آرش فهیم
 
 بسیاری از فعل و انفعالاتی که در فضای سینمای ایران رخ می‌دهد، برآمده از ساختار و نهادهای آشکار و پنهان این عرصه است.
 ساختار حاکم بر این سینما نه محصول یک مقطع یا مدیریت خاص، بلکه ماحصل یک قرن تجربه حضور و فعالیت هنر هفتم در این کشور است.
ظهور و بروز یا تخفیف و تضعیف جریان‌ها - اینکه هر سال شاهد تولید حجم بالای فیلم‌های گیشه‌ای و جشنواره‌ای و در مقابل، تعداد اندکی فیلم ارزشی هستیم - همه برآمده از همین ساختار است.
قاچاق فیلم‌های داخلی نیز از تبعات همین ساختار است. مجموعه‌ای از مناسبات، تعاملات و بده بستان‌های مختلف دست به دست هم می‌دهند تا زمینه‌ها و اقدامات منتج به انتشار غیرقانونی فیلم‌ها ایجاب شود. برای از بین بردن یا کاهش جریان قاچاق این آثار باید نواقص و حفره‌های موجود در این ساختار را از بین برد.
هر چند که این معضل، با روش‌های پلیسی و قضایی گره خورده است و در کنار کار فرهنگی مبتنی بر آگاه سازی جامعه، باید از ابزارهای سلبی قانونی هم استفاده کرد، اما قاچاق فیلم و هر محصول فرهنگی دیگری ناشی از نقص در ساختار و مناسبات تولیدی و توزیعی این آثار است. به همین دلیل هم هست که طرح‌های ضربتی جمع آوری فیلم‌های قاچاق، فقط در کوتاه مدت فضای پیاده روها و فروشگاه‌ها را از این نوع محصولات پاک می‌کند. اما بعد از اینکه آب‌ها از آسیاب افتاد، روز از نو، روزی از نو؛ دوباره فیلم‌های روی پرده لو می‌روند و قبل از اینکه نسخه مجاز آنها به شبکه نمایش خانگی بیاید، دی وی دی قاچاق آنها به بازار می‌آید. دلیل اینکه فیلم قاچاق همیشه موجود است و هیچ گاه از بین نمی‌رود به ضعف ساختاری در کنترل آثار بر می‌گردد. به طور مسلم، برخورد با چند دستفروش یا تکثیر‌کننده و فروشنده، به معنی مبارزه با قاچاق نیست. چون همان طور که بیان شد، اقدامات قهرآمیز با متخلفان، تنها حکم یک مسکن را دارند اما مشکل را حل نمی‌کنند. برای از بین بردن جریان انتشار غیرقانونی فیلم‌ها باید ساختاری که موجب بروز این مشکل شده است را اصلاح کرد. در غیر این صورت، همیشه شاهد بروز قاچاق فیلم خواهیم بود.
لزوم انگیزه و اراده برای مبارزه
به طور طبیعی، نخستین قدم در هر مبارزه‌ای، وجود اراده قوی و راسخ برای رسیدن به هدفی است. این درحالی است که بسیاری از سینماگران معتقدند که مسئولان و نهادهای سینمایی اساسا تمایل چندانی به از بین بردن قاچاق فیلم ندارند.
محمد خزاعی، تهیه‌کننده سینما که برخی از فیلم‌های وی ازجمله قربانیان جریان قاچاق هستند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «این گونه نیست که ما قدرت مبارزه با جریان قاچاق فیلم را نداشته باشیم. اما انگیزه این کار برای پی گیری نزد دست اندرکاران وجود ندارد. آنچه با هر بار شکایت سینماگران اتفاق می‌افتد این است که صرفا یک سری جلسات و کمیسیون‌ها برگزار می‌شود، بدون اینکه به نتیجه مطلوب برسد.»
سعید سعدی، تهیه‌کننده دیگری است که وی نیز ضعف انگیزه در نهادهای فرهنگی را اولین مانع ساختاری در مبارزه با قاچاق فیلم می‌داند و به گزارشگر روزنامه کیهان اظهار می‌کند: «مدیران وزارت ارشاد، ابتدا باید بخواهند که جلوی قاچاق فیلم‌ها را بگیرند، اما در شرایط کنونی چنین عزمی در آنها دیده نمی‌شود.»
مهدی عظیمی میرآبادی، کارشناس فرهنگی و تهیه‌کننده سینما نیز معتقد است: « یکی از مشکلات مبارزه با قاچاق کالاهای فرهنگی، خود مدیران بخش هنر و سینما هستند. آنها دغدغه چندانی برای اجرای قانون ندارند. این درحالی است که جلوگیری از قاچاق فیلم هم به عهده مسئولان صنفی است و هم مسئولان دولتی. من در مسئولان این دو نهاد، هیچ انگیزه‌ای برای پیگیری قاچاق فیلم‌ها ندیده ام!»
