* محمدمهدی رشادتی

امام محمدتقی(ع) فرمود: القصد الی‌الله تعالی بالقلوب ابلغ من اتعاب الجوارح بالاعمال. یعنی انسانی که می‌خواهد به سوی خدا روی آورد قطعاً با مرکب دل بهتر و سریع‌تر مقصد را طی می‌کند نسبت به کسی که می‌خواهد با اعمال خود سختی‌هایی را بر بدن خویش تحمیل نماید. (منتهی‌الامال ج2 ص520)
دل بیمار و آفت‌زده، دلی که به انواع زشتی‌ها آلوده شده، مانند وابستگی به دنیا، حسد و کینه، غرور و خودپسندی، نفاق و دوروئی، شرک و کفر، گناه و فساد، مسلماً نمی‌تواند راکب خود را به سلامت به مقصد برساند. در وصیت امام علی(ع)  به فرزندش امام حسن(ع) بیماری دل بدتر از بیماری بدن و فقر معرفی شده و در مقابل پرهیزکاری و پروای دل و سلامت قلب از نعمت صحت بدن و فراوانی مال، بالاتر و ارزشمندتر ذکر شده است. نقل شده وقتی موسی‌بن‌عمران(ع) اصحاب خود را موعظه می‌کرد و در بین موعظه شخصی برخاست و پیراهن خود را چاک زد، از حق تعالی وحی آمد که ای موسی، بگو که پیراهن چاک مکن بلکه دل خود را برای من چاک کن.
از پیامبر(ص) نقل است که هرگاه دل، پاکیزه باشد، تمام بدن نیز پاکیزه است و هرگاه دل ناپاک شد، تمام بدن نیز آلوده خواهد شد. از امام باقر(ع) داریم که دل‌ها سه گونه‌اند: 1) دل کافر که نگون‌بخت بوده و هیچ خیری در آن پیدا نمی‌شود. 2) دل متغیر که خیر و شر هر دو در آن رفت و آمد می‌کنند و هر کدام که قوی‌تر باشد غالب می‌شود. 3) دل مؤمن که گشاده و فراخ است و در آن چراغی از انوار الهی قرار دارد که پیوسته نور می‌افشاند و در قیامت نیز نورش برطرف نخواهد شد. (همان ص521-520)
از تن و نفس و  عقل و جان بگذر
در ره او دل به دست آور
دل یکی منظری است ربانی
خانه دیو را چه دل خوانی
این چنین پر خلل دلی که تو راست
دد و دیو با تو زین دل راست
از در نفس تا به کعبه دل
عاشقان را هزار و یک منزل (حکیم سنایی)
مرحوم مجتهدی تهرانی می‌گفتند: قلب اگر خراب شد خیلی مشکل است. مخصوصاً اگر همه قلب را سیاهی بگیرد. اگر انسان گناه بکند و توبه نماید، سیاهی از بین می‌رود. اما اگر توبه نکند و باز گناه نماید، آن سیاهی زیاد می‌شود، آنقدر زیاد می‌شود که همه قلب را سیاه می‌کند. آن وقت این فرد دیگر قابل هدایت نیست. (طریق وصل ص34)
راه درمان بیماری دل
برای درمان بیماری دل چه باید کرد؟ علی(ع) راه علاج را نشان می‌دهد: بینا کننده کوری دلهایتان، شفابخش بیماری جسم‌هایتان، اصلاح‌کننده تباهی سینه‌هایتان، پاک‌کننده آلودگی جانهایتان و زداینده نابینایی دیدگانتان و داروی درد قلب‌هایتان، همه و همه در یک کلمه است و آن تقوا و پروای از خداست. (میزان‌الحکمه ج2 ص853) در روایت است که: اخی قلبک بالموعظه، قلبت را با موعظه زنده کن. گاهی قلب انسان می‌میرد. گناهان قلب آدمی را می‌میراند. با موعظه قلب مرده زنده می‌شود. (طریق وصل ص9)
مرحوم دولابی می‌گفتند: دوست اهل بیت(ع) با دل و نیت کار می‌کند. چون به همه کارهای خوبی که در عالم انجام می‌شود رغبت داشته و راضی است. لذا در همه آنها شریک است و سهم می‌برد. همیشه سعی کنید خیرخواه دیگران باشید و برای بندگان خدا چیزی خوب بخواهید. مؤمن باید با دل خود به اهل آسمان‌ها و زمین خیر برساند. با نیت خوب، با دعا کردن. مثلاً در روایت داریم که هر کس بر محمد و آل‌محمد(ص) صلوات فرستد، خیرش به همه موجودات
 عالم می‌رسد.
یک شب حضرت صادق(ع) در سن 6 سالگی همراه پدرشان امام باقر(ع) در مسجدالحرام بودند. هنگام بازگشت امام صادق(ع) از پدر اجازه خواستند که تا صبح در مسجد بمانند. صبح فردا که امام باقر(ع) به مسجدالحرام بازگشتند، مشاهده کردند که فرزند گرامی‌شان چشمهایش فرو رفته و دماغش باریک شده و تیغ کشیده است. متوجه شدند که او تا صبح بیدار مانده و یک بند نماز
 خوانده است.
به ایشان فرمود: عزیزم، چرا اینقدر به خودت فشار آورده و خودت را اذیت کرده‌ای. گاهی خداوند به عمل کم و کوچک جزای بزرگ و زیاد می‌دهد. یعنی به عمل کوچک با خلوص نیت، پاداش بزرگ داده می‌شود. پس لازم نیست با اعمال زیاد انجام دادن، خود را به مشقت افکند، بلکه باید به خالص کردن دل و نیت همت گمارد. خلوص یعنی عبادت و طاعت بدون انتظار مزد و پاداش. (مصباح‌الهدی ص213-212)