رشته‌ها که منسوخ شده‌اند و بازار کار خوبی ندارند ؛ در هنرستان‌ها جای خود را به رشته‌هایی می‌دهند که نیاز جامعه است و هنرجویان با علاقه بیشتری وارد آن رشته‌ها می‌شوند.
مرادخانی کلامش را با امید اینکه هیچ عاملی مانع انتخاب شغلی که فرد به آن علاقه دارد و در آن استعداد دارد، نشود؛ به پایان می‌رساند.
بومی سازی رشته‌های فنی و حرفه‌ای
پای صحبت هداوند کارشناس رشته کامپیوتر در یکی از هنرستان‌های فنی شهر تهران می‌نشینم.
وی در مورد نیاز جامعه امروز به نیروی نیمه متخصص می‌گوید: «نیاز به نیروی نیمه متخصص و هنرجویان در صنعت و کشاورزی و تولید کاملا مشهود است. در این راستا تلاش‌هایی صورت گرفته که نتایج آن چندان رضایت بخش نبوده است. مهارت آموزی در کنار تحصیل به عنوان یکی از اهداف آموزش و پرورش از سالها پیش مورد توجه قرار گرفته؛ از جمله گنجاندن طرح کاد که توفیق زیادی حاصل نشد.»
هداوند همچنین نیاز به نیروی کار فنی همچنین تربیت این نیرو توسط آموزش و پرورش را کاملا ضروری می‌داند و معتقد است؛ تنها مشکل موجود در این زمینه نبودن پلی ارتباطی بین صنعت و آموزش است که باید به طور جدی تحقیق و جوانب آن بررسی شود.
وی در ادامه می‌گوید: «اقدام خوبی که در ده سال اخیر به آن اهمیت خاصی داده شده بحث بومی سازی رشته‌های فنی و حرفه‌ای است که می‌تواند در جهت‌اشتغال نیروی آموزش دیده بومی مفید باشد.»
از او همچنین در مورد شرایط ورود به بازار کار برای دانش آموختگان فنی سؤال می‌کنم؛ پاسخ می‌دهد: «در مورد بحث اشتغا ل،امروزه مولفه‌های زیادی در این امر دخیل هستند که باعث شده اظهار نظر در این زمینه کمی پیچیده باشد؛ اما مسئله‌ای که به خوبی مشهود است تجهیز دانش آموختگان فنی و حرفه‌ای به ابزار تجربه کاری است که دانش آموختگان نظری از آن بی‌بهره‌اند.»
بازار یابی در کنار مهارت
تمام رشته‌ها علاوه بر مهارت فنی نیاز به یک دانش نظری دارند تا اعتبار علمی پیدا کند و هدف این است که بخش نظری پشوانه و منبعی قابل استناد باشد.
هداوند در این باره می‌گوید: «در هنرستان‌ها به ویژه هنرستان کار و دانش، دروس عملی و ساعات کارگاهی بیشتر از ساعات دروس نظری است. هنرجو ساعات بسیاری را در کارگاه برای آموختن حرفه و تمرین و کسب مهارت صرف می‌کند. البته لازم به ذکر است که مولفین کتاب‌های هنرستان به این نکته توجه بیشتری داشته باشند و حجم مطالب را به گونه‌ای تنظیم کنند که خارج از توان و حوصله دانش آموز نباشد.»
همچنین هداوند می‌افزاید: «به عنوان مثال در رشته گرافیک رایانه که مخصوص کار و دانش است آموختن نرم افزار‌های گرافیکی امری بدیهی است؛ اما آموختن مطالبی مربوط به رشته آی تی ضروری به نظر نمی‌رسد. مضاف بر اینکه هنر آموزانی که دروس تخصصی گرافیک را تدریس می‌کنند، اطلاعات تخصصی از شبکه‌ها و سرورها ندارند و آموزش مطالب برای هنر آموز گرافیک سخت می‌باشد که نیاز به باز نگری در تالیف کتاب‌های هنرستان احساس می‌شود.»
وقتی صحبت از تجربه می‌شود،یعنی کاری که به دفعات صورت گرفته باشد و در این تکرار‌ها با مشکلات احتمالی رو به رو شده باشیم و راهی برای حل مشکلات پیدا کرده باشیم. اساسا تمام کشف‌هایی که در طول تاریخ اتفاق افتاده همواره ناشی از مشکلات بوده است.
هداوند در این باره می‌گوید: «تجربیات فنی در کارگاه‌ها برای دانش آموزان حاصل می‌شود و با رهنمودهای هنرآموز یک نیروی متخصص و با تجربه می‌توان تربیت کرد، اما نکته‌ای که در آموزش فنی و حرفه‌ای مغفول مانده آموزش مهارت‌هایی مانند جذب مشتری، بازاریابی و روابط اجتماعی و حفظ مشتری است.
هنرجویان فارغ التحصیل فنی بر خلاف توانایی و مهارت مطلوب ، بازاریابان موفقی نیستند.» او این عدم تناسب بین توانایی و ارائه کار را باعث مایوس شدن و گرایش آنها به مشاغل غیر تخصصی که نیاز به جذب مشتری ندارد می‌داند.
کار آموزی و ایجاد فرصت‌های شغلی
دوره‌های کار آموزی که هم اکنون در مراکز مختلف در حال برگزاری است و البته کسانی که در تابستان از شرکت در این دوره‌ها باز می‌مانند در بازه زمانی که از مهر اعلام می‌شود می‌توانند در این دوره‌ها شرکت کنند.
هداوند در مورد این دوره‌ها که حسن ختام تحصیل پیش از کنکور نیز هست می‌گوید: «آموزش مهارت با آزمودن آن در محیط تکمیل می‌شود؛ به عنوان مثال زبان آموز آموزش‌های لازم را در مورد دستور و واژه های زبان می‌بیند، ولی تا زمانی که در محیط قرار نگیرد و مهارت گفتاری و شنیداری خود را محک نزند نمی‌تواند ادعا کند که بر آن زبان تسلط کافی را دارد. هنرجویان نیز با کار آموزی در محیط خارج از هنرستان توانایی خود را می‌سنجند.»
یکی از حسنات شرکت در این دوره‌ها این است که هنرجویان با نشان دادن مناسب توانایی‌های خود پیشنهاد همکاری از محل کارورزی خود دریافت می‌کنند و می‌توانند پس از آن در همان‌جا مشغول به کار شوند.
هداوند در انتهای کلامش می‌گوید: «به نظر می‌رسد تشکیل انجمن‌هایی برای ارتباط بین صنعت و آموزش برای معرفی کار آموزان به بخش صنعت یا موسسات مرتبط با رشته فنی مورد نظر و نظارت دقیق بر عملکرد کارآموز و استاد کار بتواند به این امرکمک کند.»