اصلاح قوانین
بسیاری از سینماگران معتقدند که اگر برخورد صرفا پلیسی با مسئله قاچاق فیلم نتیجه بخش بود، تا به حال باید شاهد برافتادن چنین معضلی بودیم! قاچاق فیلم هم یک بیماری فرهنگی و ساختاری است. مانند هر بیماری دیگری، برای قاچاق فیلم هم این حکم صادق است که پیشگیری از درمان، کم هزینه‌تر است. اما متأسفانه در شرایط کنونی، تنها روش‌های درمانی آن هم فقط در حد شکایت در مراجع قضایی برای قربانیان قاچاق فیلم موجود است. پس از اعتراض‌ سینماگران به بی‌تفاوتی «خانه سینما» به عنوان اصلی‌ترین مرجع صنفی سینما در ایران، رئیس‌هیئت مدیره خانه سینما واکنش نشان داد. همایون اسعدیان در نشست خبری هیئت مدیره خانه سینما که 20 تیر برگزار شد، گفت که این نهاد صنفی حاضر به پیگیری قاچاق فیلم هاست، اما به شرطی که سازندگان فیلم‌های قاچاق شده، شکایت کنند. وی در این باره بیان می‌کند: «دوستان در ناجا به ما گفتند هر شکایتی که به پلیس فتا شود زیر ۷۲ ساعت نه تنها اقدام می‌کند بلکه نتیجه هم می‌دهد.»
اما نتیجه شکایت فیلمسازها
چه می‌شود؟
محمد خزاعی تهیه‌کننده فیلم قلاده‌های طلا درباره نتیجه شکایت از قاچاق فیلم‌های خود در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان توضیح می‌دهد: « پس از شکایت ما، در همین حد اقدام شد که چند نفر از فروشندگان سی دی‌های قاچاق بازداشت شدند و فیلم‌ها را از خیابان جمع کردند! اما این اقدام، نه خسارت‌های وارد شده به ما را جبران کرد و نه موجب ریشه‌کن شدن قاچاق فیلم شد!»
وی به این پرسش که با این شرایط برای در امان ماندن از قاچاق فیلم چه باید کرد؟ پاسخ می‌دهد: «مراکزی که مسئول این جریان هستند باید همواره و به طور جدی پی گیر حفظ حقوق هنرمندان باشند. در حد اینکه شما بروید در یک دادگاه فرمی پر کنید و چند مأمور بروند سی‌دی‌فروش‌ها را جمع کنند، اتفاق خاصی نمی‌افتد. ضمن اینکه برای مبارزه با قاچاق فیلم باید قوانینی وضع شود که این قوانین باعث شوند که عوامل قاچاق فیلم، جریمه‌های سنگینی را پرداخت کنند.»
یک کارشناس فرهنگی و تهیه‌کننده نیز معتقد است که برای از بین بردن این معضل باید دست به رفع برخی نقایص زد.
مهدی عظیمی میرآبادی در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: « اولین نکته، خلل و فرجی است که در قوانین مربوط به حفظ حقوق هنرمندان و تولید کنندگان آثار سمعی و بصری وجود دارد. متأسفانه این قانون چندان جدی نیست و‌گریزگاه‌هایی دارد که می‌توان به سادگی از آن عبور کرد. به طور مثال، مجازات‌های در نظر گرفته شده برای این مسئله به قدری نازل و کوچک است که هیچ بازدارندگی ندارد. بنابراین یکی از مسائل، قانون است و نهادهای قانونگذار باید آن را برطرف کنند.»
وی می‌افزاید: «مبارزه با قاچاق فیلم فقط از عهده یک یا دو نهاد برنمی آید؛ قوه قضاییه، مجلس، دولت و تشکل‌های صنفی، چهار ضلعی هستند که باید اقدام کنند. اگر نقص‌ها را یک بار برای همیشه برطرف کنند، می‌توان قاچاق فیلم را ریشه‌کن کرد. و الا اگر فقط نیروی انتظامی وارد می‌شود، چون نقص‌ها وجود دارد، نتیجه و اثر کارش دوام نمی‌آورد. تا وقتی مأمورها اقدام به جمع آوری فیلم‌های قاچاق و برخورد با قاچاقچی‌ها می‌کنند، قاچاق کمتر می‌شود و وقتی برخوردها کاهش می‌یابد، قاچاق هم چند برابر می‌شود.»
