اهمیت تولید و اشتغال در بیان امیرالمومنین(ع)(خوان حکمت)
حضرت امیر(ع) در نامه پنجاه و سوم نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر فرمود: كارمندان و كارگزاراني كه مي‌خواهي انتخاب بكني از خانواده‌هاي اصيل باشد نه اشراف، از خانواده‌هاي اصيلِ ديني باشند، متديّن باشند. وقتي كارمند و كارگزار را از افراد اصيل انتخاب كردي كه مؤمن به نظام باشند، مؤمن به بيت‌المال باشند، مؤمن به حقوق فرد و جامعه باشند، نسبت به اينها افرادي را عيون (بازرس)خودت قرار بده كه كارهاي اينها را دقيقاً زير نظر داشته باشند و به تو گزارش بدهند، مبادا افراد را همين‌طور رها بكني، زيرا مال و ثروت و قدرت ممكن است جاذبه داشته باشد و - خداي ناكرده - كارگزارانت را بفريبد، پس كارگزارانت را از خانواده‌هاي اصيل باايمان انتخاب بكن و اينها را هم رها نكن، براي اينها افرادي قرار بده كه كارهايشان را زير نظر داشته باشند و تو را مطّلع كنند.
ضرورت اولویت کار و اشتغال برگرفتن مالیات
حضرت در این نامه فرمود خراج يعني بخش‌هاي مالياتي بايد تأمين بشود لكن كوشش تو در ماليات گرفتن كمتر از كوشش تو در آباد كردن و توليد كار و اشتغال باشد. اساس همّتت اين باشد كه اشتغال و توليد را تقويت كني و در سايه آن اشتغال و توليد، از مردم ماليات بگيري. اين بيان نوراني حضرت امير(ع) از همان اصل قرآني استفاده شده، در اصل قرآني، ذات اقدس اله فرمود خدا شما را به زمين آورد و همه امكانات را براي شما فراهم كرد و از شما طلب كرد كه زمين را آباد كنيد: (هُوَ أَنشَأَكُم مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيَها)(1) اين الف و سين و تاء در(اسْتَعْمَرَكُمْ) نشانه طلب جدّي است، یعنی از شما خواست كه حتماً زمين را آباد كنيد،كه به بيگانه نيازمند نباشيد، كه در كمال عزّت و حكمت به سر ببريد، كه نه زير سلطه كسي باشيد، نه كسي را زير سلطه خود بگيريد. اگر كسي اهل فهم و درايت و عقل بود، يقيناً زمين خود را آباد مي‌كند و به بيگانه نيازمند نيست و اگر ديگران نيازي داشتند بر اساس «مَن أيقَنَ بالخَلَف جادَ بالعطيّهًْ» (کسی که به جبران خداوند یقین داشته باشد، جود و بخشش می‌کند) نياز ديگران را برطرف مي‌كند. فرمود آبادانی زمين به وسيله اين گروه است و اصرارت در گرفتن ماليات به اندازه اصرارت نسبت به آباد كردن زمين نباشد «وَ تَفَقَّدْ أَمْرَ الْخَراجِ بِمَا يُصْلِحُ أَهْلَهُ فَإِنَّ فِي صَلاَحِهِ وَ صَلاَحِهِمْ صَلاَحاً لِمَنْ سِوَاهُمْ» فرمود مبادا ماليات گرفتن را رها بكني، ماليات بايد بدهند ولي اصرارِ تو بر ماليات گرفتن، كمتر از اصرار تو بر آبادسازي، توليد، اشتغال، كار و مانند آن
باشد.
ارزش استقلال در کار و حفظ کرامت انسان
كار در اسلام خيلي مقدس است و از وجود مبارك رسول‌گرامي(ص) نقل شده است كه حضرت دست كارگر را بوسيد (آن کارگری که خودش کار می‌کرد و آقای خودش بود)(2) اما آن نكته فقهي نبايد فراموشمان بشود كه مزدوري در اسلام نهي شده، برخي‌ها اين نهي را بر تنزيه حمل كردند؛ معروف بين فقها اين است كه مزدوري چيز خوبي نيست؛ كار، چيز خوبي است،هر كسي براي خودش كار بكند نه مزدور ديگري باشد، حالا از آن كه مربوط به جريان شعيب و مدين و وجود مبارك موسي(ع) است كه فرمود: (عَلَي أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ) و از روايات استفاده كردند كه شرعاً حرام نيست كه انسان مزدور باشد ولي مكروه است.
هرگز اسلام نمي‌خواهد زندگی انسان را با مزدوري تأمين كند، مي‌خواهد با كار تأمين كند. يك كارگر وقتي براي خودش كار مي‌كند، عصر سرفراز به منزل مي‌رود، اما مزدور كسي است كه تمام مساعي خودش را به كارفرما تقديم مي‌كند؛ مزدوري مطلوب نيست، كار مطلوب است، اشتغال مطلوب است، توليد مطلوب است، استقلال در كار مطلوب است. مرحوم صاحب وسائل الشیعه روايات مربوط به مزدوري و نهي در آن را حمل بر كراهت كرده است.(3)
وجود مبارك حضرت امير به مالك اصرار كرد كه مصر را با توليد اداره كن، با اشتغال و كار اداره كن، اصرار نداشته باش كه ماليات بگيري، اصرار داشته باش كه كار ايجاد كني، توليد زياد بشود، آنگاه ماليات بگيري. فرمود مواظب باش در آباد كردن مصر، هرگز غفلت نكني؛ صاحبان حِرَف را شناسايي كن و كاري كن كه اينها بتوانند براي خودشان كار كنند و با كرامت زندگي كنند. خداي سبحان بنا بر اين نگذاشت كه نظام، جامعه را اطعام بكند، بلكه بايد جامعه را اكرام کند، سير كردن شكم، هدف نظام نيست،حفظ كرامت انساني، هدف نظام است. اساس يك نظام به اين سبك است كه افراد جامعه كار داشته باشند، هر كس براي خودش، حالا يا بخش خصوصي است يا بخش تعاوني است يا بخش‌هاي ديگر؛ اساس بر اين نيست كه كسي مزدور ديگري بشود، اين مزدوري باعث مي‌شود انسان كرامت خودش را از دست بدهد. اصرار وجود مبارك حضرت امير در اين نامه‌اي كه براي مالك مرقوم فرمودند اين است كه توليد و منافع مردم را در سايه كرامت اينها حفظ بكن، عواقب امور اينها را هم كاملاً بررسي بكن و اگر از كارمندان تو - خداي ناكرده - خلاف كردند، مالي را رشوه گرفتند و مانند آن، بدون تسامح و تساهل، اينها را به محكمه عدل ببر و احكام الهي را درباره اينها جاري بكن. در اين صورت هم امنيت تأمين است، هم رعب و هراسي در كار نيست و مردم با كرامت زندگي مي‌كنند. امنيت را با امانت، امنيت را با كرامت، امنيت را با آسايش
همراه كن.
بيانات حضرت آيت الله جوادي آملي (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق در ديدار با جمعی از دانشجويان
و طلاب، قم؛ 16/3/92
مرکز اطلاع رسانی اسرا
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. هود، 61.
2. اسدالغابهًْ، ج2، ص185.
3 وسائل الشيعه، ج17، ص238.
خوان حکمت روزهای یک شنبه منتشر می‌شود.