معضلات دیجیتالی قاچاق فیلم
سعید رجبی فروتن، معاون اسبق رئیس‌سازمان سینمایی در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «فناوری دیجیتال به رغم همه سهولت‌ها و دسترسی‌هایی که برای دست اندرکاران سینما دارد، از طرفی هم امکان سرقت و به دست آوردن محتوای فیلم به صورت نامشروع را برای کسانی که نیت سوئی هم دارند فراهم کرده است. در پروسه تولید فیلم چون مراحل تولید و توزیع و نمایش فیلم‌ها یک زنجیره را تشکیل می‌دهند، امکان سرقت نسخه‌ای از فیلم وجود دارد؛ چه در استودیوهایی که تولید فیلم انجام می‌شود و چه در سینماهای نمایش دهنده به طرق مختلفی امکان بهره‌برداری سوء از آن نسخه فیلم فراهم است. این عارضه نه فقط مختص جغرافیای ما بلکه در کل جهان وجود دارد. به طور مثال، امروز همزمان با اکران یک انیمیشن در سینماهای آمریکا، نسخه غیرمجاز آن به اینترنت راه یافته و امکان تکثیر آن به زبان‌های مختلف دنیا فراهم است.»
این کارشناس فرهنگی درباره راه حل از بین بردن قاچاق فیلم از طریق ابزارهای دیجیتال هم اظهار می‌کند: «خود تهیه کنندگان و صاحبان آثار باید با کمک متخصصین، در فرایند تولید و آماده سازی فیلم‌ها آثار خود را قفل گذاری کنند. پیشنهاد این است که دولت یا تشکل‌های صنفی مثل شورای عالی تهیه کنندگان با حضور متخصصان آی تی و کارشناس‌هایی که خلل و فرج‌های این عرصه را می‌شناسند، دوره آموزشی برای تهیه کنندگان برگزار کنند تا هم روزنه‌های بهره‌برداری‌های سوء شناسایی شود و هم اینکه صاحبان آثار، توجیه شوند و با بالا رفتن سواد آی تی، زمینه‌های قاچاق این محصولات کاهش یابد.»
تمهیداتی برای مسدود کردن راه‌های قاچاق
سعید سعدی، تهیه‌کننده سینما در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «مهم‌ترین نقص موجود این است که نسخه‌های آثار سینمایی ما سیستم هولوگرام ندارند. هولوگرام، ابزاری است که می‌تواند فیلم را کنترل کند. همچنین براساس تجربه، نبود کپی رایت در ایران یک معضل است. چون علاوه بر دیسک‌ها، پخش فیلم در شبکه‌های ماهواره‌ای هم خیلی به فیلمسازها لطمه وارد می‌کند. برخی از فیلم‌ها در همان ابتدا که وارد شبکه نمایش خانگی می‌شوند، به دست شبکه‌های ماهواره‌ای هم می‌افتند و توسط آنها به نمایش در می‌آیند. اما چون قانون کپی رایت نداریم، نمی‌توان با آنها برخورد قانونی و قضایی کرد.»
عظیمی میرآبادی هم یکی از اقداماتی که می‌تواند زمینه قاچاق فیلم را کاهش دهد، پیگیری از طریق فروشندگان مواد خام می‌داند و به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: « یک‌بار که با یکی از تولید کنندگان سی دی خام صحبت می‌کردیم، می‌گفت وقتی یک فیلم پرفروش روی پرده سینماها می‌آید، فروش مواد خام ما خیلی بیشتر می‌شود، بلکه گاهی چندبرابر می‌شود. مشخص است که این مواد خام در چنین مواردی برای قاچاق فیلم‌ها استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد که ردگیری کردن قاچاقچی‌ها و اخلال در کار آنها از این طریق، چندان پیچیده نیست. باید بررسی شود کسانی که در یک مقطع زمانی خاص تعداد زیادی سی‌دی یا دی وی دی خام خریداری می‌کنند چه کسانی هستند؟ همچنین می‌توان قیمت دی وی دی خام را افزایش داد تا کمتر هدف استفاده قاچاقچی‌ها قرار بگیرند.»
وی همچنین مدیریت فضای مجازی و اینترنت را هم از راه‌های مقابله با انتشار نسخه غیرمجاز فیلم‌ها برمی شمرد و اظهار می‌کند:«درحال حاضر سایت‌هایی فعالیت می‌کنند که به طور آشکار برای عرضه غیرقانونی فیلم‌های قاچاق، مشترک می‌گیرند. یعنی من به عنوان یک کاربر با اطمینان عضو می‌شوم، پول می‌دهم و هر وقت دلم می‌خواهد، فیلم‌ها را دانلود می‌کنم. جای سؤال است؛ آیا واقعا نمی‌توان جلوی این سایت‌ها را گرفت؟ پاسخ روشن است؛ می‌توان به سادگی با آ‌نها
برخورد کرد.»